§ 25. Гаспадарчае развіццё украінскіх зямель ў другойпалове ХIV-ХV стст.
Апрацаваўшы гэты параграф, вы даведаецеся:
· якія змены адбыліся ў гаспадарчымразвіцця ўкраінскіх зямель;
· што такое магдэбургскаеправа;
· як развіваліся рамёствы ігандаль на ўкраінскіх землях у ХIV-ХV стст.
Задача на паўтор
1. Якуюролю выконвалі горада ў Кіеўскай Русі?
2. Якіяформы залежнасці сялян існавалі ў Кіеўскай Русі і Галіцка-Валынскімкнястве?
3. Ахарактарызуйцеразвіццё рамяства і гандлю ў часы Кіеўскай Русі і Галіцка-Валынскайкняства.
1. Сельскаягаспадарку. Жыццё селяніна. За ХIV-ХV стст.у гаспадарчай жыцця насельніцтва ўкраінскіх земляў працягвала заставаццадамінуючым сельская гаспадарка, якое насіла пераважна натуральны характар.Традыцыйнымі яго відамі былі: земляробства, жывёлагадоўля і падсобныя промыслы -рыбалоўства і бортніцтва. Аднак у гэты час адбылося прыкметнае ўзвышэнне:уводзіцца новая тэхніка, у прыватнасці колавы плуг, саха з лямеш ісашнікі. Дзякуючы гэтаму расхінаюцца новыя землі. Нястомным працай сялянепадвышалі ўраджайнасць зямлі. Сеяць працягвалі ячмень, жыта, пшаніцу.Значнае распаўсюджванне атрымала агародніцтва і садоўніцтва. Бортніцтва засланіўпрысядзібная пчалярства. Працягвалі развівацца промыслы, асабліва тыя, штозаймаліся перапрацоўкай сельскагаспадарчых прадуктаў: млынавы (выраброзных гатункаў мукі, круп), броварны (выраб гарэлкі) і звязаныз ім корчмарскую. Важным здабычай было рыбалоўства. Яно квітнела нетолькі на буйных рэках. Феадалы і нават сяляне будавалі сажалкі на рэках,ручаях і забалочаных мясцовасцях. Солеварением займаліся ў Карпатах і на салёныхазёрах Паўночнага Прычарнамор'я.
У перыяд феадалізму паляванне былапрывілеем феадалаў. Аднак на Падняпроўе ім займаліся мясцовыя сяляне імяшчане, што прыносіла ім немалы даход.
Змены адбыліся і ў прававымстановішчы сялян. У цэлым яно залежала ад прававога прылады сёлаў: рускага(Украінская), грэцкага або нямецкага. Пераважная большасць сельскайнасельніцтва пражывала ў вёсках рускага (ўкраінскага) правы. У XIV ст. большасцьсялян на ўкраінскіх землях былі вольнымі і толькі плацілі даніну закарыстанне зямлёй, якая размяркоўвалася палямі (валокамі) па 16,8-21,4 га паміжсялянскімі Хацішча. Хацішча складалася зь 05/10 дамоў (дымоў), у якіх жылавялікая сялянская сям'я. Падатак - подымное - плацілі з кожнага дыму. Некалькідвароў ўтваралі сельскую абшчыну (сяло), якую ўзначальваў атаман. Некалькі сеўаб'ядноўваліся ў воласць - копу, якую ўзначальваў старац. На сходзе копыразглядаліся усе важныя справы. Таксама дзейнічаў капні суд.
