Успомніце: 1. Як пачалося Украінскі нацыянальнае адраджэнне ў Прыдняпроўе? 2. Якія сацыяльныя слаі гулялі вядучую ролю ва ўкраінскім нацыянальным руху ў Прыдняпроўе? 3. Як заходнееўрапейскія ідэі ўплывалі на ўкраінскае нацыянальны рух у Прыдняпроўскай Украіна?
На працягу першай паловы XIX ст. на заходнеўкраінскіх землях, як і ў Прыдняпроўе, разгортваўся ўкраінскім нацыянальны рух. Умовы, у якіх адбывалася ўкраінская нацыі на заходнеўкраінскіх землях, былі значна складаней, чым на левабярэжжа, дзе росту нацыянальнай свядомасці спрыяла памяць аб Гетманскім дзяржава.
За час працяглага знаходжання ў складзе розных дзяржаў заходнія украінскую, ці, як яны называлі сябе на працягу XIX стагоддзя, русіны, фактычна страцілі сваю нацыянальную эліту, і пераважная большасць іх складала сялянства. Адзіным грамадскім пластом, здольнай згуляць ролю духоўных лідэраў народу ва Усходняй Галіччыне і Закарпацце, было грэка-каталіцкае духавенства.
На заходнеўкраінскіх землях, адрозненне ад Прыдняпроўя, украінскую, акрамя імперскай улады, пакутавалі ад прыгнёту палякаў, румынаў і венграў, якія вялі перад ў розных рэгіёнах. Адносіны ўладных структур імперыі і ўкраінскага нацыянальнага руху былі вельмі своеасаблівымі. Імператарскія рэформы канцы XVIII ст. мелі наступствам некаторае паляпшэнне становішча ўкраінскага насельніцтва. Такім чынам Габсбургі маглі разлічваць на падтрымку украінскім, калі тут разгортваліся польскія і венгерскія нацыянальныя руху. Разам імпэрская ўлада тлумила ўкраінскім нацыянальны рух, не жадала яго ўзмацненне і разглядала толькі як сродак аслабленне іншых рухаў.
Важнае значэнне для заходнеўкраінскі адраджэння мелі культурныя ўплыву ў Прыдняпроўе. Галіцкім русінам было б вельмі цяжка выстаяць ў барацьбе за свае нацыянальныя правы без дапамогі з усходу - паэзіі Т. Шаўчэнкі, дасягненняў па гісторыі, мовазнаўстве, этнаграфіі ўкраінскага народа.
Працэс ўкраінскі нацыянальна-культурнага адраджэння зарадзіўся ў канцы XVIII ст. у Закарпацце. Закарпацкі навукоўцы-асветнікі першымі пачалі спазнаваць гісторыю, мову і культуру народа, задумаліся над сваім гістарычным паходжаннем. У першых дзесяцігоддзі XIX ст. ідэі ўкраінскага адраджэння атрымалі распаўсюджванне сярод галіцкіх русінаў. У Паўночнай Букавіну ўкраінскае нацыянальнае адраджэнне пачалося толькі ў другой палове XIX ст.
Спачатку ўкраінскае рух развіваўся досыць павольна але ў гады рэвалюцыйных падзей 1848-1849 гг ў Аўстрыйскай імперыі, заходнеўкраінскі зямлі сталі апярэджваць Прыдняпроўе па тэмпах развіцця ўкраінскага нацыянальнага руху. Вабілі гэта, перш за ўсё, неспрыяльныя ўмовы і прыгнёту украінцаў у Прыдняпроўе расійскімі ўладамі. Аднак сам факт пераходу першынства з усходу на захад ўкраінскіх земляў меў важнае гістарычнае значэнне. Ён стаў сведчаннем таго, што адным з дасягненняў Украінскі руху стала разуменьне таго, што ўкраінскі народ, размежаванні імперскімі межамі, мае агульнае мінулае і будучыню.
Першае пакаленне «Будзіцелі» (так называлі дзеячаў тагачаснага славянскага адраджэння) Закарпацьця і Галічыны выйшла з асяроддзя грэка-каталіцкага духавенства. Большасць з іх атрымала адукацыю ў Вене, у «Барбареум». Гэта навучальная ўстанова стала своеасаблівым еўрапейскім цэнтрам славянскага адраджэння, зь якога выйшла нямала будучых славянскіх асветнікаў.
