§ 17. Ўстанаўлення бальшавіцкай дыктатуры. Нацыянальна-вызваленчы рух іграмадзянская вайна ў Расеі
1. Ўстанаўлення бальшавіцкай дыктатуры
Усвайго партыйнай праграме бальшавікі меркавалі пасля прыходу да ўладыўсталяваць дыктатуру пралетарыяту. Таму з першых дзён яны пачалі адначасовапрацэс ўзлому старога дзяржаўнага апарату і стварэнне новага. Да лета1918 старыя органы спынілі дзейнасць, а іх функцыі перадалі радам.
Вышэйшымзаканадаўчым органам улады стаў Усерасійскі з'езд саветаў рабочых, салдацкіхдэпутатаў, а паміж з'ездамі - Усерасійскі цэнтральны выканаўчы камітэт(ВЦВК). Ён прызначаў Саўнаркам (галоўны орган выканаўчай улады, даСакавік 1918 года было кааліцыйным) і асобных народных камісараў, меў праваадмяніць або змяніць дэкрэты, выдадзеныя Саўнаркама. На склад першага УЦВКўваходзілі 62 бальшавіка, 29 левых эсэраў і 6 меншавікоў-інтэрнацыяналістаў. Новаясістэма ўлады не прадугледжвала падзелу на заканадаўчую і выканаўчую.
Схема:«Савецкія органы ўлады»
|
|
|
|
|
РНК |
|
Наркамата |
Пачаўсяі працэс фарміравання органаў абароны новага рэжыму. 28 кастрычніка 1917 былостворана рабоча-сялянскую міліцыю? 22 лістапада - Усерасійскуюнадзвычайную камісію (ВЧК), народныя суды і рэвалюцыйны трыбунал. Студзень 151918 абвешчана дэкрэт аб стварэнні Чырвонай арміі, да чэрвеня1918 камплектавалася на добраахвотнай аснове. У падраздзяленнях арміі уводзіласяпасаду политкомиссар. У лістападзе 1918 г. быў створаны Саветрабоча-сялянскай абароны на чале з У. Леніным.
ДаКастрычніцкага перавароту бальшавікі крытыкавалі Часовае ўрад за прамаруджванне ўскліканні Ўстаноўчага сходу. У лістападзе 1917 г. выбары, нарэшце,адбыліся. З 715 дэпутатаў 412 былі эсэры, 17 - меншавікі, 16 -кадэты, 183 - бальшавікі, 87 - іншыя.
Ленін у крамлёўскім кабінеце(1918 г.)
Надзень адкрыцця Ўстаноўчага сходу бальшавікі падрыхтавалі Дэкларацыю правоўпрацоўнага і эксплуатуемага народа, якую на пасяджэнні Ўстаноўчага сходуабвясціў старшыня ВЦВК Я. Свярдлоў.
Угэты дакумент перад Устаноўчым сходам ставілася патрабаванне прызнаць першымдэкрэты Саўнаркама, а таксама тое, што асноўнай задачай сходу павінна быцьустанаўленне асноў для перабудовы грамадства па сацыялістычным узоры.Дэлегаты прагаласавалі супраць Дэклярацыі. Тады бальшавіцкая фракцыя заявіла, штобольшасць Ўстаноўчага сходу - прадстаўнікі контррэвалюцыі, і разам злевымі эсэрамі пакінулі залу пасяджэнняў.
Наступнагадня красногвардейцы не дапусцілі дэлегатаў у залю паседжаньняў Ўстаноўчага сходу,якія дэкрэтам УЦВК быў распушчаны.
Адначасовау Петраградзе праходзілі 3. ўсерасійскі з'езд рабочых і салдацкіхдэпутатаў і 3-й усерасейскі з'езд сялянскіх дэпутатаў. Адбыліся аб'яднанне двух з'ездаў і выбары новагаУЦВК саветаў працоўных, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў. Так склалася адзінаясістэма саветаў у савецкай Расіі. 3. З'езд саветаў прыняў рэзалюцыю, паводле якойРасійская СоциалистичнаФедеративна Радянська Республика (РСФСР,пасля - РСФСР) ўтваралася на аснове добраахвотнага саюза народаў Расііяк федэрацыя савецкіх рэспублік гэтых народаў. Далейшы ход падзей паказаў,што працэс афармлення федэрацыі быў далёка не такім, як паказваўся ўдэклярацыях і рэзалюцыях.
2. Нацыянальна-вызваленчы рухнародаў і адукацыі незалежных дзяржаў
Бальшавіцкі пераварот не ўспрынялі лідэрынацыянальна-вызваленчых рухаў прыгнечаных Расеяй народаў. Гэта далі штуршок дабарацьбы за нацыянальна-дзяржаўную самастойнасць. III Універсал ЦэнтральнайРады была абвешчаная Украінская Народная Рэспубліка, а IV універсалам (студзень1918 г.) - незалежнасць Украіны. У Закаўказзе была ўтворанаЗакаўкаская Федэрацыя. Дзяржаўнасць заваявалі Польшча, Фінляндыя, народы Балтыі.Аб сваёй незалежнасці заяўлялі нават асобныя раёны былой імпэрыі.
Апынуўшыся перад пагрозай поўнага распаду былой Расеі,бальшавікі звярнуліся да рашучых дзеянняў па задушэнні нацыянальна-вызваленчых рухаў,хоць на словах яны крывадушна выступалі за права кожнай нацыі на самавызначэнне.
У барацьбе супраць нацыянальна-вызваленчых рухаўўжываліся розныя сродкі: ад прамой агрэсіі да падрывунацыянальна-вызваленчых рухаў знутры.
Адной з першых ахвяраў агрэсіі стала Украіна. Пасля няўдалайспробы ажыццявіць ўнутраны пераварот бальшавікі звярнуліся да прамой агрэсіі іздолелі авалодаць большай часткай тэрыторыі Украіны.
3. Брэст-Літоўскі дагавор
Першачарговай задачай новага рэжыму было выкананнеабяцанні па выхаду Расеі з вайны. З усіх ўдзельнікаў Першои сусветнай вайны толькікраіны Дваццаць пяць саюза пагадзіліся на перамовы аб свеце.
На першым этапе перамоваў (3-22 сьнежня 1917) моваішла аб лёсе тэрыторый і народаў, акупаваных Германіяй і яе саюзнікамі.Нарэшце, нямецкая дэлегацыя дала зразумець, што на яе думку, на тэрыторыях, дзезнаходзяцца нямецкія войскі (Літва, Латвія, Эстонія, Польшча, Часткаўкраінскіх і беларускіх земляў) Народы выказалі сваю волю ў карысць Германіі і яесаюзнікаў. Такая пазіцыя выклікала перапынак у перамовах.
9 студзеня 1918 г удзел у перамовах прынялі прадстаўнікіЦэнтральнай Рады, урада Украінскай Народнай Рэспублікі. Л. Троцкі (старшынясавецкай дэлегацыі на перамовах) вымушаны быў прызнаць прадстаўнікоўЦэнтральнай Рады паўнапраўнымі прадстаўнікамі і выразнікамі інтэрасаўУкраіна.
