§ 27. Румынія
1. Першая сусветная вайна і Румынія
Ужніўні 1916 г. Румынія, заручыўшыся абяцаннямі краін Антанты аб перадачыёй часткі тэрыторый Аўстра-Вугоршчыне, якая ўступіла ў Першу сусветную вайну. Але слабаўзброеная румынская армія адразу пацярпела паразу, і 6 снежня войскі Чацвярнюсаюза ўступілі ў Бухарэст. Толькі падтрымка Расеі, якая накіравала пятисоттысячныйвойска, выратавала Румынію ад поўнага разгрому.
Першаясусветная вайна нанесла Румыніі значныя страты - 31000000000 залатых леев.Людскія страты склалі 800 тыс. чалавек (10% насельніцтва).
Атака румынскай пяхоты падчас Першайсусветнай вайны
Распад Усходняга фронту, паўстанне сялян супраць памешчыкаў пад уплывамкастрычніцкіх падзеяў у Расеі, рэвалюцыйныя хваляванні сярод салдат Румынскагафронту абумовілі пошук румынскім урадам выхаду з складанага становішча.
Уснежні 1917 г. было заключана пагадненне з Германіяй і Аўстра-Венгрыяй абспыненне баявых дзеянняў. Гэтым ўрад выканаў адно з патрабаванняў насельніцтва аб спыненнівайны. Адначасова Румынія дамаглася вываду з яе тэрыторыі расейскіх частак,дэмаралізаваны рэвалюцыйнай агітацыяй бальшавікоў.
Устудзені 1918 г. румынскія войскі акупавалі Бесарабіі пад лозунгам аб'яднанняусіх румынаў. Параза Украіне ў першай бальшавіцкай-ўкраінскай вайне наблізілаЧырвоную армію да межаў Бесарабіі. Урад Румыніі, асцерагаючыся агрэсіі збоку савецкай Расіі, у сакавіку 1918 г. заключыў пагадненне аб вывадзе яговойскаў з Бесарабіі на працягу двух месяцаў.
Скарыстаўшысяпадпісаннем Брэсцкага міру паміж Расеяй і Нямеччынай, а таксама акупацыяйГерманіяй Украіна, Румынія анулявала дамову з Савецкай Расіяй іанэксавала Бесарабіі. Згодна з сепаратнага бухарэсцкага міру зЦэнтральнымі дзяржавамі Румынія перадавала Балгарыі ўсю Добруджу, а эканоміка іфінансы Румыніі пераходзілі пад кантроль краін Чацвёртага саюза.
Цяжкаеэканамічнае становішча, зневажальныя умовы мірнага дагавора абумовілі страту урадамаўтарытэту. Усведамляючы гэта, ён пайшоў на істотныя саступкі насельніцтву: былоадноўлена дзейнасць прафсаюзаў; адменена ваеннае рэжым на прадпрыемствах; ўжніўні 1918 г. прыняты праект аграрных рэформаў, які прадугледжваў перадачузямлі сялянам у арэнду. Гэтая рэформа адцягнула сялян ад камуністычнай агітацыі.
Пасляпаразы Цэнтральных дзяржаў Румынія анулявала Бухарэсцкай свет. Аўстра-германскіявойскі былі выведзеныя з краіны. Румынія зноў абвясціла вайну Германіі 10Лістапад 1918 г. Гэтая «аднадзённы вайна» і прыхільнасць лідэраў Антанты даламагчымасць Румыніі прэтэндаваць на сваю долю ў размеркаванні Усходняй Еўропы.
РаспадАўстра-Венгрыі прывёў да разгортвання руху за аб'яднанне ўсіх земляў, заселеныхрумынамі. Гэта рух быў выкарыстана кіруючым рэжымам для ўмацавання яго ўлады.У лістападзе 1918 г. ў склад Румыніі была ўключана Букавіну, хоцьнасельніцтва Паўночнай Букавіны на народным вечы выказалася за ўз'яднанне зУкраіна. 1 сьнежня 1918 абвешчана аб'яднанне Трансільваніі зРумыніяй. На Парыжскай мірнай канферэнцыі румынская дэлегацыя, спасылаючыся натаемнае пагадненне 1916 з краiнамi Антанты, дабілася прызнання далучэння гэтыхтэрыторый.
20Сакавіка 1919 Вярхоўны савет Антанты ва ўльтыматыўнай форме запатрабавала адўрада Венгрыі пагадзіцца на акупацыю часткі яе тэрыторыі Румыніяй іЧэхаславакіяй. Гэта прывяло да пачатку вайны паміж Румыніяй і Венгрыяй.Румынія, падтрымоўваная Антантай, дапамагла здушыць савецкую ўладу ў Венгрыі,за што яна атрымала ўсе акупаваныя тэрыторыі; тэрытарыяльныя набыцця Румыніібыло замацавана ў Сен-Жерменском, Нейиському і Трианонскому дагаворах. У1920 Англія, Францыя, Італія і Японія падпісалі канвенцыю аб прызнаннідалучэнне Бесарабіі.
Такім чынамтэрыторыя Румыніі павялічылася са 138 тыс. да 295 тыс. км2,а насельніцтва - з 8 да 16 млн чалавек.