У Закарпацце ролю цэнтра русінскай нацыянальна-культурнага адраджэння згуляла Мукачевская грэка-каталіцкая епархія. Такі ролі яна атрымала ў гады дзейнасці выбітнага з мукачевских біскупаў Андрэя Бачинского (1732–1809).
А. Бачинский
Біскуп Андрэй Бачинский кіраваў Мукачевской епархіяй працягу 37 гадоў. Менавіта на той час прыйшоўся пачатак Украінскі адраджэння ў Закарпацьці. Вырашальную ролю ў гэтым адыграла пазіцыя вышэйшых іерархаў мясцовай грэка-каталіцкай царквы на чале з яе ўладаром. Ва ўмовах ажыццяўлення палітыкі дэнацыяналізацыі і акаталічваньня мясцовага насельніцтва ён адкрыта выступаў у абарону нацыянальнай культуры, спрабаваў абудзіць творчыя сілы народа. Менавіта Бачинский здолеў дамагчыся ад Марыі-Тэрэзіі згоды на адкрыццё «Барбареуму» для навучання русінскім моладзі з Закарпацця. Адным з першы ўладыка зразумеў, што гарантыяй існавання народа з'яўляецца захаванне і развіццё яго роднага мовы, духоўнага жыцця наогул, і змог зрабіць для гэтага вельмі шмат.
У сваіх пасланнях Бачинский патрабаваў ад мясцовых сьвятароў перш накіроўваць намаганні на арганізацыю школ пры цэрквах. Па яго патрабаванню бацькоў прымушалі ў абавязковым парадку аддаваць дзяцей у школу.
Бачинский перанёс сваю рэзідэнцыю ў Ужгород, дзе стварыў семінарыю і заклаў вялікую бібліятэку. У ёй было сабрана каля 9 тыс. старажытных рукапісаў, первопечатных, рэдкіх кніжак па многіх еўрапейскіх краін і з Прыдняпроўя. Ён загадаў заснаваць епархіяльны архіў, матэрыялы якога сталі ў будучыні унікальным крыніцай для многіх даследчыкаў гісторыі краю. Менавіта Бачинский быў ініцыятарам стварэньня Першыя працы па гісторыі карпацкіх русінаў І. Базиловича.
У адрозненне ад іншых прадстаўнікоў вышэйшага духавенства, ён заўсёды размаўляў выключна на роднай мове. Рашуча выступаючы супраць акаталічваньня насельніцтва Закарпацця, Бачинский любіў паўтараць: «Докл будзе Аз, букі, Вядзі - гэтага не будзе» і заўсёды падпісваўся АБВ (Першымі літарамі славянскага алфавіта), што азначала «Андрэй Бачинский, Уладыка ».
Біскуп Андрэй Бачинский аб ролі мовы ў развіцці нацыі (вытрымка з біскупскага паслання да сьвятароў)
«Гістарычны досвед, шматлікія прыклады сведчаць, што для ўмацавання любы народнасці або нацыі няма рычагі трывалай і даўгавечней, чым захаванне ўдзельнай бацькаўскай і мацярынскай мовы, пісьменнасці і веры. Як толькі які-небудзь народ пачынае саромецца і цурацца роднай мовы, пісьменнасці і рэлігіі, а такім чынам і зусім іх забываць, адразу ж пачынаюць адбывацца незваротныя змены і з самім гэтым народам, як гэта паказаў нам вядомы прыклад чэшскага і мараўскага народа, які атрымаў ўсходнюю хрысьціянскую веру ад святых айцоў Кірыла і Мятода, меў славянорусской мову, пісьменнасць і веру, але, страціўшы ўсё гэта, і сам корані змяніўся. Дагледзіцеся таксама да сваім суседзям-супляменнікаў: не трэба б i ім з такіх жа прычын паклапаціцца аб тым, каб і іх не напаткаў лёс перараджэння. Але толькі на іншыя народы нам трэба глядзець? Не губляй пільнасці і належным турбуйся пра моцы Мукачевской угра-рускай епархіі, бо такая ж злая лёс можа спасцігнуць і цябе, калі ты запусціць Радзіму і матчын мову і пісьменнасць: бо з іх стратай страцім надзейнага сябра і саюзніка нашага народу ".