Акрамя таго, па прававых становішчамсяляне дзяліліся на дзве асноўныя групы: «падобных» (свабодных), якія мелі праваадыходзіць ад феадала, і «непадобных» («отчичами»), пазбаўленых такога права.На працягу XIV - першай паловы XVI ст. адбываўся працэс ператварэння «рабоў»,«Чэлядзі», «халопаў» (г.зн. рабоў) у залежных сялян. (Трэці Літоўскі статутў 1588 г. перавёў іх у стан отчичами)
Таксама сяляне дзяліліся на розныякатэгорыі па маёмаснаму становішчу. Да найбагацейшых належалі служылыя сяляне - слугі,якія знаходзіліся на службе, за што атрымлівалі 01/02 валокі зямлі і вызваляліся адіншых павіннасцей. Вольнымі заставаліся і даннікаў, плацілі даніну дзяржавенатурай або грашамі. Цягавыя сяляне за карыстанне зямлёй адпрацоўваліпавіннасць (ўзворванне поля, засяванне збожжа, уборка ўраджаю і іншыя працы) зсваім тяглом (рабочым быдлам) на карысць дзяржавы, а пасля і феадалаў. Сяродсялян было нямала збяднелых: суседкі і подсоседки, якія сяліліся пры дварахзаможных сялян, каморнік, не якія мелі свайго жылля і наймалі каморы, агароднікі(Загородники), якія валодалі толькі агародамі, і халупники, якія мелі толькі дома.
Сяляне плацілі нямала падаткаў івыконвалі розныя павіннасці. Асноўным дзяржаўным грашовым падаткам у Вялікімкнястве Літоўскім быў падатак на ваенныя патрэбы. Сяляне таксама адбываліі дзяржаўныя павіннасці: будавалі і рамантавалі замкі, узводзілі масты,плаціны, пракладалі і абслугоўвалі шляху г.д. Царквы выплачвалі дзесяціну.
Сяляне феадальных маёнткаў плацілічынш прадуктамі ці грошы як сьмецьце і адпрацоўвалі паншчыну. У ХV ў. паншчыну складала 14дзён у годзе з поля (валокі). У 1520 годзе ў Польшчы усталёўваецца аднадзённыпаншчыну на тыдзень, а ў 1557 г. такая ж усталёўваецца ў Літве. У Закарпацце нагэты час паншчыну складала ўжо два дні ў тыдзень. На Паўночнай Букавіну існавалакаля 20 павіннасцяў і падаткаў.
Некалькі выдатным было становішчажыхароў вёсак, дзе дзейнічалі нямецкае або валахское права. Колькасць сеў,карысталіся нямецкім правам, у XIV ст. хутка расла за кошт нямецкіхі польскіх перасяленцаў. Гэтыя перасяленцы (асаднікаў) плацілі гаспадару пэўную сумуі набывалі права ўтварыць вёску і пасада войта, якая станавілася спадчыннай інадавала яму шэраг прывілеяў: засяроджванне ў сваіх руках адміністрацыйнай ісудовай улады, валоданне удвая больш участкам зямлі і г.д. Гэтыя сялянеплацілі толькі чынш і не адпрацоўвалі паншчыны. Вёскі з нямецкім правам не ведалісупольнай арганізацыі.
З канца XIV ст. на Галіччыне, апасля і ў іншых раёнах атрымалі распаўсюджванне вёскі з грэцкі правам. Жыхары гэтыхсеў, аб'яднаныя ў суполкі, не адпрацоўвалі паншчыну, займаліся пераважнавырошчваннем жывёлы. Чынш і падатак яны плацілі быдлам, а судзіліся застаражытнымі звычаямі і правам.
За ХIV-ХV стст. адбылосяпрыкметны рост буйнога феадальнага землеўладання. Ужо ў канцы XIV ст.на ўкраінскіх землях налічвалася некалькі дзесяткаў латыфундыяў - буйных прыватнаўласніцкіязямельных уладанняў з натуральным характарам гаспадаркі, у якіхўжываўся праца залежнага насельніцтва. Асноўнымі крыніцамі ростубуйнога землеўладання былі вялікакняскія дарэння, захоп супольныхзямель, купля маёнткаў ў іх уладальнікаў, асваенне новых зямель.
Пераважная большасць земляў быласканцэнтраваная ў валоданні буйных магнатаў: Астрожскіх, Чартарыйскіх, Радзівілаў(Валынь), Ружынскі, Заслаўскіх, Нямірыча (Кіеўшчыны, Падолле), Замойскіх,Патоцкіх, Язловецких (Брацлавщина і Падолле). Засяроджванне зямель у рукахмагнатаў абумоўлівала іх наступ на тэрыторыі і права сялянскіх абшчын,выяўлялася ў прысваенні супольных зямель, закабаленьня сялянаў, прызначэнні навыбарныя пасады сваіх намеснікаў г.д.