Дом дзеправодзіліся перамовы аб міры паміж краінамі Дваццаць пяць саюза і савецкайРасеяй
Студзень 18 Троцкі адбыў у Петраград для ўдзелу ў дэбатах,якія разгарнуліся ў партыйным кіраўніцтве бальшавікоў, пра лёс перамоваў імірнага дагавора з Германіяй.
Барацьба разгарнулася вакол трох асноўных тэзісаў:
· першай - група левых камуністаў на чалез Н. Бухарына выступала за ідэю рэвалюцыйнай вайны, якая забяспечыла б ўмовы дляразгортвання сусветнай рэвалюцыі;
· другі (аўтарам якой быў Троцкі) -выхад убачався ў аднабаковы адмове савецкай Расіі весці вайну, а каліімперыялісты паспрабуюць завалодаць савецкай краінай і скінуць савецкую ўладу,то ўнутраная апазіцыя ў іх краінах перашкодзіць гэтым памкненьням. Абагульняючымвыразам гэтай пазіцыі служыла формула: ні вайны, ні міру;
· трэцяй - група на чале з У. Ленінымвыступала за заключэнне міру на любых, нават самых цяжкіх? умовах. 11 студзеня1918 ЦК РСДРП (б) пастанавіў, што абавязвала савецкуюдэлегацыю ў Брэсце працягваць перамовы, пакуль Германія не будзе ўўльтыматыўнай форме патрабаваць падпісання свету.
Перамаглі прыхільнікі апошняга тэзіса.
9 ЛЮТЫ 1918 такі ультыматум быў прад'яўлены.Тады Троцкі, які ўзначальваў савецкую дэлегацыю, парушыўшы рашэнне ЦКбальшавікоў заявіў, што савецкая Расея весці вайну не будзе, демобилизуетвойска, але рабаўніцкі мірнага дагавора не падпіша,і пакінуў Брэст. Германія выкарыстоўвала такія дзеянні Троцкага як падстава дааднаўлення баявых дзеяньняў. Люты 18 германскія войскі пачалі наступ.
Пасля таго, як лютага 18 ЦК бальшавікоў па патрабаванні Леніназгадзіўся прыняць умовы свету, прапанаваныя Германіяй, перамовы аднавіліся.У Брэст ад'ехала дэлегацыя на чале з Сокольниковым. Сакавік 31918 мірны дагавор быў падпісаным.
Па ўмовах дагавора савецкая Расея:
· прызнавала за Нямеччынай Прыбалтыку, Польшчу,частка Беларусі;
· абавязвалася адмовіцца ад прэтэнзій наФінляндыю, перадаць Турцыі Карс, Батумі, Ардаган, заключыць мір з УкраінскайЦэнтральнай Радай і прызнаць незалежнасць УНР, Правесці дэмабілізацыю свайгоарміі, раззброіць флот, аднавіць стары, выгадны для Германіі гандлёвыдагавор;
· абавязвалася выплаціць Германіі рэпарацыйў памеры 6000000000 марак.
Такім чынам, па ўмовах дагавора савецкая Расея губляла тэрыторыюў 800 тыс. км2, Некалі належала Расійскай імперыі, наякой жыло 26% насельніцтва, выраблялася 32% сельскагаспадарчай і 23%прамысловай прадукцыі, здабывалася 75% вугля і жалезнай руды.
Для вырашэння пытання аб зацвярджэнні дагавора былоскліканы VII з'езд РСДРП (б), які, нягледзячы на супраціў левых камуністаў,ўхваліў рашэнне аб падпісаньні Брэсцкага міру. 14 Сакавік ўмовы дамовы быліратыфікаваныя Надзвычайным Усерасійскім з'ездам Саветаў. Супраць ратыфікацыі дамовына з'ездзе выступілі левыя эсэры, за нязгоды з такой палітыкай выйшлі зсклад Саўнаркама. Пасля левыя эсэры паспрабавалі арганізаваць мяцеж супрацьбальшавікоў, ўчынілі шэраг тэрарыстычных актаў, але пацярпелі паразу і быліабвешчаныя па-за законам. Так завяршылася іх супрацоўніцтва з бальшавікамі.
Брэст-Літоўскі дагавор дзейнічаў да Лістапада 1918Пасля лістападаўскай рэвалюцыі ў Германіі УЦВК ануляваў яго і абвясціў такім,страціўшым сілу.
4. Прычыны, перыядызацыя і пачатакграмадзянскай вайны
У адрозненне ад звычайных войнаў грамадзянская вайна не маевыразных межаў - ні часавых, ні прасторавых. Цяжка ўсталяваць пэўную датуяе пачатку, выразна правесці лінію фронту.
Грамадзянская вайна ў савецкай Расеі была значна складаней,чым ўзброеная форма супярэчнасці паміж працоўнымі і капіталістамі, сялянамі і памешчыкамі, Як яеспрабавала ўявіць прапаганда.
Паняцце "грамадзянская вайна" ў Расіі ахопліваеуласна грамадзянскую вайну паміж групамі насельніцтва, якія адстойвалі розныя класавыяінтарэсы? нацыянальна-вызваленчую барацьбу і узброеную інтэрвенцыю 14 дзяржаў,сялянскую вайну супраць бальшавісцкай палітыкі "ваеннага камунізму", атаксама супраць палітыкі белагвардзейскіх урадаў.
Грамадзянская вайна - найвялікшая трагедыя ў гісторыінародаў былой Расійскай імперыі. Яна несла з сабой ўзаемную жорсткасць,тэрор, непрымірымую злосць. Адмаўленне мінулага свету нярэдка ператваралася ўадмаўленьне ўсяго мінулага, якая выліваецца ў трагедыю тых людзей, якія адстойваліяго ідэалы.
У першай паловы 1918 г. ўзброеная барацьба мелапараўнальна абмежаваны характар. З другой паловы 1918 г. па 1920 г.вайна стала асноўным зместам жыцця краіны. Праціўнікі бальшавікоў пераследвалісамыя розныя мэце - ад "адзінай і непадзельнай" манархічнайРасіі ў Расіі савецкай, але без камуністаў. У плыні вайны поглядымногіх людзей неаднаразова мяняліся.
Паперыядызацыі грамадзянскай вайны ў России не існуе адзінай пункту гледжання. Ніжэй прыводзіццанайбольш агульная.
