§ 27 ПАЛАЖЭННЕ У САЦЫЯЛЬНАЙ СФЕРЫ
1. Змены ў складзе насельніцтва Украіны
Глыбокая эканамічны крызіс выклікаў сур'ёзныя сацыяльныя праблемы.
Да гэтага часу звыклыя гарантыі з боку дзяржавы: прадастаўленне работы, стабільнай зарплаты, пенсіі, матэрыяльнай падтрымкі –саступілі незвычайным і непрымальным для большасці былых савецкіх грамадзян задачай штодзённай барацьбы за выжыванне.
Эканамічны спад, адбывалы на працягу 90-х гадоў, істотна абмежаваў напаўнення дзяржаўнага бюджэту; рэальныя даходы якія працуюць рэзка падалі, узнікалі затрымкі з выплатай заработнай платы, пенсій, стыпендый і г.д.
Аб'ёмы зарплаты, пенсіённых выплат істотна адставалі ад тэмпаў росту цэн на тавары і прадукты спажывання. Калі да 1992 г. сярэдняя пенсія па ўзросту некалькі перавышала памер мінімальнай заработнай платы, то ў снежні 1997 г. яна складала не больш за 40-50% ад гэтага паказчыка.
Асабістыя зберажэнні грамадзян былі абясцэненыя. У 1992 г. бягучае спажыванне насельніцтва (ежа, паслугі, транспарт, жыллё) спаўзла да ўзроўню канца
50-х гадоў.
Вострыя праблемы наспелі ў справе аховы здароўя. Да пачатку 90-х гадоў Украіна была забяспечана медыкаментамі ўсяго на 30-40%, медыцынскай апаратурай – на 30%. Узрос ўзровень сардэчна-сасудзістых, анкалагічных і іншых захворванняў. Няўхільна расла катэгорыя насельніцтва, якая патрабавалася сацыяльнай абароне з боку дзяржавы.
Падзенне жыццёвага ўзроўню людзей непасрэдна паўплывала на зніжэнне натуральнага прыросту насельніцтва Украіны.
Смяротнасць пачатку перавышаць нараджальнасць. Ва Украіне штогод памірала на 150 тыс. чалавек больш, чым нараджалася. Асабліва гэтая тэндэнцыя стала выяўляцца пасля Чарнобыльскай катастрофы. Дзіцячая смяротнасць ва Украіне аказалася самай высокай у Еўропе.
Па шэсць гадоў посттаталітарнага развіцця насельніцтва Украіны скарацілася на 1,2 млн. чалавек. У нашай дзяржаве знікла, вобразна кажучы, цэлая вобласць.
Рэзкае памяншэнне нараджальнасці азначала востры крызіс сям'і як сацыяльнага інстытута.
Колькасць шлюбаў на тысячу жыхароў Украіны паменшылася на працягу 1991-1992 гг з 8,8 да 7,4, тады як колькасць разводаў павялічылася адпаведна з 3,8 да 4,2.
У гэтыя гады ў Украіне налічвалася каля 15 млн. пенсіянераў, больш за 12 млн. ветэранаў вайны і працы, 2,3 млн. інвалідаў, 3,5 млн. пацярпелых ад наступстваў Чарнобыльскай аварыі, каля 600 тыс. чалавек атрымалі статус ахвяраў вайны і палітычных рэпрэсій.
Прыкметнае памяншэнне нараджальнасці павышае паказчык старэнне нацыі, Сьведчыць аб павелічэнні ўдзельнай вагі старэйшых пакаленняў у параўнанні з сярэднімі і малодшымі. У дзяржаве суадносіны працоўнай моладзі (У ўзросце да 30 гадоў) і пажылых людзей складае 20 да 80. А для нармальнай перадачы прафесійнага вопыту і адначасова захаванне неабходнага дынамізму інавацыйных змяненняў у вытворчай дзейнасці суадносіны павінна быць 40 да 60.
У цэлым у Украіне доля людзей пенсійнага ўзросту складае 23% ад усяго насельніцтва а ў сельскай мясцовасці – нават 29%. У пачатку 2000 г. моладзь Украіна (ва ўзросце ад 14 да 28 гадоў) склала 22,9% пад агульнай колькасці насельніцтва краіны. Лічыцца, што гэта вельмі нізкі працэнт.