Рост буйнога феадальнагаземлеўладання абумоўлівала якасныя змены і ў формах арганізацыі працы. У ХIV-ХVарт. у сувязі з ростам попыту на прадукты харчавання (асабліва на збожжа імяса) у Заходняй Еўропе адбываўся інтэнсіўны развіццё таварна-грашовыхадносінаў, хутка рос рынак сельскагаспадарчай прадукцыі. У гэтых умовахбуйныя землеўладальнікі, рэагуючы на патрэбы рынка, ператвараюць свае гаспадаркіна маёнткі.
Тэрміны і паняцці
Маёнтка -шматгаліновае гаспадарчыя комплексы, якія грунтаваліся на пастаяннай штотыднёвайпаншчыну залежных сялян і былі арыентаваны на таварна-грашовыя адносіны, хоць ізахоўвалі шматлікія рысы натуральнай гаспадаркі.
Найбольшае распаўсюджванне маёнткаўгаспадаркі набылі ў Галіцыі, Заходняй Валыні, Заходнім Падоле, КіеўскімПалессе. На астатняй ўкраінскі зямель яны распаўсюдзіліся толькі з сярэдзіны XVI ст.Для існавання маёнткаў патрабавалася шмат зямлі, таму феадалы сталіадбіраць яе ў сялян, адначасова павялічваючы паншчыну і ўводзячы прыгон.
Тэрміны і паняцці
Прыгоннае - Гэтасістэма прававых нормаў, якія ўсталёўвалі залежнасць селяніна ад феадала іправа апошняга валодаць селянінам-прыгонным як уласнасцю.
Пачынаючы з ХV ст. сялянепераводзяцца пад судаводства феадалаў. У пачатку XVI ст. яны ўжо не меліправа скардзіцца на феадалаў вялікаму князю ці каралю. Амаль спыняеццадзейнасць капні судоў. Разам абмяжоўваецца права сялян на перасяленне(Пераход). Так, у 30-х гг. ХV ст. у Галіцыі былі вызначаны пэўны час дляпераходаў - толькі ў дні Нараджэньня пры ўмове выплаты гаспадару выкупу. Сейм 1496паставіў: на працягу года пакінуць сяло меў права толькі адзін селянін. Сейм 1503г. выдаў пастанову, што сяляне не могуць перасяляцца без дазволу гаспадароў,азначала страту імі асабістай свабоды. На ўкраінскіх землях у складзе Вялікагакняства Літоўскага працэс занявольванні ішоў некалькі павольней. Гэта былоабумоўлена набегамі татар і недахопам рабочых рук.
Канчатковы прыгон сялянадбылося на тэрыторыі Польшчы ў 1573 годзе, а на землях Вялікага княства Літоўскагаў 1588 годзе, што было заканадаўча замацавана ў сойме законе і Літоўскімстатуце.
У цэлым на працягу ХIV-ХV стст.адбылося агульная пагаршэнне становішча сялян на ўкраінскіх землях.
Хаты сялян будавалі з дрэва абогалля, абмазаныя глінай (мазанкі). Апраналіся ў белыя палатняную вопратку безлішніх упрыгожванняў. Асноўнай ежай быў жытні хлеб, кашы. З канца ХV ст.з'яўляецца агародніннай-мясной кампот - боршч.
2. Сацыяльныявыступу. Злом традыцыйнай жыцця селяніна, агульнае пагаршэнне становішча асноўнаймасы насельніцтва выклікалі незадаволенасць, а часам і народны супраціў. Сяляне імяшчане паднімалі стыхійныя паўстання, псавалі маёмасць феадалаў і г.д. Распаўсюджанымз'явай былі ўцёкі. Многія сяляне пакідалі свае вёскі, уцякаючы на поўдзень і ўсход,пасяляючыся на мяжы Дзікага поля, дзе не было эксплуатацыі з боку феадалаў, алепастаянную небяспеку складалі татары.