Асноўныя этапы грамадзянскайвайны
|
Этап |
Перыяд |
Характарыстыка |
|
І |
Кастрычнік 1917 г. - май 1918 |
Асноўная барацьба - супраць нацыянальна-вызваленчых рухаў і асобных груп антыбальшавіцкіх сіл (выступленне Краснова пад Петраградзе, Каледзін на Доне, Дутаў на Ўрале). |
|
ІІ |
май - Лістапада 1918 года |
Барацьба за ўладу паміж сацыялістычнымі партыямі. Канчатковае ўсталяванне аднапартыйнай сістэмы і бальшавіцкай дыктатуры. Паўстанне Чэхаславацкай корпуса (Травень 1918 г.). Пачатак інтэрвэнцыі краін Антанты (высадка дэсантаў ў Мурманску, Архангельску, Уладзівастоку, на поўдні Украіне, Закаўказзе, Сярэдняй Азіі і іншых гарадах). Кансалідацыя антыбальшавіцкіх сілаў. |
|
III |
Лістапад 1918 г. - вясна 1919 г. |
Узмацненне ваеннага супрацьстаяння чырвоных і белых. Наступ белых армій Калчака (з лістапада 1918 г.), Дзянікіна (са жніўня 1918 г.), Краснова (з ліпеня 1918 г.), Мілера (са жніўня 1918 г.) і інш Разгортванне інтэрвенцыі краін Антанты і ЗША. |
|
ІV |
1919 г. - вясны 1920 г. |
Наступ галоўных сіл белага руху і іх разгром Калчака (сакавік 1919-студзень 1920), Дзянікін (травень1919 г. - сакавік 1920 г.), Юденич (травень-кастрычнік 1919 г.). Эвакуацыя асноўных сіл замежных войскаў. |
|
V |
1920 г. |
Вайна з Польшчай. Разгром Урангеля. Чарговая спроба распаліць пажар сусветнай рэвалюцыі, принишшы яе на штыках Чырвонай арміі ў Эўропу. |
|
VІ |
1920-1922 гг |
Інтэрвенцыя у Сярэднюю Азію, Закаўказзе. Перамога на Далёкім Усходзе. Пераможнае завяршэння вайны бальшавікамі на ўскраінах былой Расійскай імперыі. Падаўленне нацыянальна-вызваленчых рухаў і сялянскіх паўстаньняў. |
Першыўспышка грамадзянскай вайны быў абумоўлены імкненнем асобных сіл аднавіцьўлада Часовага ўрада ці перашкодзіць распаўсюджванню ўлады бальшавікоў. Гэта супраціўнасіў лакальны характар і быў хутка падаўлены. Ён не становв сур'ёзнайпагрозы ўлады бальшавікоў. У красавіку 1918 г. Ленін нават заявіў: «Грамадзянскаявайна ў асноўным завершана ». Аднак надзеі бальшавікоў былі заўчаснымі.Увесну 1918 г. грамадзянская вайна успыхвае з новай сілай. Гэтаму спрыяла:
· Заключаны бальшавікамі Брэсцкага свету, які выклікаўабурэння патрыятычных сіл і асабліва афіцэрства;
· Пачалася ўзброеная інтэрвенцыя краін Антанты (Англія, Францыя,ЗША, Японія і інш), якія аказалі падтрымку антыбальшавіцкім сілам;
· Выступ супраць бальшавікоў Чэхаславацкай корпуса.
Найбольшнебяспечным длябальшавікоў быў выступ Чэхаславацкай корпуса. Ён быў сфармаваны ў етом1917 г. па ваеннапалонных чэхаў і славакаў аўстра-венгерскай арміі і меўўступіць у першую ситову вайну на брци краін Антанты. Пасля заключэнняБрэсцкага міру корпус, Па дамоўленасці са краінамі Антанты, меў з прычыны Владивосток пераправіцца даФранцыю, каб прадоўжыць барацьбу супраць Германіі. Увесну 1918 г. часткікорпуса (65 тыс. чалавек), якія рухаліся на Усход, расцягнуліся па чыгунцы ад Волгіда Уладзівастока. Спроба мясцовыхбальшавіцкіх кіраўнікоў розброиты асобныя часткі, выклікала ўсеагульнаеантыбальшавіцкае паўстанне. У вынiку ўсюды, дзе знаходзіліся часткі корпусабыў звергнуты савецкую уладу (павольнажа, Урал, Сібір, Далёкі Усход). Дачехид далучыліся сялянскія атрады эсэраў і іншых антыбальшавіцкіх сіл. Навызваленай ад бальшавікоў тэрыторыі пачалося фарміраванне урадаў,прэтэндавалі стаць усерасійскіх. Так, дэлегаты разагнаных Ўстаноўчага сходуутварылі ў Самары урад (Комуч). На ліпені з'явіўся Сібірскае ўрад. Пасля гэтыя дваўрада разам з казахскімі, цюрка-татарскай, Башкірскае і іншымі ўтварыліусерасейскі Часавы ўрад - дырэкторыю ў горадзе Омск. Да гэтага ўрадуувайшлі прадстаўнікі сацыялістычных (меншавікі і эсэры) і либеральник(Кадэты) партый.
У той жа час Фінляндыя, Прыбалтыка, Беларусь, Украіна, Закаўказзе і некаторыязаходнія вобласці Расіі апынуліся пад кантролем Германіі і яе саюзнікаў.
Паўночныяпарты (Мурманск, Архангельск) былі пад кантролем дэсантаў краін Антанты.
На Доне,Кубані разгортваўся антыбальшавіцкае рух казацтва. Фармавалася дабраахвотніцкаяармія, аб'ектыўзлучыла рускае афіцэрства.
У выніку ўжо да канца лета 1918 г. становішча бальшавікоў сталакрытычным. Яны кантралявалі толькі чацвёртую частку Расіі (пераважна цэнтральныяраёны).
6. Палітыка "ваеннагакамунізму "
Тэрмін "ваенны камунізм" першым выкарыстаў Леніняк сукупнасць, Па яго сцвярджэнні, вымушаных сацыяльных і эканамічных мер перыяду грамадзянскайвайны. Але на самай справе здийснення такой палітыкі было абумоўлена спробай бальшавікоў неадкладнапрыступіць да будаўніцтва камунізму («Лэбавая атака на капіталізм", па словахЛеніна), а таксама стратай асноўных збожжавых і прамысловых раёнаў.
У траўні 1918 г. УЦВК прыняў шэраг дэкрэтаў, якіяўсталёўвалі харчовую дыктатуру ў вёсцы. Ўводзілася дзяржаўная манаполія напродаж хлеба і яго нарыхтоўку. Яна прадугледжвала забарона хлебнай прыватнайгандлю, дазвол Наркамаце харчавання прымусова адбіраць хлеб у сялянскіхгаспадарак.
Для забеспячэння прымусовага адабрання хлеба стваралісяспецыяльныя харчовыя атрады. Ім давалася права выкарыстоўваць зброю дляканфіскацыі хлебных лішкаў. На практыцы ўсё харчавання, што яны знайшліу сялян .
У студзені 1919 года было ўведзена продразверстку, якаяпрадугледжвала адабранне усяго запасу хлеба, а пасля і ўсіхсельскагаспадарчых прадуктаў.
