§ 22. Іспанія
1. Сітуацыя ў краіне пасля першайсусветнай вайны
Іспанія была адной з адсталых краін Еўропы. Пасля паразыу іспана-амерыканскай вайне яна ўступіла ў паласу вострага крызісу. Былаямагутнасьць іспанскай манархіі адышла ў мінулае. Нявырашанасць зямельнага інацыянальнага пытанняў гэты крызіс пагаршаецца.
Падчас Першои сусветнай вайны Іспанія заставалася нейтральнай. Вайнаспрыяла росту попыту на іспанскія тавары і, адпаведна, эканамічнамупад'ём. Але яно не было працяглым. Заканчэнне вайны выклікала эканамічнуюкрызіс, абвастрыліся праблемы іспанскага грамадства. Актывізаваліся левыяпалітычныя сілы: найбольшым уплывам карысталіся анархісты, якія выступалі заліквідацыю дзяржавы спосабам мецяжоў, забастовак, тэрарыстычных актаў іт. д. У 1920 г. было створана ИКП - Іспанская камуністычнуюпартыю.
Іспанскіявойскі выйдуць бой з рыфаў
Улетку 1921 г. у Іспаніі пачалася вострая палітычнаякрызіс. Яна была выкліканая паразай іспанскіх войскаў у Марока ад паўсталыхплямёнаў (Рэспубліка Рыф). Кіруючыя партыі і кароль страцілі давер насельніцтва. Угэтых умовах кіруючыя колы не перашкодзілі правядзенні дзяржаўнага перавароту,яго здзейсніў 13 Верасень 1923 года генерал Мігель Прыма дэ Рывэра.
2. Дыктатура Прыма дэ Рыверы
Прыма дэ Рывэра стварыў ваенную дырэкторыю (хунту), якаязаступіла ўрад, распусціў картэсы (парлямэнт), увёў надзвычайнае становішча,прыпыніў дзеянне канстытуцыі. Улада на месцах было перададзена ваеннымгубернатараў. Дыктатура абвясціла сваім мэтай "абнаўленне" Іспаніі.Але абнаўленне вылілася ў фашызацыі грамадства па ўзоры Італіі. Праводзіласягвалтоўная испанизации каталонцаў і баскаў. У знешняй палітыцы быў узяты курсна стварэнне "Вялікай Іспаніі".
М. Прыма дэ Рывэра выступае на мітынгу
Стабілізацыя эканамічнага становішча на час ўмацавалаваенна-манархічны рэжым. У 1925 г. Прыма дэ Рывэра замяніў ваеннаепраўлення грамадзянскіх, але сутнасць рэжыму ад гэтага не змянілася. Станоўчымдасягненьнем рэжыму стала забеспячэнне адноснага сацыяльнага міру і стабільнагастановішча працоўных. Гэта было дасягнутае дзякуючы супрацоўніцтву з прафсаюзамі.Але пачатак эканамічнага крызісу 1929-1933 гг падарваў супраціву дыктатуры. Адяе адвярнулася нават армія, і 28 СТУДЗЕНІ 1930 Прыма дэ Рывэра падаў уадстаўку. У краіне разгарнулася масавае рух за аднаўленне рэспублiкi. 12Снежні 1930 г. адбылася няўдалая спроба скінуць манархію. Паўстанцаў і арганізатараўбылі арыштаваныя.
3. Рэвалюцыя 1931
12Красавік 1931 у Іспаніі прайшлі муніцыпальныя выбары, на якіх перамагліпрыхільнікі рэспублікі. 14 красавіка кароль Альфонс XIII збег з краіны, ітаго ж дня Іспанію была абвешчана рэспублікай. Гэта была мірная дэмакратычнаярэвалюцыя. Улада пераняў часовае ўрад на чале з А. Самора. Перад новымурадам ўсталі старыя праблемы: правядзенне аграрнай рэформы ў краіне, дзепамешчыкам належала 67% земляў; рашэнне нацыянальнага пытання; ліквідацыябеспрацоўя, якое дасягнула 40% працаздольнага насельніцтва. Да таго часу на тэрыторыі Іспаніісклаліся чатыры нацыі - іспанскі, каталонскі, басконскі, Галісійская.Апошнія тры дамагаліся аўтаноміі. Ім трэба было 15,6% тэрыторыі краіны знасельніцтвам 6 млн. чалавек. На парадку дня стаялі і ўрэгулявання адносінаўз каталіцкай царквой, абарона нацыянальнай іспанскай прамысловасці,правядзенне рэформы войска, вышэйшы афіцэрскі склад якой складалі выключнавыхадцы з землеўладальнікаў, а яшчэ - шэраг сацыяльных праблем.