Упершыню народны супраціўнабыў масавы характар у 1431-1434 гг на Заходнім Падоле, дзе ў гэты чассадзілі польскія парадкі. Сяляне ў наваколлях Хмельника і Брацлавападняліся на паўстанне.
На ЗаходнімПрыкарпацьці (Сяноцкую і Пярэмыскі зямля) у першай трэці XV ст.зараджаецца рух фурив - абяздоленых, якія аб'ядноўваліся ў невялікія атрады длябарацьбы супраць паноў.
У 1529 г. упершынюзгадваюцца опришки - народныя мсціўцы, якія дзейнічалі пераважна ў Карпацкіх гарах.Яны нападалі на шляхцічаў, рабуючы іх, а захопленае дабро раздаваліпакрыўджаным сялянам.
Наймагутнейшывыступ насельніцтва адбыўся ў 1490-1492 гг, які ахапіў Галіцыю, Заходняе Падолеі Букавіну.
Улетку 1490 года 10тыс. сялян, мяшчан і дробных шляхцічаў пад кіраўніцтвам атамана Мухі (імяважака нам не вядома) захапілі горада Сняток, Коломыю, Галіч і навакольныявёскі. Паўсталыя распраўляліся з феадаламі, польскімі чыноўнікамі. Маштабыпаўстання ўстрывожылі ўлада, і супраць паўстанцаў адправілася вялікае войска,складалася з атрадаў польскага караля, шляхецкага апалчэння і тэўтонскіхрыцараў. Вырашальная бітва адбылася пад рагацінай, у якой паўстанцы пацярпеліпаразы. Муха ўратаваўся ўцёкамі, але позняй восені быў схоплены і вывезеныда кракаўскай турме, дзе і памёр.
Увесну 1491паўстанне ўзначаліў Андрэй Боруля. З атрадам Букавінская сялян ён выступіў наГаліцыю, дзе вызваліў значныя раёны. Увосень яго войска было разгромлена, асам ён збег у Белгарад, дзе быў складзены. Летам 1492 ён апынуўся насвабоды і ізноў узначаліў барацьбу, аднак быў схоплены каля Коломыи і па загадземалдаўскага ўладара пакараны ў Хоціне, а яго палонныя таварышы былі скінутыяз прыгонных сцен.
І. С. Ижакевич.Паўстанне пад правадырствам Мухі.
3. Гарады іжыхары. Магдэбургскае права. У ХIV-ХV стст. стаўпрыкметным працэс урбанізацыі - рост ліку і насельніцтва гарадоў і ўзмацненнеіх ролі ў эканамічнай і культурным жыцці грамадства. Паступова, алепавольна адраджаліся гарады, спустошаныя падчас мангола-татарскага нашэсця,з'яўляліся новыя. На гэты перыяд ўкраінскія горада захоўвалі феадальна-аграрныхарактар. Мяшчане займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй, промысламі і частковарамяством і гандлем. Пры гэтым яны знаходзіліся ў залежнасці ад магнатаў і,падобна сялян, адбывалі павіннасці, плацілі ім чынш натурай, часамграшыма. Насельніцтва многіх гарадоў у Падняпроўе адбывалі выключна ваеннуюпавіннасць, што было звязана з нападамі татараў.
Цікавыя факты
Прававой асновай жыцця многіхўкраінскіх гарадоў было «рускае права», развіваецца з часоў Кіеўскай Русі.Войт быў галоўным службовай асобай у горадзе - меў права прымаць канчатковаерашэння ва ўсіх судовых справах, мог нават асудзіць вінаватага да смяротнага пакарання. Войткіраваў працай савета па 8-12 чалавек.
Разам значныя зрухі, якіяадбываліся за гарадскімі сценамі, выклікалі новыя з'явы і працэсы. Актывізуеццаразвіццё гандлю і рамёстваў, якія паступова становяцца асноўнымі заняткамі жыхароўгарадоў. Гарады станавіліся цэнтрамі рамяства, промыслаў, гандлю, культуры,палітычнага жыцця.