Нараўне з гэтымі мерапрыемствамі, у чэрвені 1918 г. было створанакамітэты беднаты - камбед, якія складаліся ў асноўным з сельскайлюмпен-пралетарыяту, Якія сталі праваднікамі палітыкі "ваеннага камунізма" насяле.
Адначасована сяле пачаўся працэс пабудовы камунізму. "Камунізацыі" вёскіажыццяўлялася прымусовымі метадамі. На базе панскіх гаспадаракствараліся ўзорныя сельскагаспадарчыя камуны і савецкія гаспадаркі.Так, 1918 г. на тэрыторыі РСФСР стварылі 3100, а ў 1920 г. -4400 саўгасаў. Фактычна гэта былоадмовай ад палітыкі, якая была абвешчана бальшавікамі ў дэкрэце аб зямлi.
Такаяпалітыка выклікала масавыя выступы сялянства супраць савецкай улады, жорсткуюрасправу сялянства з яе прадстаўнікамі і актывістамі. Адказам савецкайулады было падаўленне незадаволенасці з дапамогай войскаў. Толькі ва ўмовах новайпагрозы на франтах грамадзянскай вайны бальшавікі змянілі тактыку і перайшлі дасупрацоўніцтва з селянінам-серадняком.
Правядзеннепалітыкі "вайсковага камунізму" у прамысловасці пачалося з чэрвеня1918 г., калі быў прыняты дэкрэт аб нацыяналізацыі не толькі буйной, алеі ўсёй - сярэдняй і малой прамысловасці. Нацыяналізацыі падлягаліпрадпрыемства нават з лікам 5 працоўных пры наяўнасці механічнага рухавікаі з колькасцю 10 працоўных без рухавіка. На 1920 былі нацыяналізаваны37,2 тыс. прадпрыемстваў.
Палітыка"Ваеннага камунізму" азначала ўстанаўленне поўнага дзяржаўнагакантролю над кіраваннем прамысловасцю, стварэнне вертыкальнай цэнтралізаванайсістэмы органаў кіравання на чале з галоўнакамандуючы і Вышэйшым саветам народнагагаспадаркі (ВСНГ).
Характэрнайрысай палітыкі "ваеннага камунізму" было ўвядзенне безграшовыхразлікаў, адмене гандлю, увядзенне прамога продуктообмена, ўраўняльнагаразмеркавання прадуктаў сярод працуе насельніцтва, увядзенне картачнай сістэмы.
Адным з экстрэмальных праяў гэтай палітыкі было ажыццяўленне«Мілітарызацыі працы". Уводзілася ўсеагульная працоўная павіннасць,ствараліся працоўныя арміі. Троцкаму належала ідэя стварэння працоўных лагераў.Праводзіліся мабілізацыі некаторых груп насельніцтва на працы, асабліва "буржуазныхэлементаў "Акрамя мабілізацыі, на гэтыя пласты былі накладзеная кантрыбуцыя ўпамеры 10 млрд. руб.
Рэвалюцыйны энтузіязм насельніцтва, якое імкнулася да лепшагажыцця, прывёў да ўзнікнення "камуністычных суботнікаў" (бясплатнаяпраца ў выходныя дні). Зрэшты, такая добраахвотная форма працы пачала набывацьабавязковага характару.
У палітычнай сферы "ваенны камунізм" выяўляўся ўбескампраміснай барацьбе супраць апазіцыі.
Пасля дэкрэта ад 3 верасня 1918 г. асноўным метадамбарацьбы супраць апазіцыі стаў тэрор i арганізацыя канцэнтрацыйных лагераў дляізаляцыі класавых ворагаў савецкай рэспублікі.
Паступова рознымі сродкамі з палітычнай арэны быў ліквідаваныкадэтаў (лістапад 1918 г.), левых эсэраў (1918-1921 гг), правыхэсэраў (1918-1922 гг), меншавікоў (1919-1921 гг), анархістаў(З прычыны шэрагу аперацый ВЧК ў Петраградзе, Маскве, ва Украіне).
З прычыныпалітыкі "ваеннага камунізму" адбылося катастрафічнае падзенневытворчасцi, імкліва раслі кошты, квітнелі "чорны рынак" іспекуляцыя. Адзяржаўленьне эканомікі абярнулася нябачанай бюракратызацыідзяржаўнага апарата і дамінаваннем адміністрацыйна-камандных метадаў кіравання.Эканамічныя рычагі рэгулявання і кіравання эканомікай цалкам ігнараваліся.
Аленайбольшы ўплыў палітыка "вайсковага камунізму" меў на грамадскую свядомасць.Камуністычнае грамадства стала атаясамляцца з "ваенным камунізмам".
Ўстаноўкапалітычнай дыктатуры - яшчэ адзін істотны вынік перыяду"Ваеннага камунізму", азначаў знішчэнне або падначаленнебальшавікамі дзяржаўных структур і органаў, якія ўзніклі ў гады рэвалюцыі (саветаў,прафсаюзаў, завадскіх камітэтаў) і ліквідацыі небальшавістскіх партый. Гэтым былозакладзеныя асновы таталітарнай сістэмы камуністычнага ўзору.
6. Тэрор у гады грамадзянскай вайны
Тэрор -гэта палітыка запалохвання і насілля, расправа з палітычнымі праціўнікамі.Галоўная мэта тэрору - зламаць волю да супраціву ў праціўніка. Гвалтстала універсальным метадам супрацьлеглых бакоў у вайне. Ніантыбальшавіцкія сілы, ні партыя бальшавікоў не адмаўлялі гвалту, атэрор - не што іншае, як гвалт. Заклікі да грамадзянскай вайне гучалі забодвух бакоў.
Уліпені 1918 г. ў Екацярынбургу бальшавікі расстралялі Мікалая II ічленаў царскай сям'і, у тым ліку дзяцей. Расстралялі і вялікую княгінюЛізавету Фёдараўну, якая прысвяціла сваё жыццё дабрачыннасці.
Улетку1918 эсэры і народныя сацыялісты забілі В. Валадарскага, М. Урыцкага,здзейснілі напад на М. Падвойская. 30 жніўня быў здзейснены замах на Леніна. Гэтыя падзеі сталіпадставай да таго, што 5 верасня 1918 Саўнаркам прыняў пастанову аб чырвоным тэроры. Уверасні было расстраляна 500 закладнікаў. Пахаванне Урыцкага выліўся ўманіфестацыю пад лозунгам: "Яны забіваюць асобы, мы заб'емкласы! "," За кожнага нашага правадыра - тысячы вашых галоў! Зіноўеўнават прапаноўваў даць рабочым права самасуду.
СтаршыняВЧК Усходняга фронту Лацис даваў такія загады: "Не шукайце ў справеабвінаваўчых доказаў: або ён паўстаў супраць Рад са зброяй або на словах.Першым абавязкам вы павінны яго спытаць, да якога класа ён належыць, якогаён паходжаньня, якая ў яго адукацыя і якая яго прафесія "Гэта былапаўсядзённая практыка. У краіне ствараліся канцлагера. У газетах друкаваліспісы закладнікаў. Часцей за ўсё да іх траплялі афіцэры, студэнты,памешчыкі, святары, інжынеры, члены эсэраўскіх, кадэцкай партый.