Неабходнасць глыбокай структурнай перабудовы эканомікі з мэтай яго пераарыентацыі на патрэбнасці чалавека. Такая ўзроставая структура насельніцтва, з аднаго боку, ўзмацняе нагрузка на працаздольнае яго частку, а з другога – востра ставіць пытанне аб неабходнасці ўкараненне сацыяльных праграм, якія б спрыялі росту нараджальнасці, змяншэння смяротнасці.
І гэтым павінна спрыяць глыбокая структурная перабудова эканомікі з мэтай арыентацыі яе на чалавека, на яго запыты і патрэбы.
На сітуацыю ў сацыяльнай сферы ўплываюць міграцыйныя працэсы, прыкметна актывізаваліся. Украіна стала адкрытай у рамках існуючага правы для ўезду, знаходжання і перамяшчэння праз яе тэрыторыю замежных грамадзян.
На родную зямлю пачалі вяртацца былыя яе жыхары, якія па розных прычынах апынуліся за межамі сваёй радзімы. Сярод іх – былыя ваеннаслужачыя Ўзброеных Сіл СССР, рэпрэсаваныя Украінская, якія знаходзіліся ў спасылцы, дэпартаваныя народы ». У 1991-1996 гг ва Ўкраіну з былых рэспублік Саюза прыбыло 1,2 млн. чалавек.
Прыкметная частка міграцыйных патокаў пайшла ва Ўкраіну з краін блізкага і далёкага замежжа. Украіна ўпершыню за ўсю сваю гісторыю сутыкнулася з такой праблемай, як масавы ўезд замежных грамадзян. За апошнія гады ў Украіне штогод пасяляецца па пастаяннае пражыванне каля 200 тыс. чалавек, сярод іх – бежанцы. Першымі пачалі падаваць заявы на атрыманне статусу бежанцаў прадстаўнікі афганскай дыяспары.
Пасля трагічных падзей у Закаўказзе летам 1989 г. ва Украіну прыбыла некалькі тысяч турак-месхетынцаў.
Найбуйнейшы прыток бежанцаў быў звязаны з ваеннымі дзеяннямі ў Прыднястроўе. У жніўні 1992 г. Украіна прыняла звыш 60 тыс. чалавек, палову з якіх складалі дзеці.
Плынь 1995-1996 гг дазвол на часовае прытулак ва Ўкраіне атрымалі 1883 бежанцаў, якія прыбылі з зоны расійска-чачэнскага канфлікту.
Акрамя таго, каля 2,5 тыс. бежанцаў з Абхазіі зьвярнуліся да ўкраінскіх улад з просьбай вырашыць пытанне аб іх знаходзіцца ва Украіне.
Акрамя выхадцаў з блізкага замежжа, у Украіне знаходзяцца бежанцы з многіх краін Афрыкі, Паўднёва-Усходняй Азіі і Блізкага Ўсходу. Частка з іх на законных падставах знаходзіцца ва Украіне і па розных прычынах не хоча ці не можа вярнуцца дадому, але шматлікія замежнікі прыбывае ў Украіну нелегальна і «Асядае» у розных гарадах. Паводле экспертных ацэнак ў г. Кіеў і яго прыгараднай юныя ў траўні 1999 г. пражывала каля 20 тыс. так званых нелегалаў. У сувязі з гэтым востра паўстала пытанне аб заканадаўчым урэгуляванні статусу замежнікаў, па розных прычынах шукаюць у Украіне прытулак.
Эканамічная крызiс прывёў да змены дынамікі руху насельніцтва.
З Украіна сталі больш выязджаць, чым прыбываць да яе, У 1994 г. з тэрыторыі Украіны выехала 345,9 тыс. чалавек, прыбылі з-за мяжы 207,7 тыс. Дынаміка міграцыйных працэсаў, як сведчаць фактычныя дадзеныя, не паменшылася і ў наступныя гады. З Украіны выязджаюць найбольш дзеяздольныя і адукаваныя людзі.
Толькі у 1987-1992 гг колькасць тых, хто назаўсёды з'ехаў у Ізраіль, Германіі, ЗША, Іншыя краіны, склала больш за 300 тыс. грамадзян. Сярод іх – вучоныя, навукова-тэхнічныя работнікі, дзеячы культуры, кваліфікаваныя рабочыя, іншыя спецыялісты высокага класа. Характэрна, што сярод мігрантаў з Украіны пераважае моладзь: амаль 76% з іх – людзі да 30 гадоў, а сярод імігрантаў амаль кожны дзесяты – перадпенсійнага ўзросту.