Горада, у залежнасціад размяшчэння - на дзяржаўнай або прыватнай зямлі - дзяліліся на каралеўскія(Вялікакняскія) і прыватныя. Як і ў іншых еўрапейскіх краінах, мяшчанеімкнуліся пазбавіцца ад залежнасці ад сваіх уладальнікаў або дзяржаўных чыноўнікаў іатрымаць самакіравання. Ад XIV ст. Украінскі горада пачынаюць атрымліваць бозванае «магдэбургскае права», накшталт таго, якое існавала ў гарадах Германіі.Магдэбургскае права вызначала парадак выбараў і функцыі органаў самакіраванняі суда, рэгулявала гаспадарчую жыццё горада, вызначала пакаранне за розныязлачынствы і г.д. Першым магдэбургскае права атрымала ад галіцка-валынскага князяЮрыя II горад Уладзімір-Валынскі (у 1324 г.). У 1356 г. польскі карольКазімір III даў гэта права Львова. На 1499 г. Магдэбурскае права атрымаў Кіеў.
Цікавыя факты
Магдэбургскае правапаходзіць ад прывілеяў 1188, якія атрымала нямецкі горад Магдэбург. Спачаткуяно распаўсюдзілася ў Чэхіі, Польшчы, Літве. Літоўскімі князямі магдэбургскае правабыло прынесена ў Украіну. Упершыню яго становішча было ўведзена ў XIV ст. у гарадахГаліцка-Валынскага княства.
Сістэмасамакіравання ва ўкраінскіх гарадах, якія мелі Магдэбургскае права
Магістрат
Орган гарадскогасамакіравання, які ладзіў адміністрацыйна-судовыя функцыі і складаўся з двухкалегій, члены якіх выбіраліся пажыццёва
Лава
Суд укрымінальных справах, членамі якога былі засядацелі - Лаўніка
Савет
Адміністрацыйныорган і суд па грамадзянскіх справах, членамі якога былі Райцы
Войт
Узначальваў лаву.Абіраўся толькі з шляхцюкоў. Яго пасаду была спадчыннай або персанальна прадстаўленай
Бургамістр
Абіраўся па чарзез раёнаў у квартал для кіраўніцтва дзейнасцю Савета
Гарады,атрымалі Магдэбургскае права, вызваляліся ад кіравання і суду Войтаў, ваяводаў абостараст або каралеўскіх (вялікакняжацкіх) намесьнікаў і ўводзілівыбарны самакіраванне. Усе справы гарадской жыцця вырашаў выбарны магістрат,які фарміраваўся з заможных мяшчан. Выбары праходзілі раз у год. Магістратпадзяляўся на лаву (суд па крымінальных справах), якую ўзначальвае войтам, і рада(Адміністрацыйны орган і суд па грамадзянскіх справах), якую ўзначальвае бургамістрам.Пасада войта мог займаць толькі шляхціц.
Ратуша горада Коломыя (сучасны выгляд).
СпачаткуМагдэбурскае права распаўсюджвалася пераважна на каталікоў, з прычыны чагоправаслаўныя ўкраінскі адхіляецца ад ўпраўлення горадам. Нягледзячы на гэта,распаўсюд Магдэбурскага права мела станоўчае значэнне для развіцця ўкраінскіхгарадоў.
Цікавыя факты
У тагачасных гарадах на ўкраінскімземлях пражывала нямала суполак армян, яўрэяў, грэкаў, татараў, караімаў і г.д.Як правіла, яны сяліліся кампактна, займаючы пэўны квартал ці вуліцу горада. Уіх былі свае органы самакіравання, якія ў асноўным займаліся рэлігійнымі,культурнымі справамі, вырашалі пытанні адносін з мясцовымі ўладамі.Самакіравальным абшчыны яўрэяў - каган - існавалі ў буйных гарадах. Найбуйнейшыяармянскія абшчыны пражывалі ў Камянцы-Падольскім і Львове. У Львоверазмяшчалася рэзідэнцыя армянскага арцыбіскупа. У Луцку і Галічы жылізначныя абшчыны караімаў, якія былі выхадцамі з Крыму.