Памяркуеце: 1. У чым аўтар бачыў галоўную небяспека для існавання любой народнасці? 2. Як вызначыў А. Бачинский ролю мовы ў захаванні нацыянальнай самасьвядомасьці? 3. Знайдзіце ў тэксце пацверджанне таго, што біскуп вызначаў этнічную прыналежнасць Закарпацкі русінаў як часціцы ўсходнеславянскага народа.
Доўгая барацьба епіскапа з захаванне народнай культуры, садзейнічанне адукацыі карпацкіх русінаў мела пазітыўныя наступствы.
У канцы XVIII ст. на сценах Мукачевской семінарыі Іаанікія Базилович (1742-1821) напісаў «Кароткі нарыс фундацыі Фёдара Корятовича »- першы праца па гісторыі Закарпацця. Адным з першых яе аўтар заявіў аб існаванні Закарпацкі русінаў як часткі ўсходніх славянаў і паказаў, што яны маюць уласных навукоўцаў, культурна-адукацыйных дзеячаў, якія на працягу вякоў закладвалі асновы нацыянальнай культуры. За гэты І. Базиловича справядліва называлі першым «Будзіцелі» у Закарпацце.
І.Базилович
Асаблівая яго заслуга складалася ў тым, што ў канцы XVIII ст. ён зразумеў і фарміраванне ва ўсходніх славян асобных народнасцей. Базилович, у прыватнасці, вылучыў Масковію, Беларусь і Украіны. Усё гэта ён пісаў тады, калі распаўсюджанымі былі зацвярджэння аўстрыйскіх і расійскіх гісторыкаў, якія наогул адмаўлялі факт існавання ўкраінскага народа. Базилович першы нагадаў закарпатцам, што там за Карпатамі - Украіна, і Закарпацце з'яўляюцца яго неад'емнай часткай. Сама выправа гэтых праблем гісторыкам, ва ўмовах денационализаторс Габсбургаў і венгерскіх кіруючых колаў, мела важнае значэнне для фарміравання нацыянальнай самасвядомасці закарпатцев.
Праявамі нацыянальнага абуджэння Закарпацце стала росту цягу да ведаў. У той час у краі пры царкоўных грамадах было створана каля 300 пачатковых школ. Таленавітыя прадстаўнікі Закарпацкай моладзі атрымалі адукацыю ў вядучых еўрапейскіх універсітэтах і сталі вядомымі вучонымі. Сярод іх былі Пётр Лодий, Іван арла, Юрый Гуцала-Венелин, Міхаіл Балудянский, Міхаіл Поп-Лучкай і інш З'яўленне гэтай плеяды стала сведчаннем патэнцыйных магчымасцяў карпацкіх русінаў, дзякуючы дастаткова спрыяльным умовам нацыянальна-культурнага адраджэння далі столькі талентаў.
Ва Ўсходняй Галіцыі пазіцыі грэка-каталіцкай царквы асабліва адужэлі пасля аднаўлення 1808 мітраполіі з цэнтрам у Львове. Дзейнасць вышэйшых іерархаў грэка-каталіцкага духавенства ў Пярэмышлі і Львове пачатку нацыянальна-культурнае адраджэнне галіцкіх русінаў. Цэнтрам першай хвалі ўкраінскага нацыянальнага адраджэння ў Усходняй Галіцыі стаў Перемышль - цэнтр грэка-каталіцкай епархіі. Тут існавала вялікая бібліятэка, дзейнічала семінарыя, засяроджваліся самыя адукаваныя прадстаўнікі духавенства - Іван Могильницкий, Язэп Лявіцкі, Іван Снигурский, Іосіф Лазінскі і інш Натхняў гэтая група русінскіх патрыётаў Пярэмыскі біскуп Міхаіл Лявіцкі.
У 1816 года пры падтрымцы біскупа, Іван Могильницкий стварыў «Грамадства галіцкіх грэка-каталіцкіх святароў для распаўсюджвання лістамі асветы і культуры сярод вернікаў ». Гэтая група меў мэтай выдаваць кнігі для народа, напісаныя на зразумелай яму расейскай мовай, і засноўваць народныя школы.