Асноўная частку насельніцтва Украіны ў адрозненне ад еўрапейскіх краін занята ў вытворчай сферы. У 1990 г. ў нашай дзяржаве ў вытворчасці было занята 53,8% насельніцтва, тады як, напрыклад, у Вялікабрытаніі – 29,6%, у Францыі – 30,3%.
У сферы абслугоўванне ва Украіне занята 26,4% насельніцтва, у Вялікабрытаніі – 68,1%, у Францыі – 62,9%.
На працягу 1992-1997 гг ва Украіне колькасць насельніцтва, занятага ў сферы матэрыяльнага вытворчасці, скарацілася з 20 млн. да 15,6 млн. чалавек, у тым ліку ў прамысловасці на 2,8 млн. (з 7,8 млн. да 5 млн. чалавек). Аднак гэта скарачэнне адбылося не таму, што пашырылася сфера паслуг, а за спаду вытворчасці.
На сацыяльным становішчы насельніцтва Украіны адчувальна адбілася эмісійная палітыка дзяржавы.
На 1993 меркавалася, што грашовая маса ў абыходжанні ўзрасце ў 1,9 разоў. Фактычна ж рост склала 18,9 разоў. Каб скараціць эмісію незабяспечаных таварнай масай грошай, урад Украіны пайшло па шляху павелічэнне падаткаў на прыбытак.
У выніку ў краіне была ўсталяваная самую высокую ў свеце стаўку падаходнага падатку з грамадзян – 90%. Гэта прывяло да гіпертрафаванага росту «ценявы эканомікі », даходы ад якой не паступалі ў дзяржаўную казну.
2. Сацыяльнае расслаенне насельніцтва
Пераход да рынкавай эканоміцы вилинув на змяненне сацыяльнай структуры грамадства: адбылося расслаенне насельніцтва, змянілася агульная шкала грамадскіх каштоўнасцяў.
Калі ў савецкую эпоху сярод іх дамінавалі ўладу і доступ да матэрыяльных каштоўнасцяў, выступалі своеасаблівым гарантам матэрыяльнага дабрабыту, то у постсавецкі перыяд –багацце, фінансавая забяспечанасць вызначаюць прэстыж чалавека і ступень яго ўплыву на ўладу.
У структуры насельніцтва Украіны заявіліся жабракі, бедныя, малазабяспечаныя пласты. Удзельная вага іх у 1990 г. склала 18,2%, а ў 1992 г. – ўжо 63,9% у агульным складзе насельніцтва.
Характэрна, што ў гэты ж перыяд назіралася тэндэнцыя да павелічэння долі вельмі багатых у складзе заможных слаёў (5% – ў 1990 г., 7% – ў 1991 г., 8% – у 1992 г.).
Пасля праведзенай лібералізацыі цэн у 1992 г. асноўная маса насельніцтва апынулася за рысай беднасці: яго даходы рэзка скараціліся.
Калі ў 1990 годзе доля заработнай платы ў нацыянальным даходзе складала амаль 60%, то ў 1993 г. яна знізілася да 39%, а ў 1997 г. складала ўсяго 25 – 30%.
Узнікла вялікая розніца паміж мінімальнай і сярэдняй заработнай платай. У кастрычніку 1992 мінімальная заработная плата была ў 10 разоў ніжэй сярэдняй у народным гаспадарцы, тады як у развітых краінах з рынкавай эканомікай сярэдняя заработная плата, як правіла, не перавышае мінімальную больш за ў 3-4 разы.
Змены у сацыяльна-класавай структуры не сфарміравалі сярэдняга класа – надзейнага гаранта грамадскай стабільнасці, а наадварот – рэзка ўзрасла грамадскае напружанне паміж канцавоссямі «Багатыя» – «Бедныя».
Рэзка ўпала пакупніцкая здольнасць насельніцтва. На працягу 1991-1994 гг яна фактычна знізілася ў 5 раз. Каля 70% сямейнага бюджэту стала выдаткоўвацца на набыццё прадуктаў харчавання. У ЗША \, Францыі, Італіі, напрыклад, гэтыя выдаткі складаюць толькі 18-20% даходаў.