4. Рамяства ігандаль. У перыяд ХIV-ХV стст. адрадзіліся іпрацягвалі развівацца рамёствы і гандаль, якія зведалі значнае знішчэнне адмангола-татарскага нашэсця. Расло лік рамесных спецыяльнасцяў,выпрацоўваліся новыя тавары. У канцы ХV ст. налічвалася ўжо больш за 200рамесных спецыяльнасцяў (у часы Кіеўскай Русі - 70).
Для рэгулявання вытворчасці іабароны ўласных інтарэсаў гарадскія рамеснікі пэўных спецыяльнасцяў аб'ядноўвалісяў асаблівыя арганізацыі - цэхі, дзейнасць якіх вызначалася цэхавым статутамі.Цэх валодаў судовай уладай над сваімі сябрамі, абкладвалі іх падаткамі, а ў выпадкупатрэбнасці ствараў ўласнае апалчэнне для абароны горада ». Цэхі ўзначальваласявыбарнымі службовымі асобамі - Цэхмейстэр. Рамеснікі былі абавязаныявыпускаць якасную прадукцыю і збываць яе па аднолькавай цане. Канкурэнцыя паміжчленамі цэха не дапускалася. Тых рамеснікаў, не ўваходзілі ў склад цэха,называлі партачами. Цэхі спрабавалі выцесніць партачей за межы гарадоў.
Першыя цэха наУкраінскі землях паўсталі ў канцы XIV ст. на Галіччыне і Закарпацце, а зканца ХV у. цэхавая прылада распаўсюдзіўся на рамеснікаў гарадоў Валыні, Кіеўшчыны іЗаходняга Падольля. Пачатковы этап ўкаранення цэхавай арганізацыі рамяства наУкраінскі землях меў неадназначны характар. Цэх мог аб'ядноўваць не толькірамеснікаў адной спецыяльнасці, але і асоб адной мовы, веры. Паколькі цэхаваяарганізацыя была запазычаная з Нямеччыны і Польшчы, то фармальна членамі цэхаўмаглі станавіцца толькі каталікі. З прычыны гэтага праваслаўныя ўкраінскі пазбаўлялісяправа станавіцца членамі цэхаў.
Цікавыя факты
У XIV ст. ўЛьвове пражывалі 10 тыс. чалавек, з якіх 500 былі рамеснікамі. Яны аб'ядноўвалісяу 14 цэхаў. Пасля лік цэхаў ўзрасла да 35. Захаваўся рэестр цэхаў гарады першайпаловы XIV ст. Кожны цэх меў свой парадкавы нумар у парадку іхпадставы. У рэестры пададзены такі пералік цэхаў: купцы, мяснікі, пекары,кавалі, шаўцы, краўцы, рымари і седельники, Саладоўнікаў (півавары), землякопы,кушняры. Рамеснікі рэдкіх спецыяльнасцей у цэха не аб'ядноўваліся.
У гандлі таксамаз'яўляюцца новыя з'явы. Так, купцы аб'ядноўваюцца ў гільдыі. У ХV ст. набыліраспаўсюджванне кірмашы (яны ўвесь час існавалі ў Львове, Кіеве, Галічы, Луцку ііншых гарадах), што было першай прыкметай станаўлення рынка. Менавіта ў гэты час ўкраінскізямлі пачалі актыўныя гандлёвыя адносіны. Пасля захопу туркаміКанстанцінопаля (1453 г.) дзяржавы, якія былі традыцыйнымі спажыўцамівізантыйскага збожжа (Італія, Францыя і інш), пераарыентавалі свой гандаль.Асноўным перавалачным пунктам збожжавага экспарту становіцца горад Гданьск наБалтыйскім моры, што вабіць істотнае ажыўленне вытворчасці збожжавых уПольшчы і на ўкраінскіх землях. Рост цаны на быдла ў заходнееўрапейскіхкраінах таксама актывізавала яе развядзення на продаж. На кірмашах ў Львове,Луцку, Галічы і іншых гарадах валоў прадавалі тысячамі, а потым яныпераганяліся далей на захад. У цяперашні час валы сталі выконваць нават функцыюгрошай.