Мерапрыемствы Пярэмыскі патрыётаў выклікалі незадаволенасць сярод палякаў, якія вялі перад ва Усходняй Галіччыне. Яны сталі патрабаваць з аўстрыйскіх уладаў забараніць выкладанне ў пачатковых школах расейскай мовай, паколькі, як яны сцвярджалі, гэта толькі варыянт рускай мовы. Аднак імперскія чыноўнікі не спяшаліся задавальняць гэтыя патрабаванні, паколькі разумелі, што гэта пацягне ўзмацненне польскіх уплываў у краі. Таму рашэнне мала кампрамісны характар. Грэка-каталікі, як і рыма-каталікі, атрымалі права вучыць дзяцей уласным мовай. У змешаных школах выкладаліся абодва мовы, але рэлігійныя заняткі праводзіліся асобна, згодна з веравызнанні дзяцей. Абедзве царквы атрымалі права асобна ажыццяўляць нагляд за сваімі школамі.
Дзейнасць «Таварыства ...» паступова набывала размах. З мэтай падрыхтоўкі настаўнікаў у Пярэмышлі быў адкрыта падзякай-настаўніцкі інстытут (1817 г.). У 1832 г. на тэрыторыі Пярэмыскі епархіі існавала 400 школ. Было таксама выдадзена некалькі падручнікаў і малітоўнік.
Іван Могильницкий і яго аднадумцы адстойвалі меркаваньне, што руску мова з'яўляецца асобнай ад польскай і расійскай славянскай мове. Аднак яны палічылі неабходным зрабіць народную мова вытанчаней, злучыўшы яе са старой царкоўнаславянскую. Могильницкий стварыў граматыку гэтай «славеноруськои » мовы, але яна мела штучны характар і распаўсюджвання не атрымала.
На працягу першага, фальклорна-этнаграфічнага этапу нацыянальнага руху, як вы ведаеце, дзякуючы спазнання гісторыі, мовы і народнай культуры закладваюцца падмуркі нацыянальнай ідэнтычнасці народа.
Гістарычныя даследаванні займалі ў гэтым працэсе вырашальнае месца. Магчымасць абаперціся на дасягненні мінулага дадавала «Будзіцелі» сіл у барацьбе за будучыню свайго народа.
Гісторыю Галічыны і яе карэннага насельніцтва даследаваў Дзяніс Зубрыцкая(1777-1862). Сярод яго галоўных прац былі «Апісанне гісторыі народа рускага» і «Гісторыя Галіцка-рускага княства» ў трох тамах. У гэтых і іншых работах, насуперак сцвярджэнні польскіх гісторыкаў, даследчык пераканаўча даказаў, што менавіта русіны з'яўляюцца карэнным насельніцтвам Усходняй Галіцыі, часткай украінскага народа, большасць якога жыве далей на ўсход. Выдатную ролю ў даследаванні гісторыі Закарпацце згуляў гісторык Міхаіл Поп-Лучкай (1789-1843). Асноўным працай вучонага стала шеститомная «Гісторыя карпацкіх русінаў ». На ёй ён даказаў аўтахтонных (мясцовага паходжання) характар русінскага насельніцтва Закарпацця, якія засялілі гэты край задоўга да прыходу венграў. Па мовай і культурай карпацкія русіны тоесныя са сваімі братамі-ўкраінскі за Карпатамі.
Першую спробу стварыць граматыку рускай мовы ажыццявіў ў канцы XVIII ст. Закарпацкі вучоны-мовазнаўца, прадстаўнік грэка-каталіцкага духавенства Арсеній Коцак. Аднак выдаць яе ён не змог. Барацьба за змяненне статуса народнага мовы галіцкіх русінаў таксама была цяжкай і працяглай. Напісаную І. Могильницкий 1820 «Граматыку мовы славеноруського» імперскія цэнзары двойчы забаранялі друкаваць. Аднак ён 1829 надрукаваў працу польскім мове, давёўшы, што гаворка галіцкіх русінаў з'яўляецца асобным славянскай мовай, адрозным ад польскага і рускага.
