§ 40. Наступствы аварыі на Чарнобыльскай АЭС
1. Успомніце, калі адбылася аварыя на Чарнобыльскай АЭС.
2. На якіх тэрыторыях у Украіну склалася крызісная і катастрафічная экалагічная сітуацыя?
Найбуйнейшая тэхнагенная аварыя чалавецтва. У красавіку 1986 г. у розныя мовы свету ўвайшло ўкраінскае слова "Чарнобыль". Для ўсяго чалавецтва яно стала сінонімам страшнай тэхнагеннай катастрофы і вялізнага экалагічнай бяды. Чарнобыль - Гэта назва невялікага палескага мястэчка ў вусце Прыпяці, мала даўнюю гісторыю, закоринену ў часы Кіеўскай Русі. Зараз гэтае слова сімвалізуе страшнае з'ява, ад якога менавіта перастала азначаць населены пункт.
Аварыя на Чарнобыльскай АЭС мела, няма і, нажаль, яшчэ доўга будзе мець значны ўплыў на стан навакольнага асяроддзя Украіна. З прычыны выбуху ядзернага рэактара і пажару на ім за кароткі перыяд часу ў навакольнае асяроддзе трапіла ад да 7 т ядзернага паліва. Пры гэтым выкід радыеактыўнага элемента Цэзія-137 Быў тоесным радыяцыі ад выбуху некалькіх дзесяткаў такіх атамных бомбаў, якую амерыканцы скінулі ў 1945 г. на японскі горад Хірасіму. Радыёактыўнае забруджвання за ўсё закранула тэрыторый Украіны і Беларусі, але павышэнне радыяцыі адзначана і ў Расіі, Швецыі, Нарвегіі, Вялікабрытаніі і іншых краінах, куды ў першыя дні пасля аварыі вецер разносіў аблокі радыеактыўных рэчываў.
Гэтая аварыя ператварыла унікальныя за чысцінёй тэрыторыі Палесся ў зоне экалагічнай катастрофы. Усяго ў Украіне радыеактыўнага забруджвання падвергнуліся больш за 8% тэрыторыі краіны (амаль 50 тыс. км2земляў!), на якіх засяроджаны 2,3 тыс. населеных пунктаў дванаццаці абласцей. Больш за ўсё пацярпелі тэрыторыі Кіеўскай, Жытомірскай, Ровенскай, Чарнігаўскай і Чаркаскай абласцей, Радыёактыўныя ападкі выпалі таксама ў Вінніцкай, Хмяльніцкай, Тэрнопальскай, Івана-Франкоўскай, Чарнавіцкай, Валынскай і Кіраваградскай абласцях. Больш за 3, млн чалавек лічацца пацярпелымі з прычыны старонкі катастрофы, але пэўныя дозы радыеактыўнага апраменьваньня атрымалі значна больш жыхароў Украіны.
Пабудова хованкі (саркафага) над аварыйным блокам, першачарговыя меры па ліквідацыі аварыі дазволілі пэўнай меры паменшыць катастрафічныя наступствы радыеактыўнага забруджвання. Гэта было зроблена цаной гераічных намаганняў соцень тысяч людзей - ліквідатараў аварыі, многія зь якіх ужо сышлі з жыцця з-за захворвання, атрыманыя ў выніку апраменьвання радыяцыяй.
Мал. Забруджванне навакольнага асяродзьдзя
Назвы распавядаюць
Назва горада Чарнобыль паходзіць ад праславянскіх слоў чорна – чорнаяі буль – трава і азначае адзін з відаў палыну.
Украіна дзіўная
"Руды лес"
Першы ўдар радыеактыўнага забруджвання пацярпела паласа хваёвага лесу (каля 450 га), якая знаходзілася побач з Чарнобыльскай АЭС. На працягу некалькіх дзён пасля аварыі гэты лес практычна «Згарэў», стаўшы рудым. Пасля пахавання дрэў у траншэях на гэтай тэрыторыі былі насаджаныя новыя. Зараз лес адноўлены. Аднак месца пахавання загінулага лесу сталі крыніцамі паступлення радыеактыўных рэчываў у грунтавыя воды, што толькі паглыбіла экалагічныя праблемы.