Аднак гандальадбывалася ва ўмовах шматлікіх абмежаванняў. Для яе існавалі спецыяльныя гандлёвыядні, таксама яна ажыццяўлялася падчас вялікіх кiрмашоў, якія рабіліся толькінекалькіх разоў у год. Купецкія караваны маглі рухацца толькі вызначаным укаралеўскіх і княжацкіх ўказах шляхамі. З 1343 вядомая «татарскаядарога », якая вяла з Нямеччыны ў Арду праз Кракаў, Львоў, Камянец, Кіеў. Натой час гэты быў фактычна адзіны гандлёвы шлях Эўропы, спалучаў яе з Усходам.Іншы важны шлях міжнароднага гандлю праходзіў ад Кафы (зараз Хвядоса)праз Кіеў у Маскву і Ноўгарад.
Дакументыраспавядаюць
Паведамленне літоўскага дыпламата Міхаіла Літвіна праразвіццё гандлю ў Кіеве (сярэдзіна XVI ст.)
Кіеў вельмі багатына замежныя тавары, бо няма шляхі больш звыклага, як старажытная, даўно пракладзеная ідобра вядомая дарога, вядучая з чарнаморскага порта, горада Кафы, праз варотыТаврики (Перакоп), на Таванську пераправу на Дняпры, а адтуль стэпам ў Кіеў;гэтай дарогай адпраўляюць з Азіі, Персіі, Індыі, Аравіі і Сірыі на поўнач уМасковію, Пскоў, Ноўгарад, Швецыю і Данію ўсе ўсходнія тавары, а менавіта: дарагіякамяні, шоўк і шаўковыя тканіны, ладан, водару, шафран, перац і іншыя вострыя прыправы.Гэтай дарогай часта ідуць замежныя купцы: яны ствараюць атрады, часам у тысячуасоб, званых караванамі і спадарожнічаюць абозы, якія складаюцца зшматлікіх нагружаных вазоў і наўючаных вярблюдаў.
Пры праходзекаравана значныя прыбытку атрымліваюць кіеўскія жыхары: ваяводы, мытнікі, купцы,мянялы, лодачнік, рамізнікі, карчмара і карчмар ...
У несамавітыхкіеўскіх дамах сустракаецца не толькі дастатак, але нават велізарнаяколькасць пладоў, агародніны, мёду, мяса, рыбы звыш таго, з прычынывышэйзгаданых прычын яны так перапоўненыя дарагім шаўковым адзеннем, каштоўныякамянямі, Собаль і іншым мехам, а таксама рэзкімі затаўкамі, што мне самомудаводзілася бачыць шоўк, які абыходзіўся танней, чым лён у Вільні, і перац,танней солі.
Пытанні да дакумента
1. Зякімі краінамі ўкраінскія землі былі звязаны гандлёвымі шляхамі?
2. Якіятавары праходзілі гандлёвымі шляхамі Ўкраіне?
3. Чамукупцы аб'ядноўваліся ў караваны?
4. Якгандаль ўплывала на развіццё Кіева?
Высновы. У гаспадарчым развіцці ўкраінскіх земляў XIV -першай паловы XVI ст. адбыліся пэўныя прыкметныя зрухі. Удасканальваеццатэхніка апрацоўкі зямлі, асвойваюцца новыя землі. Нараўне з гэтым набываюць развіццёі новыя формы гаспадарання. У выніку росту попыту на прадуктысельскай гаспадаркі ў Еўропе на ўкраінскіх землях пачынае шырыццафольварочное гаспадарка, дзякуючы якому буйныя землеўладальнікі спрабуюцьатрымаць пабольш прыбытку за кошт узмацнення эксплуатацыі сялянаў. Пачынаефарміравацца прыгон.