Першую на заходнеўкраінскіх землях «Граматыку словыале-рускую »быў выдадзены 1830 Яе аўтарам стаў М.Поп-Лучкай. Сучаснікі высока ацанілі працу навукоўца. Члены галіцкага гуртка «Руская сёмуха» Я. Галавацкага, М. Шашкевіч і І. Вагилевич глыбока паважалі аўтара граматыкі і лічылі яго праца лепшай сярод усіх, створаных на заходнеўкраінскіх землях.
Уплыў ідэй еўрапейскага рамантызму выклікаў на заходнеўкраінскіх землях рост зацікаўленасці народнай культурай. Першымі цікавасць русінская фальклорам выказалі польскія этнографы. Падчас сваіх падарожжаў землямі Польшчы, Галіцыі, Беларусі і Прыдняпроўя даследчык Зориан Даленга-Ходаковский сабраў больш за 2 тыс. народных песень. Не маючы магчымасці апублікаваць сабраныя матэрыялы, ён перадаў іх В. Залескім і М. Максімовіч. У 1833 г. паляк Вацлаў Залескі выдаў вялікую зборнік «Польскія і рускія песні народа Галісійская». Дзякуючы з'яўленню гэтай працы зацікаўленыя чытачы ўпершыню змаглі ацаніць непаўторную прыгажосць русінскіх народных песень.
Прыклад В. Залескага выклікаў працы іншых збіральнікаў народнага фальклору. У 1835 годзе зборнік заходнеўкраінскіх вясельных песень «Рускае вяселля» выдаў грэка-каталіцкі святар Іосіф Лазінскі.
Народныя песні галіцкіх русінаў уключыў у свой зборнік «маларасійскай песні» М. Максімовіч. Гэты факт паказаў разуменьне украінскай інтэлігенцыяй арганічнай сваяцтва і мастацкай адзінства песень ўкраінскага народа на ўсёй прасторы яго рассялення.
Прыведзеныя вышэй з'явы сталі сведчаннем таго, што ў канцы XVIII - першай палове XIX ст. на заходнеўкраінскіх землях адбываўся фальклорна-этнаграфічны этап ўкраінскі нацыі.
У 30-х гадах XIX ст. ўкраінскае нацыянальнае рух на заходнеўкраінскіх землях стаў паступова пераходзіць ў наступны, культурных этап. Яго ўвасабленнем стала адукаваная ў Львове «Руская тройца" - грамадска-культурная групоўкі дэмакратычнага напрамкі са студэнтаў семінарыі і універсітэта. Менавіта дзейнасць трийчан чыннікам таго, што народная мова русинивпоступово набыла рысы літаратурнага украінскай мовы і стала ўкараняцца ў паўсядзённае спажыванне.
Напачатку 30-х гг ўкраінскае нацыянальнае рух ва Ўсходняй Галіцыі актывізаваўся. Асноўнымі прычынамі гэтага былі ўплыў ўкраінскага адраджэння ў Прыдняпроўе і разгортвання ў краю польскага вызваленчага руху ў сувязі з паўстаннем 1830-1831 гг Поўнае ігнараванне палякамі правоў карэннага насельніцтва Галіцыі заахвоціла галіцкіх ўкраінскі змагацца за свае правы.
У сценах Львоўскай грэка-каталіцкай семінарыі засяродзілася нямала патрыятычна настроенай русінскай моладзі, якая жадае прысвяціць сябе справе народу. Найбольшай папулярнасцю сярод семінарыстаў карыстаўся «рускі салавей» Маркиян Шашкевіч (1811-1843). Ён паходзіў з сям'і сельскай грэка-каталіцкага святара. Вучачыся ў Львоўскай сэмінарыі, М. Шашкевіч меў азнаёміцца ў яе бібліятэцы з творамі як «Будзіцелі» заходніх славян, так і братоў-ўкраінскі з Прыдняпроўя. Чытаючы «Энеіды» І. Котляревского і зборнікі народных песень М. Цертелева і М. Максімовіча, малады семінарыст змог адчуць непаўторную прыгажосць украінскай мовы. Пасля ён стаў пісаць літаратурныя творы на ўкраінскай мове.