Вярхоўная Рада Украіны сваім законам у ліпені 1991 г. вызначыла так званы «Спажывецкі кошык », які, на думку распрацоўшчыкаў, павінен забяспечыць грамадзянам нармальнае пражывання. Па заключэнні навукоўцаў-гігіеністаў, закладзеныя ў «кошык» нормы харчавання разлічаны на чалавека, «Якая занятая вельмі лёгкім фізічнай працай». А спецыялісты Сусветнага банка прыйшлі да іншага высновы: у траціны насельніцтва Украіны (а гэта 17 мільёнаў чалавек) агульны ўзровень спажывання прадуктаў амаль на 10% ніжэй за ўзровень фізічнага выжывання. І гэта пацвярджае статыстыка: ў 1992 годзе за рысай беднасці знаходзілася 11% насельніцтва, а ў 1996 г. – ўжо 74%.
3. Абвастрэнне ўсяго комплексу сацыяльных праблем
Адной з самых вострых і хваравітых сацыяльных праблем з'яўляецца беспрацоўя, якое ахапіла ўсе слаі грамадства і набывае масавы характар.
Увядзенне рынкавых адносін, перабудова структуры вытворчасці, скарачэнне навукова-даследчых устаноў і іншыя прычыны прывялі да таго, што тысяч працаздольнага насельніцтва засталіся без працы.
Ужо у пачатку сьнежня 1993 службай занятасці краіны было зарэгістравана 127,4 тыс. грамадзян, якія жадаюць ўладкавацца на працу. З іх 80,5 тыс. мелі статус беспрацоўных.
У 1995 гэтая ж служба зарэгістравала 526,9 тыс. грамадзян, якія не занятых працоўнай дзейнасцю, з якіх ужо 175,5 тыс. атрымалі статус беспрацоўных.
Сярод беспрацоўных пераважаюць работнікі навукова-даследчых і праектных інстытутаў, рабочыя і інжынерна-тэхнічныя работнікі, раней працавалі пераважна ў абароннай прамысловасці. Па дадзеных Сусветнага банка 34,5% ад агульнай колькасці беспрацоўных Украіне складаюць асобы, якія маюць вышэйшую адукацыю, а ў такіх індустрыяльных галінах, як Днепрапятроўска, Данецкая, Харкаўская – 43-44%, ў Кіеве – 58%.
Плынь 1996 сітуацыя з занятасцю насельніцтва яшчэ больш абвастрылася, у краіне ўжо налічвалася каля 400 тыс. беспрацоўных. Міністр працы Украіны заявіў: «Мы знаходзімся на парозе масавых несвабодная ».
Шырокае размах набыло прыхаваная беспрацоўе. За прастояў вытворчасці адміністрацыя вымушана адпраўляць рабочых і служачых у доўгатэрміновыя адпачынку. У 1996 г. каля 4 млн. працаздольных Украіне сталі фактычна беспрацоўнымі такім спосабам.
На пачатку 2000 г. беспрацоўя ўразіла 4% працаздольнага насельніцтва Украіны.
У Украіне ўзрасла колькасць няшчасных выпадкаў невытворчага характару.
Па перыяд 1991-1998 гг у краіне ад няшчасных выпадкаў невытворчага характару загінула 567,5 тыс. чалавек, што ў 38 разоў перавышае колькасць загінуўшых на вытворчасці, тысячы людзей сталі інвалідамі.
На транспарце смяротна траўміравана каля 76 тыс. чалавек, амаль 82 тыс. загінула ад атручванняў, 108 тыс. чалавек скончылі жыццё самагубствам, ад гвалтоўных дзеянняў пацярпелі 50,8 тыс. чалавек, 37,3 тыс. ўтопія, 12,7 тыс. загінулі пры пажарах.
Эканамічны і сацыяльны хаос прывёў да рост ўзроўню злачыннасці. За 1994 г. было зарэгістравана 572 тыс. злачынстваў. Кожны шосты злачынства ажыццяўляўся непаўналетнімі. Гэта ў 2-3 разы больш, чым у 70-80-я гады. Значна ўзрасла эканамічная злачыннасць. Назіраецца агульнае падзенне маралі ў грамадстве. Такія ўласцівасці чалавека, як сумленнасць, працавітасць, добразычлівасць сталі адыходзіць на задні план. Вялікую каштоўнасць набывае ўменне зарабляць грошы любым шляхам, уключаючы спекуляцыяй, падманам, крадзяжом, вымагальніцтвам і г.д. Так здарылася яшчэ і таму, што сумленную працу не забяспечвае заробку для нармальнага жыцця.