Парушэннеспрадвечных традыцый і агульнае пагаршэнне жыцці выклікала супраціў сялянства.Найбуйнейшым выступам сялян ХIV-ХV стст. стала паўстанне 1490-1492 гг, якое павіннасацыяльны і вызваленчы характар.
Пачынаючы з канцаXIV арт. найбуйнейшым украінскім гарадах прадастаўляецца магдэбургскае права,рэгулявала жыццё горада. Таксама мелі месца змены і ў становішчы жыхароў гарадоў. Падуплывам агульнага ажыўлення гандлю хутка развіваюцца і рамёствы, што, усваю чаргу, абумоўлівае рост гарадоў. На рамястве расце спецыялізацыя,распаўсюджваюцца заходнееўрапейскія формы арганізацыі рамеснай вытворчасці -цэхі. Гандаль таксама перажывае змены: купцы пачынаюць аб'ядноўвацца ў гільдыі.
Запомніце даты
1324 - прадастаўленнепункты Уладзіміра-Валынскім.
1356 г. - прадастаўленнепункты Львова.
1374 - прадастаўленнепункты Камянец-Падольскай.
1490-1492 гг -сялянскае паўстанне ў Прыкарпацці пад правадырствам Мухі і Андрэя Борули.
1499 г. - прадастаўленнепункты Кіеву.
1520, 1557 -заканадаўчае устанаўленне аднадзённай паншчыны ў Польшчы і Літве.
1529, 1566, 1588гг - Літоўскія статуты: «Стары» (1529), «Валынскі» (1566), «Новы» (1588).
Пытанні і заданні
Праверце сябе
1. Якія новыя з'явы ўразвіцця сельскай гаспадаркі мелi месца ў XIV - першай палове XVI стагоддзя?
2. Якія галінысельскай гаспадаркі атрымалі развіццё ў XIV - першай палове XVI стагоддзя?
3. Якімі промысламізаймаліся ўкраінскія сяляне і мяшчане?
4. Што такоефальварак?
5. Як адбываўсяпрацэс занявольванні ўкраінскіх сялян?
6. Якім былостановішча прыгоннага?
7. Назавіце асноўныясацыяльныя выступленні ўкраінскіх сялян ХV ст.
8. Якая мэтастварэньне цэха?
9. Горад наУкраінскі землях першым атрымала магдэбургскае права?
10. Якія гандлёвыяшляху праходзілі украінскімі землямі?
Падумайце і адкажыце
1. Чаму наўкраінскіх землях існавала такое разнастайнасць прававога становішча сялян?
2. Чым былаабумоўлена з'яўленне маёнткаў?
3. Да якіх наступстваўпрывяло з'яўленне маёнткаў?
4. Высветліце прычыныпаражэнняў выступленняў сялян.
5. Якая асаблівасцьарганізацыі рамесных цэхаў на ўкраінскіх землях?
6. Ахарактарызуйцестановішча ўкраінскіх мяшчан у Вялікім княстве Літоўскім і Польшчы ў XIV -першай паловы XVI ў. Чаму гараджане так імкнуліся атрымаць магдэбургскае правадля свайго горада?
7. Што новагаз'явілася ў развіцці гандлю на ўкраінскіх землях у XIV-XV стагоддзя?
Выканайце заданне
1. Дайце азначэнне паняццяў і тэрмінаў "Магдэбургскае права», «цэх»,«Гільдыя», «магістрат», «кірмаш».
2. Складзіце разгорнуты план апавядання па тэме«Гаспадарчае развіццё ўкраінскіх зямель ў другой палове ХIV-ХV стагоддзі».
3. Вызначце асноўныя этапы занявольванні сялян ва ўкраінскімземлях.
Для дапытлівых
Чаму ў Заходняй Еўропе развіццёгаспадаркі і рынкавых адносін прывяла да ліквідацыі паншчыны, а на ўкраінскімземлях ўсё адбылося наадварот?
Беларускую