Праціўнікі бальшавікоў таксама не цырымоніліся, фізічна знішчаючыусiх, хто падазраваўся ў прыхільнасці да бальшавізму. На чырвонытэрор яны адказалі белым. Да канца 1918 года грамадзянская вайна разгарэлася знезвычайнай сілай.
7. Белы рух
Усіх праціўнікаў бальшавікоў («чырвоных») прынята абаб'ядноўвацьабагульняючым паняццем "белыя". Хоць уласна белае рух былі адной з складнікаўшырокага антыбальшавіцкага руху.
Пад якімі лозунгамі змагаліся чырвоныя і белыя? З аднаго бокубарыкад - "Няхай жыве сусветная рэвалюцыя!", "Смерць сусветнамукапіталу! "," Свет хаціна! Вайна палацам! ", З іншага -«Дакладней Радзіму!", "Айчына або смерць!","Лепей смерць, чым гібель Расіі!"
Белылагер адрозніваўся стракатасцю. Там былі манархісты і лібералы-рэспубліканцы,прыхільнікі пронемецкой і проанглийскую арыентацыі, прыхільнікі Ўстаноўчагазбораў і адкрытай ваеннай дыктатуры, людзі без пэўных палітычных поглядаў,людзі, якія імкнуліся не дапусціць расколу Расіі. У шэрагах белага руху апынулася значнаячастку інтэлігенцыі.
Большасць белых генералаў аддавалі перавагу канстытуцыйнайманархіі.
Праз адчувальную розьніцу ў палітычных поглядах белыя не меліагульнапрызнанага лідэра. Вядучыя палітычныя дзеячы Расіі або эмігравалі, незнаходзілі агульнай мовы з афіцэрамі або заплямілі сябе сувязямі зь немцамі,ці адразу ж сыйшлі з палітычнай арэны. Пры ўсёй разнароднасць белага руху ягопрыхільнікаў аб'ядноўвала нянавісць да камуністам якія хацелі на іх думку,разбурыць Расею, яе дзяржаўнасць і культуру.
Праграму белага руху было складзена ў штабе Дабраахвотніцкайарміі Дзянікіна. Яна ўтрымоўвала наступныя палажэнні:
· знішчэнне бальшавіцкай анархіі і навядзення ўкраіне прававога парадку;
· устанаўленне магутнай і непадзельнай Расіі;
· склікання Народнага сходу на аснове ўсеагульнагавыбарчага права;
· правядзенне дэцэнтралізацыі ўлады празустанаўленне абласной аўтаноміі і шырокага мясцовага самакіравання;
· гарантыя грамадзянскіх свабодаў і свабодыверавызнаньня;
· ажыццяўленне зямельнай рэформы;
· ўвядзенне працоўнага заканадаўства, абаронапрацоўных ад эксплуатацыі дзяржавай і капіталам.
Значную частку белага руху складалі людзi, асабіста незьвязаныя з інтэрасамі ўласнікаў. Але йхне інтарэсы аб'ектыўна супадалі зінтарэсамі пануючых пластоў, з спробай вярнуць старую Расею з звыклым дляіх укладам жыцця. У барацьбе супраць свайго народа ім даводзілася адыходзіць адхрысціянскіх запаведзяў. Адзін з аўтараў праграмы белага руху В. Шульгін пісаўаб белым руху, што, пачаты "амаль святымі", ён трапіў у рукі"Амаль бандытаў".
8. Баявыя дзеянні нафронце грамадзянскай вайны
Першысур'ёзны ўдар бальшавікі пацярпелі з Усходу арганізаваны Омск урадам. Але ён хуткабыў спынены. Чырвоная армія нанесла контрудар і выніку шырокага наступуавалодала Казаньню, Сімбірск, Самарай. Антыбальшавіцкія сілы былі адкінутыяза Урал. Між тым Дырэкторыя, якая не карысталася папулярнасцю, у вынікуперавароту адмірала Калчака была ліквідаваная.
Калчака здолеў рэарганізаваць войскі, стварыў 130000.войска і летам 1919 г. перайшоў у наступ. Лідэры белага руху і краіныАнтанты прызналі яго вярхоўным кіраўніком Расіі. Але ўвосень войскі Калчакапацярпелі паражэнне, тады як у яго тыле разгарнулася масавае партызанскі рух. Укастрычніку Чырвоная армія імклівым наступам зрушылася на ўсход. У студзені 1920 г.яна дасягнула Іркуцка. Калчака быў арыштаваны і расстраляны.
АдміралА. Калчака
Між тым як на Усходзе разгортваліся названыя падзеі на поўдніРасіі фармаваўся новы антыбальшавіцкае фронт. Увесну 1918 г. з Кубаніпачала наступ дабраахвотніцкая армія, якую ўзначаліў Дзянікін. Яна авалодала ўсімПаўночным Каўказам. Улетку таго жа года супраць бальшавікоў паўсталі данскіхказакі (атаман Красноў), якія пачалі наступ на Царыцын (цяперашніВалгаград), але няўдала.
Увесну 1919 г. баі на Паўднёвым фронце разгарэліся зновай сілай. Дзянікін, які змог аб'яднаць пад сваёй уладай ПаўночныКаўказ, Кубань, Дон, пачаў магутнае наступленне на Украіну і Маскву (адначасоваадбываўся наступ Калчака на ўсходзе). У пачатку Восень 1919 г. Дабраахвотніцкаяармія авалодала значнай часткай Украіны. У верасні захапіла Курск, Арол,падышла да Туле. У кастрычніку 1919 г. Чырвоная армія перайшла ў наступ інанесла паражэнне Добраахвотніцкага арміі. У пачатку 1920 г. яе рэшткіадступілі ў Крым, дзе іх ўзначаліў барон Урангель.
А. Дзянікін
Калі Чырвонаяармія вяла цяжкія баі супраць Дзянікіна (май 1919 г.), з Эстоніі наПетраград пачала наступ ўзброеная ангельцамі белая армія генерала Юденича.Разлютаваныя баі на подступах да горада ішлі аж да Кастрычніцкай 1919 г. ВойскаЮденича была разбітая, а яе рэшткі аказаліся інтэрніраваных у Эстоніі.
Параза Нямеччыны і Аўстра-Венгрыі спрыяла ўсталяваннюсавецкай улады ў Прыбалтыцы, Беларусі і Украіны.
У студзені 1919 г., пасля выгнання нямецкіх войскаў,савецкая ўлада была ўсталяваная амаль на ўсёй тэрыторыі Латвіі дзе янапраіснавала да пачатку 1920 г. Латвіі здабыла незалежнасць і да 1940 г. яна развівалася яксамастойная дзяржава.