Чарнобыльская зона. Вакол Чарнобыльскай АЭС ў радыусе 30 км створана зону адчужэння, Якую называюць Чарнобыльскай зонай. З яе было адселена тысячы чалавек з 186-ці населеных пунктаў Украіны і Беларусі. Большая частка зоны знаходзіцца ва Украіне. Там спусцелі 75 селішчаў, а перасяленцамі сталі 90 тыс. жыхароў. У зоне засталіся іх хаты, магілы сваякоў, помнікі гісторыі, культуры. Бязлюдным горадам-зданню стала Прыпяць - Горад работнікаў электрастанцыі. На зоне змяшчаюцца сотні пахаванняў радыеактыўных адходаў. Тэхналогій з іх дэзактывацыі пакуль няма. І толькі ў самым Чарнобыль абмежаваны час працуюць людзі. Яны сочаць за станам хованкі і АЭС (у 2000 г. электрастанцыю канчаткова зачынілі) і абслугоўваюць Чарнобыльскую зону. У наваколлі зоны пражывае больш за сотню людзей пераважна старэйшага ўзросту, якія, нягледзячы на забароны i небяспеку для свайго здароўя вярнуліся ў свае дамы.
З прычыны выкідаў у атмасферу вялікай колькасці радыеактыўных рэчываў адбылося устойлівае і доўгачасовае забруджвання тэрыторыі цэзіем, стронцыем і Плютон. Гэтыя рэчывы выпраменьваюць радыёактыўныя прамяні і іх называюць радыенуклідамі. Яны валодаюць здольнасцю назапашвацца у арганізмах, вадзе, глебе, паветры і доўгі час ўплываць на стан навакольнага асяроддзя, жыцця людзей і жывёл (перыяд паўраспаду цэзія-137 складае 24 тыс. гадоў!) Таму ў зоне значнага радыеактыўнага забруджвання забаронена вырошчваць сельскагаспадарчыя культуры, збіраць ягады, грыбы, паляваць на дзічыну, лавіць рыбу, піць ваду, паліць дрэва або лісце. Даследаванні паказалі, што асноўная колькасць радыенуклідаў у лесе знаходзіцца ў верхнім 10-сантыметровым пласце глебы, у ігліцы іх значна больш, чым у лісці дрэў. Вялікая колькасць забруджвальных рэчываў акумуліравалі ў сабе дновыя адклады Кіеўскага вадасховішча.
Час, адсутнасць людзей і іх гаспадарчай дзейнасці сталі надзвычай спрыяльнымі ўмовамі для прайгравання жывёльнага свету ў Чарнобыльскай зоне. Значна павялічылася папуляцыя кабаноў, казуль, высакародных аленяў, ваўкоў, лісіц, барсукоў, янотападобных сабак, тхара, ізноў з'явіліся калі амаль зніклыя ласі, бабры, еўрапейская рысь, бачылі нават сляды бурага мядзведзя. Папуляцыі многіх відаў жывёл у зоне з'яўляюцца найбуйнейшымі ў Украіна. На жаль, усе жывёлы, як і расліны, заражаныя радыеактыўнымі рэчывамі.
За гады, якія прайшлі пасля аварыі, пастаянна праводзіцца работа па змяншэнню радыяцыйнага забруджвання тэрыторыі Украіна. Ажыццяўляюцца пастаянныя назірання за узроўнем радыяцыі, па ўплыве радыенуклідаў на розныя кампаненты прыроднага асяроддзя і здароўя людзей. Зараз Чарнобыльская зона - навуковы палігон. У 2008 г. там таксама створана сховішча для радыеактыўных адходаў іншых атамных станцый Украіны. Гэтая тэрыторыя з "Радыёактыўныя" ландшафтам з'яўляецца своеасаблівым перасцярогай адносна бяспечнага стаўленне да выкарыстання такога магутнага крыніцы энергіі, як атамная, а таксама іншых дасягненняў прагрэсу.
Наступствы аварыі на Чарнобыльскай АЭС яшчэ доўга будзе адчуваць насельніцтва не толькі Ўкраіны, але і свету. Аб важнасць іх ліквідацыі паказана ў Канстытуцыі Украіны (1996 г.) "Забеспячэнне экалагічнай раўнавагі на тэрыторыі Украіны, пераадоленне наступстваў Чарнобыльскай катастрофы - катастрофы планетарнага маштабу, захаванне генафонду ўкраінскага народа з'яўляецца абавязкам дзяржавы "(артыкул, 16).