Кароль Альфонс XIII
Часовыўрад правяло выбары ў картэсы і прыняў шэраг законаў, накіраваных нарашэння названых вышэй праблем.
Абвяшчэнне рэспублікі ўІспаніі
Прэзідэнтамабралі А. Самора. Была прынята новая, дэмакратычная канстытуцыя. Царквааддзялілі ад дзяржавы. Ліквідаваліся манаскія рэлігійныя ордэна. Каталоніяатрымала аўтаномію. Оголошено аб правядзенні аграрнай рэформы (выкуп дзяржавай у памешчыкаўзямлі і размеркаванне яе сярод сялян).
Але нерашучасць ўрада ў правядзенні рэформаў, а таксама наступ направы каталіцкай царквы, якая мела традыцыйна моцны ўплыў на сялян, прывяліда таго, што на выбарах 1933 перамаглі партыі правага блока. Янызгарнулі правядзення рэформаў. Баскі было адмоўлена ў прадастаўленні аўтаноміі. Супрацьпраціўнікаў ўрада ўжывалася ваенная сіла.
У канцы 1933 сын ранейшым-га дыктатараХасэ-Антоніё Прыма дэ Рывэра стварыў партыю Гішпанская фаланга (іспанскіяфашысты). Яна выступіла за ліквідацыю рэспублікі, устанаўленне унітарнаедзяржавы з моцнай уладай, за пашырэнне правоў каталіцкай царквы.
Хасэ-Антоніё Прыма дэ Рывэра
У1934 супраць палітыкі ўрада пачаліся масавыя выступы насельніцтва.Каталонія абвясціла сваю незалежнасць, у Астурыі ўспыхнула ўзброенаепаўстанне. За адсутнасці адзінства левых сіл ўсе гэтыя выступы былі падушаныя.
НЕзмірыўшыся з паразай, левыя у студзені 1936 г. ўтварылі Народны фронт, які выступіўз шырокай праграмай рэформ. Прадугледжваліся амністыя усім палітвязьням,аднаўленне дэмакратычных правоў і свабод, прадастаўленне аўтаноміі Каталоніі,павышэнне заработнай платы, зніжэнне падаткаў, правядзенне аграрнай рэформы.Праграма была падтрымана на выбарах у лютым 1936 г. Народны фронтпрыйшоў да ўлады.
Абапіраючысяна войска, правыя сілы пачалі рыхтаваць мяцеж. На чале змоўшчыкаў стаяліХасэ-Антоніё Прыма дэ Рывэра, генерал Санхурно, непасрэдна рыхтаваўмяцеж, і генерал Франка.
4. Грамадзянская вайна1936-1939 гг
Мяцежпачаўся 17 ліпені 1936 г у Іспанскім Марока. На наступны дзень ёнраспаўсюдзіўся на іншыя раёны Іспаніі. На бок мяцежнікаў перайшлі 80% складуіспанскай войску (з 20 тыс. афіцэраў на баку рэспублікі засталося ўсяго 500),але авіяцыя і флот засталіся вернымі рэспубліцы. У краіне пачаласяграмадзянская вайна. У мяцежнікаў адразу паўсталі праблемы: Х-А.Примо дзеРывэр быў арыштаваны і пакараны, Санхурно загінуў у авіяцыйнай катастрофе,Франка з мараканскім войскамі быў блакаваны рэспубліканскім флотам ўМарока. Мецяжоў пагражала паражэнне, але на дапамогу франкістаў прыйшліІталія і Нямеччына, якія на самалётах перакінулі мараканскую войска ў Іспанію іпадалі мяцежнікам зброю. Пасля за 200 тыс. італьянскіх і нямецкіх войскаў ўзяліўдзел у вайне на баку франкістаў.
Прыбярэм Іспанію! Франкистскийагітацыйны плакат
Франка,які ў верасні 1936 г. узначаліў мяцежнікаў, абвясціў мэтай бунту: стварыць«Таталітарнай дзяржавы, сацыяльны мір і ўсеагульны росквіт».
Генералы Франка і Мола -кіраўнікі мецяжу
Пачатакмецяжу адразу паставіў перад рэспубліканскім урадам задачу арганізавацьсупраціў франкістаў. Складанасць заключалася ў тым, што іспанская прамысловасць невырабляла многіх відаў ваеннай тэхнікі і рыштунку. Не хапалападрыхтаваных ваенных кадраў. На зварот да ўрадаў Англіі, Францыі і ЗШАз просьбай прадаць зброю рэспубліканцы атрымалі адмову. Урады гэтых дзяржаўспасылаліся на міжнароднае права, забараняе ўмяшанне ва ўнутраныя справыiншых дзяржаў. Урада заходніх краін ўлічвалі і свой вопыт у Расіі, дзе іхўзброеная інтэрвенцыя і падтрымка антыбальшавіцкіх сіл мелі зваротнырэзультат.