29 Лістапад 1918 была абвешчаная савецкайрэспублікай Эстонію пад назвай Эстляндзкая працоўная камуна. Савецкая ўладапраіснавала тут не больш двух месяцаў. Эстонія таксама стала незалежнай дзяржавай.
1 студзеня 1919 г была абвешчана Беларуская савецкуюсацыялістычную рэспубліку. 27 лютага 1919 г. дзве незалежныярэспублікі - Беларускі і Літоўскі ўтварылі адзіную сацыялістычную савецкуюрэспубліку Літвы і Беларусі. Гэта адукацыя праіснавала нядоўга. На тэрыторыіЛітвы ўсталявалася ўлада нацыянальнага ўрада, а ў Беларусі засталасясавецкая.
Незалежнасьць Украіны была абвешчаная IV універсаламЦэнтральнай Рады 9 Студзень 1918 Бальшавіцкі Саўнаркам Расіі прызнаваўтолькі савецкі ўрад Украіны і зрабіў усё для ліквідацыі самастойнайУкраінскай дзяржавы. Гэтым задумам адпавядала абвяшчэння ўкраінскісацыялістычнай савецкай рэспублікі? улады якой канчаткова зацвердзілася ў 1920 г.
1 чэрвеня 1919 года УЦВК прыняў дэкрэт "Абаб'яднання Савецкіх рэспублік Расіі, Украіне, Латвіі, Літвы, Беларусі длябарацьбы з сусветным імперыялізмам ". Рэспублікі аб'ядноўвалі свае ўзброеныясілы, рэсурсы, транспарт, фінансы, органы гаспадарчага кіравання.
Сам факт, што рашэнне аб аб'яднанні дзяржаў было прынятаУЦВК і замацавана ў яго дэкрэце, а не народамі гэтых дзяржаў, сведчыць абімперскую палітыку бальшавікоў і марыянетачныя характар урадаў савецкіхрэспублік.
Заклік дазапісы ў Чырвоную армію. 1920
Пасля разгрому асноўных сіл белагвардзейцаў супраць бальшавікоўвыступіла Польшча. Канфлікт паміж Савецкай Расіяй быў непазбежны: Польшча імкнуласяда аднаўлення межаў Рэчы Паспалітай 1772 г., савецкая Расея глядзела наПольшчы, як плацдарм сусветнай рэвалюцыі.
У красавіку 1920 г. пасля заключэння Варшаўскай дамовы паміжУкраінскай Народнай Рэспублікай і Польшчай пачалося наступленне польскіх іУкраінскі войскаў на РСФСР і УССР. Пілсудскі заявіў, што яго арміязастанецца на Украіну, пакуль не сфарміруецца пастаянны ўкраінскае ўрад.Краіны Антанты забяспечвалі польскія войскі зброяй, танкамі, браневікі,самалётамі. Палякі захапілі Кіеў і адцяснілі савецкія войскі на левы берагДняпра.
Атака чырвонайконніцы
Савецкае кіраўніцтва неадкладна стварыла Польскі фронт. Уяго распараджэнне перакідваліся лепшыя часткі, была праведзеная мабілізацыя нафронт камуністаў і камсамольцаў. Да 14 тыс. былых афіцэраў расійскайарміі адгукнуліся на заклік генерала А. Брусілава стаць на абарону Расіі.
У траўні 1920 г. савецкія войскі Паўднёва-Заходнягафронту пад камандаваннем Ягорава перайшлі ў наступ. Яны адкінулі польскуювойска за межы Украіны. Аперацыі Чырвонай арміі ўскладніліся тым, што на поўдніпачаліся баі супраць Урангеля.
Наступ ажыццяўлялася сіламі двух разрозненых франтоў:Паўднёва-Заходняга на Львоў і Заходняга, пад камандаваннем М. Тухачэўскага, наВаршаву. Чырвоная армія імкліва мінуючы 500 км, адарвалася ад рэзерваў і тылоў і не змагла дамагчысяперамогі ў вырашальных баях пад Вршавою.
Здарылася непрадбачанае - польскія рабочыя і сялянене толькі не падтрымалі Чырвоную армію, але і здзейснілі ёй жорсткае супраціў. На гэтаразлічваў і Пілсудзкі, які лічыў, што "... стаўка на выбліск польскайрэвалюцыі магла сур'ёзна прымацца пад увагу толькі ў палітычных канцылярыя, іто дастаткова аддаленых ад фронту ... Мы занадта бліжэйшымі суседзямі Расеі, каблёгка маглі вырашыцца на пераймання ".
«Цуд на Вісле» ўратавала Еўропу ад сусветнай рэвалюцыі.Чырвоная армія пацярпела паразу і была вымушана з вялікімі стратамі адступіць зтэрыторыі не толькі Польшчы, але і Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі.Польскі ўрад пагадзілася падпісаць мірны дагавор, згодна з якім у Польшчуадыходзіла тэрыторыя з насельніцтвам 15000000 душ; заходнюю мяжу савецкайРасіі пралёг у 30 км ад Мінска. Польшча замацавала за сабой і ЗаходнююУкраіна.
П. Урангель
Баі з Польшчай супалі з актывізацыяйарміі Ўрангеля, якая ў чэрвені 1920 г. вырвалася з Крыма у Паўночнае Прычарнамор'е. Супрацьяго неадкладна было створана Паўднёвы фронт (камандуючы М. Фрунзе). Усе спробы Урангеляразвіць поспех і выйсці на Дон, Кубань, правабярэжную Украіну поспеху не мелі.Наступ ён быў спынены, і Чырвоная армія перайшла ў контрнаступленне. 11 Лістапада1920 г. Чырвоная армія пераадолела моцныя ўмацаванні на Перакопскай пярэсмыку іўварвалася ў Крым. Рэшткі арміі Ўрангеля (145 тыс. чалавек) іЧарнаморскі флот эвакуіраваліся ў Турцыю. За 15 тыс. афіцэраў,трапілі у палон, былі расстраляныя бальшавікамі.
С. Будзённы, М. Фрунзе, К. Варашылаў наПаўднёвым фронце
Пасляразгрому Урангеля асноўныя антыбальшавіцкія сілы былі разгромлены.
9. Завяршэнне грамадзянскай вайны.Агрэсія савецкай Расеі на Далёкім Усходзе, Закаўказзе і Сярэдняй Азіі
Да вясны 1920 г. з интервенционистских войскаў наДалёкім Усходзе засталіся толькі японцы. З мэтай падаліць вайну з Японіяй былопрынята рашэнне аб стварэнні Далёкаўсходняй рэспублікі (ДВР).