На другім годзе навучання Шашкевіч пасябраваў з Іванам Вагилевичем(1811-1866) і Якавам Галавацкага(1814-1888). Семінарысты называлі трох сяброў, аб'яднаных агульнымі поглядамі, «Рускай тройцай». Паступова вакол іх аб'ядналася каля 20 аднадумцаў. Адбылося гэта, верагодна, 1832 г. Асноўная ўвага трийчаны надавалі стварэння на падставе русінскай народнай мовы літаратурнага. Для гэтага яны спрабавалі вызваліць яе ад усіх штучных прыкладанняў, і зрабіць набліжанай да народнай гаворкі.
І. Вагилевич
Мэты сваёй дзейнасці сябры гуртка бачылі таксама ў тым, каб увесці ўкраінскую мову ва ўсе сферы жыцця. Рубежным падзеяй у гэтым стала выступленне М. Шашкевіч 1836 Каб даказаць, што Украінскі мову можна абвяшчаць філасофскія і рэлігійныя ідэі, ён упершыню ў гісторыі Усходняй Галіцыі абвясціў роднай мове размова ў музеі семінарыі перад прадстаўнікамі духоўнай улады і гасцямі. Выступленне ўсім запрошаным спадабалася. З тых часоў карыстанне украінскім мовай набывала ўсё больш прыхільнікаў сярод галіцкіх русінаў.
З мэтай папулярызацыі ўкраінскай мовы сярод галичан члены гуртка падрыхтавалі 1833 зборнік уласных вершаў і пераклад «Сын Русі», але выдаць яе не змаглі.
У кансэрватыўных колах грэка-каталіцкага духавенства дзейнасць маладых семінарыстаў не ўхвалялі. Такое стаўленне выклікала асцярогі, што дзейнасць трийчан можа абвастрыць адносіны з венскім урадам. Сапраўды, мясцовая аўстрыйская ўлада ўспрыняла дзейнасць трийчан без захаплення. У яе і так бракавала дастаткова праблем з польскім нацыянальным рухам. Да таго ж аўстрыйцы асцерагаліся, што ўкраінскае рух падтрымае Расійская імперыя, каб выкарыстоўваць яго як падстава для захопу Ўсходняй Галіцыі.
Няўдалая спроба выдання першай зборнікі ўкраінскай мове не спыніла гурткоўцаў. Наступным крокам стала падрыхтоўка 1834 новага зборніка пад назвай «Заря». Альманах утрымліваў народныя песні, творы самых гурткоўцаў, гістарычныя і публіцыстычныя матэрыялы. Галоўнымі ідэямі, уласцівымі твораў зборніка, былі:
· асуджэнне іншаземных прыгнятальнікаў украінскай і апяванне гераічнай вызваленчай барацьбы народа;
· услаўленне народных важакоў - змагароў за нацыянальнае і сацыяльнае вызваленне народа;
· прызнанне існаванне адзінага ўкраінскага народа, які праз прыгнёту імперыямі апынуўся раз'яднаныя дзяржаўнымі межамі;
· заклік да ўкраінскіх патрыётаў змагацца за аб'яднанне галіцкіх русінаў і надднепрянских ўкраінскі.
Гэтыя ідэі сталі сведчаннем высокага ўзроўню нацыянальнай свядомасці трийчан, якія за кароткі гістарычны тэрмін зразумелі неабходнасць перайсці ад прапаганды ўкраінскага мовы да спробам сфарміраваць новыя арыенціры ў барацьбе за нацыянальнае вызваленне галіцкіх русінаў. Свой палітычны ідэал члены гуртка бачылі ў стварэнні федэрацыі славянскiх народаў, у якую павінна была уваходзіць дзяржава, якая аб'яднае ўсходніх і заходніх ўкраінскі.