Байцы аднаго з интербригад
Паміж 27краінамі было падпісана пагадненне аб неўмяшанні ў іспанскія справы. Але Італія іГерманію не збіраліся гэтага выконваць і актыўна пастаўлялі зброю франкістаў. Укастрычніку 1936 г. СССР заявіў, што не будзе прытрымлівацца пагаднення, накіруеваенных саветнікаў рэспубліканцам, пастаўляць ім зброю. У абарону рэспублікіу Іспанію прыехала па розных ацэнках ад 35 да 42 тыс. чалавек, якія імкнулісядужацца супраць фашызму. З іх было створана інтэрнацыянальныя брыгады.
Табліца: Пастаўківаеннай тэхнікі ў Іспаніі (1936-1939 гг.)
СССР Германія Італія
Самалёты 648 593 656
Танкі / бронемашыны 347/120 250 950
Гарматы 1186 700 1930
Кулямёты 20486 31000 3436
Стрэльбы 497813 157306 240747
Мінамёты 340 6174 1426
Патроны (млн.шт.) 826 250 324
Снарады (млн.шт) 3,4 1,1 7,7
Уверасні 1936 г. было сфарміравана новае рэспубліканскае ўрад на чале зЛарго Кабальеро, які правёў шэраг рэформаў. На кантралюецца ім тэрыторыі былоліквідавана памешчыцкае землеўладанне, зямля перададзена сялянам, нацыяналізаваныбуйных прадпрыемствах. Іншыя прадпрыемствы былі перададзеныя ва ўпраўленне прафсаюзам.Каталонцы і баскі атрымалі аўтаномію. Але палітычны рэжым паступоваэвалюцыянаваў у бок адыходу ад дэмакратыі, абарона якой была галоўнай мэтайвайны. Гэта часткова абумоўлена ваенным часам; галоўнай прычынай сталарост уплыву камуністаў, якія абапіраліся на падтрымку СССР. Іспанскія камуністы, якія капіявалі дзеянні камуністаўу СССР, пачалі барацьбу супраць трацкістаў, якія аказалі значны ўплыў уКаталоніі, і анархістаў. У краіне усталяваўся тэрор карных органаў. УІспаніі нават была прадпрынятая спроба правесці па савецкім прыкладу паказальнысудовы працэс над трацкістам, якія нібыта падтрымлівалі сувязі з фашыстамі.Такім чынам, іспанская дэмакратыя спыніла існаванне раней, чым загінуў Іспанскаярэспубліка.
Франкістаў на баявых пазіцыях
У1936-1937 гг асноўныя баявыя дзеянні вяліся вакол Мадрыду, але ўсё наступіфранкістаў было адбітая. Не дапамагла ім і "пятая калона" (Тайныя прыхільнікімяцежнікаў) у самой сталіцы. Пасля няўдалай спробы франкістаў захапіць МадрыдГерманію і Італія адкрыта пачалі інтэрвенцыю, увёўшы ў краіну свае войскі(Нямецкая легіён «Кондар», італьянскі экспедыцыйны корпус, партугальскіявойскі і т.д., усяго каля 200 тыс.). Спроба італьянскага корпуса нанесціўдар з паўночнага-захаду па войскам рэспубліканцаў, які абараняў Мадрыдапынулася няўдалай. Пад мястэчкам Гвадалахара ў сакавіку 1937 г.італьянскі корпус быў разгромлены.
Смерць падчас нападурэспубліканцаў
Паслягэтага паражэння франкістаў засяродзілі асноўныя намаганні ў Каталоніі, спрабуючыскарыстацца канфліктам паміж трацкістам і камуністамі. 03/06 мая1937 Трацкісты? падтрыманы Ларго Кабальеро, здзейснілі ў Барселонеўзброенае выступленне, пратэстуючы супраць палітыкі камуністаў. У красавіку 1938 г.армія франкістаў адрэзала Каталонію ад астатняй тэрыторыі рэспублікі. Спробаарміі рэспубліканцаў разарваць блакаду надыходам ў ліпені 1938 г. поспеху немалая. У пачатку 1939 г. Каталонію было захоплена. Тэрыторыя,кантралюемая рэспубліканцамі, апынулася ізаляванай ад Францыі.