Тымчас у тыле японскіх войскаў палала партызанская вайна. Ёю кіраваў камуністСяргей Лазо, але яго схапілі і пакаралі смерцю японцы. У траўні 1921 г. у Прымор'епры падтрымцы японскіх войскаў да ўлады падступіў новы ўрад. Заместкамуністы стварылі Ваенны рада ДВР. Галоўнакамандуючым войскамі былопрызначаны Блюхера. Пачаліся жорсткія баі. Да канца 1921 г.белагвардзейцы і японцы захапілі Хабараўск. Тады ДВР сумесна з РСФСР пачалібарацьбу супраць японскіх інтэрвентаў і белагвардзейцаў. Вырашальныя баіразгарнуліся ў лютым 1922 г. пад Волочаевка. Чырвоная армія завалодалаХабараўскам і пазней увайшла ва Уладзівасток. Японія была вымушана вывесцісвае войскі з ДВР. Белагвардзейцы адступілі ў Маньчжурыі. У кастрычніку1922 ДВР аб'ядналася з РСФСР. Грамадзянская вайна скончылася.
Пасляразгрому асноўных сіл белагвардзейцаў савецкая Расея прыступіла да рэалізацыіневыканальных планаў сусветнай рэвалюцыі.
Ведучыбарацьбу супраць японцаў і рэшткаў белагвардзейцаў, Чырвоная армія ўступіла ўЗнешнюю Манголію, якая знаходзілася пад вяршынствам Кітая, але карысталасяаўтаномнымі правамі пасля расійска-кітайскага пагадненні 1912 Тут, натэрыторыі Вонкавай Манголіі, быў абвешчаны Мангольскай Народнай Рэспублікіз прасавецкай урадам.
Ахвярамі гэтай палітыкі сталі і зноў дзяржавыЗакаўказзя.
У пачатку грамадзянскай вайны ўлада ў Закаўказзе перайшлау рукі Азербайджанскай нацыяналістычнай партыі "Мусават"("Роўнасць"), Армянскага рэвалюцыйнага "Дашнакцутюн" іГрузінскай сацыял-дэмакратычнай партыі меншавікоў.
Партыя "Мусават" спрабавала ператварыцьАзербайджан на вялікую мусульманскую незалежнае дзяржава або аб'яднацца зТурцыяй.
Армянская партыя "Дашнакцутюн" будавала сваюпалітыку на нацыянальных лозунгах. Армянскай дзяржаве прыходзілася весці разлютавануюбарацьбу супраць Турцыі.
Меншавікі Грузіі, доступ да ўлады, апынуліся ўскладаным становішчы. Ва ўнутраныя справы гэтай краіны пастаянна ўмешвалісяТурцыя, Германія, дзяржавы Антанты. Умовы, прапанаваныя імі за"Дапамога" грузінскаму ўраду, былі надзвычай цяжкія. Грузіястала членам Малой Антанты. З гэтай нагоды адзін з грузінскіх меншавікоўказаў: «Як бачыце, шляхі Грузіі і Расеі разышліся ... Наш шлях ляжыць уЭўропу, шлях Расеі - у Азію ... "
Украсавіку 1920 г. бальшавікі паднялі паўстанне рабочых і матросаў ў Баку.Услед за гэтым у краіну ўварвалася Чырвоная армія. Было абвешчана Азербайджанскуюсавецкую сацыялістычную рэспубліку. У лістападзе 1920 г. мясцовыя бальшавікіпры падтрымцы Чырвонай арміі зрынулі ўлада дашнаков і абвясцілі Армянскуюсавецкую сацыялістычную рэспубліку. У лютым 1921 г. бальшавікі Тбілісі,скінуўшы пры актыўным удзеле Чырвонай арміі меньшевистское кіраўніцтва абвясьціліГрузінскую савецкую сацыялістычную рэспубліку. Затым усе тры рэспублікіЗакаўказзя заключылі ваенна-палітычны саюз з Расіяй. Вырашальную ролю ўўстанаўленні савецкай улады згулялі часткі Чырвонай арміі, якія ўпадставай дапамогі ажыццяўлялі агрэсію супраць незалежных дзяржаў.
Падчас разгрому асноўных сіл Калчака Чырвоная армія прыступіла да ўсталёўкісавецкай улады ў Казахстане і Сярэдняй Азіі. Там дзейнічалі белагвардзейцы і розныягрупы пад нацыянальнымі і рэлігійнымі лозунгамі.
Усярэдзіне 1920 ў Кіргізіі была ўсталяваная савецкая ўлада і адукаванаяКіргізскую аўтаномную савецкую сацыялістычную рэспубліку ў складзе РСФСР.
Уцэлым жа Туркестанскі край (сучасная Сярэдняя Азія) аказаўся надоўга адрэзанымад Цэнтральнай Расіі. Тут склалася своеасаблівая сітуацыя. Нараўне з незалежныміханствам Хивой і Бухары існавалі ўрада бальшавікоў (Ташкент) ібелагвардзейцаў.
Становішчаўскладнялася тым, што ў Туркестане дзейнічалі атрады інтэрвентаў (ангельцы імкнулісяпашырыць свае каланіяльныя ўладанні за кошт Сярэдняй Азіі) і мясцовыхпраціўнікаў савецкай улады (Басмачамі). У сярэдзіне 1919 Усходні фронт былопадзелены на дзве часткі: Усходні і Туркестанскі. КамандуючымТуркестанскага фронта зацвердзілі Фрунзе.
ВойскіФрунзе разбілі казачыя частцы атаманаў Дутаў і Анненков. У лютым1920 савецкія войскі авалодалі Краснаводск - апорным пунктамбелагвардзейцаў ў Сярэдняй Азіі. Пасля гэтага белых былі выцесненыя за межыСярэдняй Азіі. 9-ы з'езд саветаў Туркестана прыняў канстытуцыю, у якой абвяшчаласяадукацыі Туркестанскай савецкай сацыялістычнай рэспублікі.
Кульмінацыяйбарацьбы ў Туркестане стала паўстанне ў Бухары, падтрыманая Чырвонай арміяй.Рэжым бухарского эміра, які абапіраўся на дапамогу ангельцаў, пацярпеў крахлетам 1920 г. Таго ж года быў скінуты хівінскага хана. Савецкаекіраўніцтва прызнала Бухарская і Харэзмская (былое Хівінскае ханства) народныярэспублікі. Народы Сярэдняй Азіі засталіся ў сферы ўплыву Расіі, праўда,ўжо савецкай.
Прычыны перамогі бальшавікоў у грамадзянскай вайне:
· палітычныя пралікі іх супернікаў пасялянства, раскол сіл апазіцыі, тэрор супраць насельніцтва;
· пралікі апазыцыі ў нацыянальным пытанні,адмову падтрымаць нацыянальныя руху;
· няўзгодненасць дзеянняў сіл апазіцыі, амбітнасцьіх лідэраў, спроба абапірацца на сілы інтэрвентаў, вузкасць сацыяльнай базыапазіцыі;
· інтэрвенцыя 14 дзяржаў дазволіла бальшавікамвыкарыстаць патрыятычны ўздым насельніцтва;
· стратэгічна выгаднае размяшчэнне частакЧырвонай арміі ў цэнтры Расіі, што давала магчымасць выкарыстоўваць усеЭканоміка і стратэгічныя перавагi для арганізацыі ваенных дзеянняў, прыцягненне даслужбы ў Чырвонай арміі афіцэраў царскай арміі з баявым вопытам (частапад пагрозай знішчэння іх сем'яў, станавіліся закладнікамі);
· выкарыстанне бальшавікамі надзвычайныхмер (палітыка «ваеннага камунізму»), якія дазволілі мабілізаваць усерэсурсы краіны;
· інтэнсіўная бальшавіцкая прапаганда сяроднасельніцтва радыкальнай праграмы пераўтварэнняў у грамадстве (пабудова сацыялізму(Камунізма));
· стомленасць насельніцтва ад безуладдзя, ягоабыякавасць да таго, што адбываецца ў краіне, імкненне да спакою і парадку.