Спробы выдаць альманах зноў падвергнуліся супраціўленне імперскіх чыноўнікаў і кансерватыўных колаў грэка-каталіцкага духавенства. Выданне кнігі было забаронена як венскай, гэтак і львоўскай цэнзурай. Прадстаўнікі грэка-каталіцкага духавенства сцвярджалі, што «напамін пра сумных гістарычныя падзеі, звязаныя з рэлігійным і палітычным прыгнётам, якія выклікалі горкія пачуцці ... »Прычыны адмовы ў дазволе на публікацыю аўстрыйскай ўлады апублікаваў пазней дырэктар львоўскай паліцыі: «Хопіць клопатаў дастаўляюць нам палякі, а гэтыя вар'ята спрабуюць адрадзіць ускладзеную да труны русінская нацыю ».
Супраць складальнікаў альманаха разгарнулася кампанія пераследу, абвінавачванняў у нядобранадзейнасці, запалохванню. Аднак трийчаны не спынялі сваёй дзейнасці. У 1836 г. І. Вагилевич і М. Шашкевіч ўпершыню ажыццявілі пераклад помніка старажытнарускай літаратуры - «Слова пра паход Ігаравы» на ўкраінскай мове. М. Шашкевіч падрыхтаваў падручнік для малодшых школьнікаў «Чытанне для дзяцей» украінскі мове. Але надрукаваць абедзве гэтыя работы аўтарам ізноў не дазволілі.
Нягледзячы на перашкоды, трийчаны працягвалі сваю высакародную справу і шукалі іншых магчымасцяў для выдання твораў. Яны канфіскавалі з зборніка «Зара» тыя творы, якія сваім зместам усяго раздражнялі цэнзараў, і змянілі яе назва на «Русалка Днестровая». Затым Я. Галавацкага дамовіўся са сваімі сябрамі, паплечнікамі славянскага адраджэньня, аб выданне зборніка ў Пешт (тагачаснай сталіцы Венгрыі) накладам 1 тыс. асобнікаў.
Альманах «Русалка Днестровая» выйшаў 1836 Гэта была першая кніга на ўкраінскай мове на заходнеўкраінскіх землях. Яе з'яўленне выклікала незадаволенасць у Вене і Львове. Увесь наклад «Русалкі Днястроўскі» было канфіскавана і знішчана. Выратаваць атрымалася усяго 200 асобнікаў, якія трийчаны паспелі распрадаць, падарыць сябрам ці пакінуць для сябе.
І ўсё ж з'яўленне «Русалкі Днястроўскі» стала рубежным падзеяй у развивки ўкраінскага нацыянальнага руху ў Усходняй Галіччыне. Кніга паказала адрозненне галіцкіх русінаў ад палякаў і рускіх, іх адзінства з надднепрянскими ўкраінскі. Адначасова яна паклала пачатак новай Украінскі нацыянальную літаратуру на заходнеўкраінскіх землях.
Вокладка «Русалка Днестровая»
Якаў Галавацкага аб уплыве з'яўлення «Русалкі Днястроўскі» на галичан
«Яна запаліла агонь, які толькі трунная пыл патушыць можа, выратавала народ ад гібелі і расплюшчыла вочы кожнаму пісьмовай мужчыну, у якога засталося яшчэ несапсаваны Украінскі сэрца, паказала яму яго становішча, абавязкі для народа і спосаб, як тыя абавязкі трэба выконваць ... »
Я. Галавацкага
Памяркуеце: Як паўплывала з'яўленне «Русалкі Днястроўскі» на ўкраінскае нацыянальнае рух у Галіцыі?
Выданне «Русалкі Днястроўскі» стала своеасаблівым вынікам дзейнасці «Рускай тройцы». За пастаянных ціск і пераследу гурток распаўся. І чальцы гуртка не спынілі сваёй дзейнасці.
Вялікае значэнне для ўкаранення у паўсядзённы ўжытак роднай мовы мела праца былых трийчан над стварэннем граматыкі ўкраінскай мовы. На працягу 40-х гг выйшлі дзве «Граматыкі», напісаныя І. Вагилевичем (1845 г.) і Я. Галавацкага (1849 г.). Істотным прыкметай літаратурных твораў трийчан стала тое, што яны былі напісаныя на народным нацыянальнай аснове. У духу рамантызму яны надавалі вялікае значэнне даследаванню і папулярызацыі гістарычнага мінулага. У сваіх гістарычных працах трийчаны з гонарам пісалі аб слаўных часы Кіеўскай Русі, Галіцка-Валынскай княства і Украінскага казацкага дзяржавы.