Рэспубліканцы пераходзяцьфранцузскую мяжу
Ф. Франка пасля перамогіузнагароджвае сваіх прыхільнікаў
27 лютага 1939 г. г. Англія і Францыя разарвалі дыпламатычныя адносіны з рэспубліканскімурадам і прызналі ўрад Франка. Апынуўшыся ў міжнароднай ізаляцыі (СССР амаль спыніўпастаўкі зброі, 1938 г. з Іспаніі былі выведзеныя інтэрнацыянальныябрыгады), 6 САКАВІК 1939 года камандуючы абароны Мадрыда палкоўнік Касадоажыццявіў пераварот, зрынуў рэспубліканскі ўрад і ўступіў у перамовы зФранка. Спробу камуністаў падняць паўстанне было задушанае. На тэрыторыю,кантраляваную рэспубліканцамі, уступілі франкистской арміі. У Іспаніі былоўстаноўлена дыктатура генерала Франка (сакавік 1939 - лістапад1975 г.). Франкістаў звярнуліся да рэпрэсій супраць сваіх праціўнікаў. З1939 да 1944 г. надзвычайныя трыбуналы вынеслі смяротныя прысуды 200тысяч чалавек, 270 тыс. былі турэмнагазняволеныя, 300 тыс. былі вымушаныя пакінуць радзіму.
Ахвяры вайны
Вайнадорага абышлася іспанцам: загінулі 1 млн чалавек, 500 тыс. пакінулікраіну. Яна ляжала ў руінах. Народны фронт у Іспаніі быў формай барацьбысупраць фашызму, але не стаў яго альтэрнатывай.
Дакументы, матэрыялы
Патрабаванні мітынгу, арганізаванагаНародным фронтам 29 ЛЮТЫМ 1936 года
1. Аднаўленне на працы ўсіх рабочых і служачых, звольненыхза ўдзел у забастоўках або палітычных рухах пачынаючы з 1934 году, іпакрыццё нанесенай шкоды.
2. Распаўсюд амністыі на тых палітычных зняволеных, якія былі асуджаныя як крымінальныхзлачынцаў.
3. Прыцягненьня да адказнасьці вінаватых у самаўпраўнасціпры падаўленні паўстання 1934 г.; пакарання усіх прадстаўнікоўваенных і грамадзянскіх уладаў, вінаватых у жорсткім абыходжанні з палітычнымізняволенымі.
4. Звальненне з арміі афіцэраў - ворагаўрэспубліканскага рэжыму.
5. Распрацоўка праграмы грамадскіх работ з мэтай барацьбысупраць беспрацоўя.
6. Роспуск і раззбраенне фашысцкіх банд, якія небяспечныя для дэмакратычнагаразвіцця краіны.
Пытанні да дакумента
1.Вылучаць сацыяльна-эканамічныя і палітычныя патрабаванні ўдзельнікаў мітынгу.
2. Якіяпатрабаванні мітынгу супадалі з палажэннямі праграмы Народнага фронту ў Францыі?
Галоўны ваенны саветнік Генеральнага ваеннагакамісарыята рэспубліканскай арміі І. М. Несцярэнка аб стратэгіі Ф. Франка
"У эвалюцыі стратэгіі Франка можна вылучыць тры этапы.Першы - калі аперацыі планаваліся як каланіяльныя карныя экспэдыцыі.Другі - калі пасля правалу гэтых аперацый пачалася пазіцыйная вайна наподступах да Мадрыдзе. І, нарэшце, трэці, калі перайшлі да манеўранай вайнызавяршылася вясной 1938 прарывам у кірунку Винареса. У каталонскайбітве 1938-1939 гг франкістаў атрымалі перамогу маючы значную колькасцьваеннай тэхнікі?
Пытанні да дакумента
1.Пакажыце храналагічныя рамкі кожнага перыяду, вызначанага ваенным саветнікам.
2. Чымможна растлумачыць такую эвалюцыю стратэгіі Франка ў грамадзянскай вайне?
Пытанні і заданні
1. Якпаўплывала Пяршасусветная вайна на развіццё Іспаніі?
2. Дайцехарактарыстыку дыктатуры М. Прыма дэ Рыверы.
3. Калі іяк была звергнута манархія ў Іспаніі?
4.Ахарактарызуйце палітыку ўрада А. Самора.
5. Штоабумовіла стварэнне Народнага фронту? Ацаніце яго праграме.
6.Высветліце прычыны грамадзянскай вайны у Гішпаніі.
7. Якразвіваліся падзеі на франтах грамадзянскай вайны?
8. Якуюпазіцыю займалі буйныя дзяржавы па грамадзянскай вайны?
9.Назавіце асноўныя прычыны паражэння рэспубліканцаў у грамадзянскай вайне.
Запомніце даты:
1923-1930 гг- Ваенна-манархічныядыктатура М. Прыма дэ Рыверы.
12 красавіка 1931 г.Перамога рэспубліканцаў намуніцыпальных выбарах.
1936- Прыход да ўладыНароднага фронту.
Ліпень 1936 г. -Сакавіка 1939 годаГрамадзянская вайна ў Іспаніі.
1939-1975 гг- Дыктатура генералаФранка ў Іспаніі.
Беларускую