Дакументы, матэрыялы
З звароту штаба Белай арміі
Чырвоныяафіцэры!
За што вызмагаецеся і за што мы ўзнялі зброю
Вы змагаецеся за комисародержавие, за ілжывую ўлада Апфельбаум(Зіноўеў), Бранштэйн (Троцкі), Розенфельд (Каменеў), Нахамкесив (Стеклов), Калініным, Петэрсан, якім не дарога нашаРадзіма і патрэбна толькі адна яе ганьба.
Мы змагаемся за Устаноўчы сход, усенароднага свабоднывыбар?
Вы змагаецеся за інтэрнацыянал, за тое, каб рускіміпрыроднымі багаццямі маглі распараджацца не рускія, а разнастайныя прайдзісветы?
Мы аднаўляем нацыянальнае адзiнства і нацыянальнаегаспадарка?
Вы ўкараняе камуны, якія даюць магчымасць гультай і лайдакам карыстацца вынікамірабочых рук.
Мы адстойваем права ўласнасці?
Вы разбураеце царквы і ўбогія праваслаўную рэлігію?
Мы аднаўляем спустошаных рэлігію і разбураныя храмы?
Вы адстойваеце нахабнае самавольства і агіднае гвалт бальшавікоў,камісараў і іх наймітаў - кітайцаў, латышоў, камуністаў ...
Вы ўцягнутыя ў бясконцую вайну з усім светам?
Мы нясем свет зямлі рускай?
Рэгістрацыя хлеб, з намі свет і гаспадар зямлі рускай -Устаноўчы сход.
Пытанні да дакумента
1. Якаргументавалі лідэры белага руху неабходнасць барацьбы супраць бальшавізму?Раскрыйце мэта удзельнікаў барацьбы.
2.Паспрабуйце высветліць стаўленне розных слаёў грамадства да гэтага звароту.
Па загадзе генерала Майковського ад30 Верасень 1919 аб расправе над паўсталымі супраць Калчака сёламі
1. На кожнай вёсцы раёна паўстання пражывання стараннаабшукваць; захопленых са зброяй у руках, як ворагаў, расстрэльваць намесцы.
2. Арыштоўваць? ўсіх агітатараў, членаў Саўдэпіі, якія дапамагалі паўстання, дэзэртыраў,памагатых і укрывателей здраднікаў, і перадаваць ваенна-палявых судоў.
3. Ненадзейных? высылаць, перадаючы іх міліцыі.
4. Мясцовыя ўлады, не аказалі належнага супраціву бандытам?перадаваць ваенна-палявых судоў, пакаранне павялічваць да смяротнага пакаранняўключна.
5. Паўстанцы зноў вёскі ліквідаваць з падвоенай строгасцю, ажда знішчэння ўсяго вёскі.
Пытанні да дакумента
1.Ахарактарызуйце палітыку белага руху па адносінах да сялянству.
2. Чымбыло выклікана паўстанцкага руху супраць рэжыму адмірала Калчака?
З матэрыялаў камісіі па расследаванні злачынстваў бальшавікоўпры галоўнакамандуючы Узброеных сіл Поўдні Расеі
Звесткі аб злачынствахбальшавікоў
у горадзе Екатеринодаре і яго ваколіцах
У горад Екатеринодар бальшавікі ўступілі 1 Сакавік1918 У той жа дзень быў арыштаваны групу асоб грамадзянскага насельніцтва,пераважна інтэлігенцыі, і ўсіх затрыманых 83 чалавек былі забітыя, зарублено ірасстраляны без усялякага суда і следства. Трупы былі закапаныя ў трох ямах тут жа ў горадзе. Група сведак, а таксама ўрачы, якія потым аглядалі забітых, паказалі выпадкі закапвання недабітых,недорубленные ахвяр ... Над ахвярамі здзекаваліся, адрэзалі ім пальцы рук і ног,палавыя органы, нявечыць твары ...
Выклад дадзеных заснаваныя на паказаньнях сьведак ісудова-медыцынскіх аглядах.
Пытанне да дакумента
Выкажыце сваё стаўленне да прыведзеных фактаў.
Пытанні і заданні
1. Якіяорганы выканаўчай і заканадаўчай улады былі створаныя пасля Кастрычніцкагаперавароту? Што спрыяла ўстанаўленню бальшавіцкай дыктатуры?
2. Дайцехарактарыстыку органам, ставілі мэтай ахову і абарону савецкай улады.
3. Калі ічаму быў распушчаны Устаноўчы сход?
4. Чамубылі пачаты перамовы з Нямеччынай?
5. Якіхпоглядаў прытрымліваліся бальшавікі на магчымасць і ўмовы падпісання міру зНямеччынай?
6. Наякіх умовах савецкая Расея падпісала Брэст-Літоўскі дагавор?
7. Якіяпалітычныя, эканамічныя наступствы мела падпісанне Брэсцкага дамовы?
8. Штотакое палітыка "ваеннага камунізму"?
9. Якіямеры бальшавікоў азначалі ажыццяўлення палітыкі "ваеннага камунізму"у прамысловасці?
10.Ахарактарызуйце палітыку "вайсковага камунізму". З якой мэтай яе былоўкаранёны?
11.Параўнайце праграмы і практычныя дзеянні белага і чырвонага рухаў у Расіі.
12.Назавіце прычыны грамадзянскай вайны ў Расіі.
13.Ахарактарызуйце асноўныя аперацыі на франтах грамадзянскай вайны?
14. Якіяпрычыны перамогі бальшавікоў у грамадзянскай вайне?
15.Падумайце, была грамадзянская вайна непазбежная.
Запомніце даты:
3 Сакавіка 1918 года- Заключэнне ўБрэст-Літоўску мірнага дагавора.
Май 1918- Збройны антыбальшавіцкаевыступ Чэха-славацкагакорпуса.
Сакавік1919 Студзень 1920Барацьба супраць Дзянікіна.
Красавік-Кастрычніка 1920 г. Савецка-польскаявайна.
Лістапада 1920- Параза армііУрангеля ў Крыме. Заканчэнне грамадзянскай вайны ў еўрапейскай часткі.
Сакавіка 1921г. - Скрадзеная Рыжскага міру паміж Польшчай і савецкімі рэспублікамі.
Беларускую