Складанай для Украіны застаецца і жыллёвая праблема. Дастаткова сказаць, што 13% жыхароў рэспублікі пражываюць у інтэрнатах, амаль 3 млн. сем'яў маюць патрэбу ў паляпшэнні жыллёвых умоў. Між тым па аб'ёмах жыллёвага будаўніцтва Ўкраіны ў 1994 г. была на ўзроўні 50-х гадоў.
Вялікім цяжарам на жылы сектар эканомікі Украіны легла Чарнобыльская аварыя: за апошнія дзевяць гадоў з зоны безумоўнага (абавязковага) адсялення ў спецыяльна пабудаваныя жылыя дамы пераселеныя 14228 сем'яў і прадастаўлена жыллё 12828 сем'ям, якія самастойна перасяляюцца, палепшаны жыллёвыя ўмовы 4786 сем'ям інвалідаў.
Каб хоць трохі вырашыць жыллёвую праблему, ва Украіне з 1998 г. пачалася рэалізацыя праграмы доўгатэрміновага фінансавання будаўніцтва жылля для маладых грамадзян. Насельніцтву сталі прадастаўляцца крэдыты на будаўніцтва жылля.
Адмоўна ўплывае на ўзровень жыцця насельніцтва Украіны вострая экалагічны крызіс, што ўразіла большую частку тэрыторыі рэспублікі.
У атмасферу выкідваюцца тоны шкодных рэчываў. У многіх гарадах забруджанасць паветра ў 15 разоў перавышае гранічна дапушчальныя нормы. Такое становішча экалогіі пагаршае здароўе жыхароў Украіны: шмат дзяцей нараджаецца здаровымі, ўзмацняецца захворванне людзей.
Усе вышэйзгаданае вельмі абвастрае пытанне аб сацыяльную абарону народа Украіны.
На пачатку 90-х гадоў дзяржава павялічыла сродкі на пенсіі, субсідыі і сацыяльныя паслугі. Ўкараняліся праграмы грашовай дапамогі і кампенсацый. Гэтым дзяржава спрабавала хоць бы часткова змякчыць удар, нанесены народу лібералізацыяй цэн. У 1992 г. агульныя сродкі, якія выдзяляюцца на сацыяльную абарону, склалі больш за 40% бюджэту.
Памяншэнне паступленняў у бюджэт занадта ўскладняе фінансаванне мер сацыяльнай абароны насельніцтва. Фінансавыя цяжкасці прымусілі урад ужо ў пачатку 1993 г. адмовіцца ад шырокамаштабнага і ўсёабдымнага сацыяльнай абароны і пераарыентавацца на мэтавую адрасную дапамогу найменш абароненым слаям насельніцтва.
На практыцы ж гэта азначала, што кола тых, хто атрымліваў дзяржаўную дапамогу, усё звужаецца, нягледзячы на тое, што склепа ў ёй мала значна больш людзей.
4. Міжнацыянальныя адносіны ў Украіне
Украіна – поліэтнічнаядзяржава. Па дадзеных перапісу насельніцтва 1989 г. ва Украіне пражывала больш 51,4 млн. чалавек, сярод іх больш за 37,4 млн. Украінскі, 11,3 млн расейцаў, 486 тыс. габрэяў, 440 тыс. беларусаў, 324,5 тыс. малдаван, 219 тыс. палякаў, 163,1 тыс. венграў, 134,8 тыс. румынаў і прадстаўнікоў іншых народаў.
Этнічны склад насельніцтва
Усяго ва Ўкраіне пражывае каля 130 нацыянальнасцяў, народаў і іншых этнічных груп. Асаблівасцю нацыянальнага складу Украіне яшчэ з пасляваенных гадоў было тое, што доля ўкраінскі у агульным ліку насельніцтва звалілася з 76,8% у 1959 г. да 72,7% у 1989 г., у той час як доля расейцаў за гэты перыяд вырасла з 16,9% да 22,1%.
Павялічылася таксама колькасць малдаван, армян, цыган у Украіне. Разам колькасць некаторых нацыянальнасцяў зменшылася, асабліва габрэяў (на 23,2%).
Вярхоўная Рада прыняла ў лістападзе 1991 г. Дэкларацыю правоў нацыянальнасцяў Украіна, у якой абвешчана, што дзяржава гарантуе ўсім народам, нацыянальных групах, грамадзянам, якія пражываюць на тэрыторыі Украіны, узроўні палітычныя, эканамічных, сацыяльных і культурных правах. Гэтым было пацверджана, што Украіне становіцца радзімай для ўсіх нацый і народнасцей, зрадніліся з украінскай зямлёй.