Вынікам дзейнасці галіцкіх патрыётаў сталі праграмныя асновы ўкраінскага нацыянальнага руху, сфармуляваныя ў артыкуле Я. Галавацкага «Становішча русінаў у Галіцыі» (1846 г.). Галоўная руськый рада, якая ўзнікла 1848 г., паклала іх, на думку сучасных гісторыкаў, ў аснову сваёй дзейнасці.
Сваю дзейнасць сябры "Рускай тройцы »разглядалі як складовую частку таго працэсу, які адбываўся ў галіне літаратуры і навукі ў Прыдняпроўскай Украіне. Яны шчыра віталі выданне даследаванняў па гісторыі Украіны і зборнікаў народных песень, украінскіх альманахаў ў Харкаве, Кіеве і Пецярбургу, твораў І. Котляревского, паперкі-Основьяненко, Т. Шаўчэнкі. Сяброўскія сувязі падтрымлівалі трийчаны з вядомымі вучонымі Максімавіча, І. Срезневским, А. Бодянским.
Прытрымліваючыся прыкладу ўкраінскі патрыётаў з Прыдняпроўя і ідэолагаў славянскага адраджэння, яны імкнуліся садзейнічаць росту адукацыйнага ўзроўня і абуджэння нацыянальнага свядомасці галіцкіх русінаў. Пры гэтым, яны лічылі, будзе іх уклад у справу ўкраінскага нацыянальнага адраджэння і ўваходжання ўкраінскі у кола свабодных культурных нацый Еўропы, перш за ўсё славянскіх.
Важным крокам на гэтым шляху павінна было стаць выданне альманаха «Русалка Днестровая". Ён павінен быў, як казаў М. Шашкевіч, дапамагчы «ўваскрэсіць у новай сіле рускую славу, рускую ўлада! »Зборнік знаходзілася пад забаронай да 1848 г. Ідэі забароненых цэнзурай альманахаў «Зара» і «РуСалка Днестровая »данёс да чытачоў у публікуемым працягу 1845-1847 гг ў Вене альманаху «Вянок русінам на обжинки" Я. Галавацкага.
Праца членаў гуртка мела рознабаковы характар. Яны клапаціліся мовазнаўчых, этнаграфічнымі, народоведческий, літаратуразнаўчых даследаваннямі, перакладчыцкай, публіцыстычнай, мастацкім творчасцю, журналістыкай, педагогікай і г.д. Яе шматгранны характар адчувальна ўплываў на нацыянальную свядомасць галичан.
Дзякуючы дзейнасці членаў гуртка працягу 30-40-х гг ўкраінскае нацыянальнае рух у Галіцыі зрабіў значны крок наперад.
1. Пакажыце асаблівасці ўкраінскі нацыянальнага руху на заходнеўкраінскіх землях.
2. Як пачалося нацыянальна-культурнае адраджэнне русінаў у Закарпацце?
3. Якую ролю адыграў у барацьбе за захаванне нацыянальных правоў закарпатцев Андрэй Бачинский? (Рыхтуючы адказ, выкарыстоўвайце дакумент 1)
4. Ахарактарызуйце пачатак ўкраінскага нацыянальнага адраджэння ў Галіччыне.
5. Прывядзіце факты, якія раскрываюць ролю грэка-каталіцкай царквы ў Украінскім нацыянальным руху у Закарпацце і Галіччыне.
6. Ахарактарызуйце складзе першага этапу ўкраінскага нацыянальнага адраджэння на заходнеўкраінскіх землях.
7. Якую ролю адыграла дзейнасць «Рускай тройцы» у станаўленні нацыянальнай самасвядомасці галіцкіх ўкраінскі?
8. Аб з'яўленні «Русалкі Днястроўскі» І. Франка казаў, што яна «была ў свой час з'явай наскрозь рэвалюцыйным». Растлумачце гэтую характарыстыку, абапіраючыся на тэкст параграфа.
9. Дэвізам да «Русалкі Днястроўскі» аўтары абралі словы Я. Колар «Не тады, калі вочы журботныя, а калі нядзельнай, расквітае надзея ». Растлумачце, да чаго заклікалі яны чытачоў.
Беларускую