Мал. Аб'ект "Укрыццё" на Чарнобыльскай АЭС, г. Прыпяць
Уплыў геаэкалагічных сітуацыі на здароўе насельніцтва. Стан навакольнага прыроднага асяроддзя ў значнай ступені ўплывае на здароўе і працягласць жыцця людзей. У Украіна экалагічны фактар разам з сацыяльна-эканамічным з'яўляецца вызначальным у нараджальнасці і смяротнасці насельніцтва. З 1992 г. паказчыкі смяротнасці ў нашай краіне перавышаюць паказчыкі нараджальнасці, таму назіраецца памяншэнне колькасці насельніцтва. Гэта асабліва востра выяўляецца ў рэгіёнах, дзе значнае радыёактыўнае і прамысловае забруджванне навакольнага асяроддзя (Чарнігаўская, Кіеўская, Жытомірская, Данецкая, Луганская, Днепрапятроўская і Запароская вобласці).
Радыёактыўнае забруджванне тэрыторыі Украіны ўплывае на здароўе людзей непасрэдна і ўскосна. Радыяцыя шкодная як у вялікіх дозах (апрамяненне людзей, цягне іх гібель), так i ў малых (павелічэнне ўзроўня захваральнасці людзей). Вядома, што За 95% радыенуклідаў трапляюць ў арганізм чалавека праз прадукты харчавання, асабліва праз малако, мяса, рыбу і дары лесу. Таму іх неабходна правяраць на ўтрыманне гэтых рэчываў, перш за ўсё ў забруджаных рэгіёнах.
Сельскагаспадарчыя прадукты, сабраныя на забруджаных глебах, нярэдка з'яўляюцца шкоднымі для ўжываньня. Так, у пшаніцы можа запасіцца кадмій - метал, правакуе розныя хваробы. А павышаны ўтрыманне нітратаў, выкліканае празмерным занясеннем мінеральных угнаенняў, можа выклікаць агульнае атручванне арганізма. Асабліва небяспечнымі для здароўя людзей з'яўляецца забруджванне вады. З няякаснай вадой у арганізм могуць трапляць бактэрыі і вірусы, шкодныя рэчывы. Дзейнічаючы на арганізм чалавека на працягу працяглага часе, таксічныя рэчывы нават у малых дозах зніжаюць імунітэт (устойлівасць арганізма да хвароб). Прычыны гэтага пачашчаюцца выпадкі розных захворванняў, абвастраюцца існуючыя хранічныя хваробы.
Для падтрымання здароўя чалавеку трэба чыстую навакольнае асяроддзе, незабруджанымі прадукты і вада. Таму, плануючы сваю гаспадарчую дзейнасць, забяспечвае розныя патрэбнасці насельніцтва, трэба абавязкова памятаць аб захаванні прыроднага асяроддзя як неабходнай патрэбы, якая забяспечвае наша існаванне.
Запомніце
Аварыі на Чарнобыльскай АЭС, якая здарылася ў 1986 г., лічаць найбольшай тэхнагеннай катастрофай чалавецтва і велізарнай экалагічнай бядой, у выніку якой навакольнага асяроддзя зведала моцнага радыеактыўнага забруджвання.
З прычыны выкідаў у атмасферу вялікай колькасці радыеактыўных рэчываў адбылося устойлівае і доўгачасовае забруджванне тэрыторыі радыёнуклідамі, якія валодаюць здольнасцю назапашвацца ў глебе, вадзе, арганізмах і шкодна ўплываць на навакольнае асяроддзе, людзей і жывёл.
Вакол Чарнобыльскай АЭС у радыусе 30 км створана зона адчужэння (Чарнобыльскую зону), з якой былі адселеныя тысячы людзей і дзе забаронена вырошчваць сельскагаспадарчыя культуры, збіраць ягады, грыбы, лавіць рыбу, піць ваду, паліць дрэва або лісце.
Стан навакольнага асяроддзя ў значнай меры ўплывае на здароўе і працягласць жыцця людзей.
Пытанне і задачы
1. Чаму аварыі на Чарнобыльскай АЭС называюць найбуйнейшай тэхнагеннай катастрофай чалавецтва?
2. Чым небяспечна радыёактыўнае забруджванне тэрыторыі?
3. Што ўяўляе сабой 30-кіламетровая зона адчужэння з пункту гледжання рассялення насельніцтва і яго гаспадарчай дзейнасці?
4. Ахарактарызуйце сучасныя натуральныя працэсы ў Чарнобыльскай зоне.
5. Як уплываюць асноўныя забруджвальнікі навакольнага асяродзьдзя на здароўе людзей?
6 *. Ці ёсьць у вашай вобласці тэрыторыі, якія пацярпелі ад радыеактыўнага забруджвання? Дзе яны размешчаны?
Беларускую