Дзяржава гарантуе ўсім нацыянальнасцях права на захаванне іх традыцыйнага рассялення і забяспечвае існаванне нацыянальна-адміністрацыйных адзінак, узяла на сябе абавязак ствараць належныя ўмовы для развіцця ўсіх нацыянальных моў і культур.
Важнае значэньне ў кансалідацыі ўкраінскага народа павінна абвешчанае дзяржавай абавязацельства гарантаваць усім грамадзянам свабодна вызнаваць сваю рэлігію, выкарыстоўваць сваю нацыянальную сімволіку, адзначаць свае нацыянальныя святы, ўдзельнічаць у дзяржаўнай жыцця.
Украінскі дзяржава сваiм заканадаўствам забараняе дыскрымінацыю грамадзян па нацыянальнаму прыкмеце.
У нацыянальнай структуры асаблівае месца займае рускамоўнае насельніцтва краіны. Пераважная большасць яго прадстаўнікоў нарадзілася ва Украіне, социализувалася ў двухмоўнай асяроддзі, у пэўнай ступені ўспрыняла каштоўнасці ўкраінскі культуры.
Паняцце тэрміны
Сацыялізацыя - Працэс засваення чалавекам сістэмы каштоўнасцяў, нормаў і ўзораў паводзінаў, абавязковых у пэўным грамадстве, а таксама навыкаў, якія даюць ёй магчымасць увайсці ў свет грамадскіх адносін, ажыццяўляюцца пад уздзеяннем асяроддзя, чалавек і выхаваўчых устаноў.
Значнай у складзе насельніцтва з'яўляецца доля расейцаў, якія прыехалі ў Украіну ў сталым узросце, а гэта – 4,3 млн. чалавек.
Многім з іх цяжка змірыцца, што Украіна стала незалежнай, якая распалася саюзная дзяржава, паўсталі і іншыя незалежныя дзяржавы. Бо ў сьвядомасьці многіх расейцаў Украіна была толькі часткай саюзнай краіны. Але пераважная большасць рускамоўнага насельніцтва Украіны успрыняла яе незалежнасць як незалежнасць сваёй Радзімы.
Украінскі дзяржава стварае спрыяльныя ўмовы для развіцця і функцыянавання расійскай мовы і культуры, а таксама моў і культур іншых народаў нашай краіны.
Прыкметную ролю ў гарманізацыі нацыянальных адносінаў у Украіне гуляюць нацыянальна-культурныя грамадства, якіх налічваецца ў Украіне больш за 300.
З іх ініцыятыве і пры падтрымцы дзяржавы ствараюцца нацыянальныя культурныя цэнтры, тэатры, музэі, школы, факультатывы па вывучэнні роднай мовы і гісторыі. У Украіна створана восем рэдакцый і Галоўную спецыялізаваную рэдакцыю для выпуску літаратуры на мовах нацыянальных меншасцяў.
Украіна праяўляе клопат аб вяртанне на зямлі сваіх бацькоў дэпартаваных у часы сталіншчыны народаў.
З ініцыятывы Украіны ў кастрычніку 1992 г. кіраўнікі дзяржаў СНД падпісалі пагадненне адносна аднаўлення правоў дэпартаваных асоб, нацыянальных меншасцяў і народаў.
У Украіна створана рэспубліканскую камісію па справах дэпартаваных народаў, існуе фонд для дэпартаваных народаў Крыма.
У студзені 1992 г. ўрад Украіны разгледзела пытанне, звязаны з вяртаннем дэпартаваных крымскіх татараў у Крым і іх жыццезабеспячэннем. На ліпень 1997 г. у Аўтаномную Рэспубліку Крым вярнулася больш за 240 тыс. крымскіх татараў прынцыпова змяніла этнічную структуру паўвострава.
На Украінскі зямлю вярнулася таксама шмат балгараў, армян, грэкаў – гэта дзесьці 12 тыс. чалавек. У паўднёвыя вобласці Украіна вярнулася 552 сям'і немцаў у складзе 1,7 тыс. чалавек.
Нашай дзяржаве ўдалося стварыць умовы для развіцця цывілізаваных адносін паміж усімі народамі, якія пражываюць на яе тэрыторыі.
У Украіна, у адрозненне ад некаторых іншых дзяржаў, якія ўтварыліся на тэрыторыі былога СССР, не ўзнікла адкрытых канфліктаў.
Дэмакратычны падыход да вырашэння праблем міжнацыянальных адносін, у сваю чаргу, стварае перадумовы для вырашэння неадкладных праблем сацыяльна-эканамічнай і палітычнага развіцця.
Дакумент
Вытрымка з Дэкларацыі правоў нацыянальнасцяў Украіны (1 лістапада 1991)
Вярхоўная РадаУкраіна, зыходзячы з Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Украіны, з Акту абвяшчэння незалежнасці Украіны, кіруючыся Усеагульнай дэкларацыяй правоў чалавека і ратыфікаванымі Украінай Міжнародным пактам аб правах і свабодах асобы, імкнучыся зацвярджэнне ў незалежнай, дэмакратычнай Украіне свяшчэнных прынцыпаў свабоды, гуманізму, сацыяльнай справядлівасці, раўнапраўя ўсіх этнічных груп народа Украіны;
прымаючы пад увагу, што на тэрыторыі Украіны пражываюць грамадзяне больш за 100 нацыянальнасцяў, якія разам з украінскім складаюць пьятдесятидвохмильйонний народ Украіны, прымае гэтую Дэкларацыю правоў нацыянальнасцяў Украіны:
Артыкул 1. Украінская дзяржава гарантуе ўсім народам, нацыянальным групам, грамадзянам, якія пражываюць на яе тэрыторыі, роўныя палiтычныя, эканамічныя, сацыяльныя і культурныя правы.
Прадстаўнікі народаў і нацыянальных груп абіраюцца на роўных правах у органаў дзяржаўнай улады ўсіх узроўняў, займаюць любыя пасады ў органах кіравання, на прадпрыемствах, ва ўстановах і арганізацыях.
Дыскрымінацыя па нацыянальнай прыкмеце забараняецца і караецца законам.
Пытанні да дакумента
1. Уважліва прачытайце ўрывак з Дэкларацыі. Якія правы дзяржава гарантуе нацыянальных меншасцяў?
2. Чаму, на Вашу думку, пасля абвяшчэння незалежнасці Украіны паўстала патрэба прыняць Дэкларацыю правоў нацыянальнасцяў Ўкраіны?
Пытанні і задачы
1. Як эканамічная крызіс паўплываў на сацыяльнае становішча насельніцтва Украіны?
2. Якія змены адбыліся ў дынаміцы міграцыйных працэсе за час незалежнасці Украіны?
3. Якія сацыяльныя з'явы сведчаць аб сацыяльным расслаенне ўкраінскага грамадства?
4. Прадстаўнікі якіх нацыянальнасцяў жывуць ва Ўкраіне?
5. Назавіце хваравітыя, на Ваш погляд, сацыяльныя праблемы ў Украіне ў 90-я гг
6. Растлумачце тэрмін «утоеная беспрацоўе».
7. Растлумачце тэрмін «Сацыялізацыя».
8. Якое значэнне мела прыняцце Вярхоўнай Радай «Дэкларацыі правоў нацыянальнасцяў »для развіцця міжнацыянальных адносін? Калі было прыняты гэты дакумент?
9. Ахарактарызуйце дэмаграфічную сытуацыю ў сучаснай Украіна.
10. Назавіце прычыны сацыяльнага расслаення насельніцтва Украіна. Да якіх сацыяльна-палітычным наступстваў прыводзіць сацыяльнае расслаення?
11. Ахарактарызуйце нацыянальную структуру насельніцтва Украіны. Якія змены ў ёй адбыліся ў перыяд незалежнасці?
12. Ахарактарызуйце крокі, якія былі ажыццёўлены дзяржавай для гарманізацыі міжнацыянальных адносін.
13. Якія рэальныя крокі, па Вашым меркаванні, трэба зрабіць дзяржаве для павышэння жыццёвага ўзроўню насельніцтва?
14. Чаму, на Ваш погляд, ва Украіне, у адрозненне ад многіх іншых краін СНД, у часы незалежнасці не адбылося міжэтнічных канфліктаў? Што Вы можаце параіць для прадухілення такіх канфліктаў ў будучыні?
15. Як, на Вашу думку, можна вырашыць праблемы беспрацоўя? Якія парады Вы далі б заканадаўцам і ўрада па гэтаму пытанню?
Беларускую