Надалучаных тэрыторыях пражывала нямала венграў і ўкраінскі, якія выпрабоўвалі нацыянальнагапрыгнёту. Румынію сталі называць: «прычерноморскіх міні імперыяй».
Далучэннетэрыторый не прывяло да змянення характару Румыніі як аграрнага дзяржавы: 80%насельніцтва было занята ў сельскім гаспадарцы. У уласнасці замежнагакапіталу знаходзілася 80% прамысловых прадпрыемстваў. 50% зямлі было ва ўласнасціпамешчыкаў (баяраў).
2. Румынія ў міжваенны гады. «Прычерноморскіх міні імпэрыя»
Пасля Першои сусветнай вайны перадрумынскім грамадствам адкрылася абнадзейлівае будучыню. Усё цяпер залежыла адтаго, ці здолее кіруючая Елита скарыстацца ўдалай магчымасцю мадэрнізаваць краіну.
Таб.: Фактары, якія ўплывалі на развіццё Румыніі
|
Пазітыўныя
|
Негатыўныя
|
|
· тэрыторыя і насельніцтва краіны павялічылася амаль у двое; · гістарычныя сапернікі Румыніі: Венгрыя і Расея былі знясілена і панеслі тэрытарыяльныя страты ў карысць Румыніі; · Румынія атрымала поўны кантроль над вусцем Дуная; · Румынія пазбегла рэвалюцыйных зменаў улады; захавалася пераемнасць улады, што забяспечвала ўнутраную стабільнасць; · Румынія стала адным з ключавых саюзнікам Антанты ў Сдимые Еўропе. |
· новоприеднани тэрыторыі істотна адрозніваліся ад старога каралеўства (рэгату): эканамічна, этнічна, менталітэтам і г.д. Гэтыя тэрыторыі трэба было інтэграваць, падавіўшы сепаратысцкія і нацыянальныя руху (30% новай Румыніі складалі нацыянальныя меншасці). · Эканамічная адсталасць; · Засілле старой, традыцыйнай зямельнай арыстакратыі, эт`звязанай з каралеўскім дваром; · Тэрытарыяльныя набыцця за кошт суседзяў спараджалі ў апошніх рэваншысцкіх настрою; · Пераўтварэнне Румыніі ў звяно «санітарнага кардону» вакол СССР практычна значны адбітак на ўнутрыпалітычнай жыцця (ганеньне на левыя сілы, абмежаванне дэмакратычных свабод і да т.п.). |
У1919-1920 гг становішча ў краіне было нестабільным: рабочыя выступаліза 8-гадзінны працоўны дзень, увядзенне мінімуму заработнай платы; сяляне патрабаваліаграрнай рэформы. Пад ціскам выступленняў насельніцтва імкненне рабочых былізадаволеныя, а ў 1920-1921 гг прыняты закон аб аграрнай рэформе, па якіммаксімум землеўладання ўстанаўліваўся ў памеры 100 га для Бесарабіі і200-500 га для іншых раёнаў краіны. Лішкі зямлі перадавалі сялянам завыкуп (20% ад яе кошту).
Узнешняй палітыцы Румынія падтрымлівала існаванне Версальска-Вашынгтонскайсістэмы, і з гэтай мэтай у 1920-1921 гг з Чэхаславакіяй і Югаславіяйбыў заключаны ваенна-палітычны саюз - Малая Антанта, які арыентаваўся наФранцыю. А таксама ўстаноўлена саюзніцкія адносіны з Польшчай.
Пачатак20-х гг стаў пачаткам стабілізацыі становішча ў краіне. Значнымстабілізацыйны фактарам былі пазыкі Англіі і Францыі румынскаму ўраду. Гэтыякраіны таксама ўкладвалі значныя інвестыцыі ў развіццё румынскай прамысловасці,асабліва нафтаздабываючай (кантралявалі 49%).
Іён Братиану, лідэр сямействаліберальных палітыкаў
Да1927 было завершана аграрную рэформу, у выніку якой сяляне атрымалі3000000 га. На 1930 землеўладальнікі, якія маюць зямельныя ўладаннібольш за 100 га, складалі 15%.
Уперыяд з 1922 г. да 1928 г. ва ўладзе ў краіне знаходзіласянацыянальна-ліберальная партыя (У 1922-1926 гг прэм'ерамєр-Міністрам быў Й. Братиану, а ў 1927-1928 гг- В. Братиану).Значным дасягненнем падчас яе праўлення было прыняцце канстытуцыі 1923 г.,замацуе ўсе дэмакратычныя свабоды, але на практыцы яны нерэалізоўваліся.
У1924 ў Паўднёвай Бесарабіі ўспыхнула кіраванае камуністаміТатарбунарскі паўстання, мэтай якога было ўсталяванне савецкай улады іадлучэння Бесарабіі. Але яно мела лакальны характар і пацярпела паразу.Загінулі 3 тысяч чалавек. За падтрымку тэрытарыяльных патрабаванняў СССР у Румыніюкамуністычная партыя была забароненая.
Кароль Фердынанд I
Асноўныміпалітычнымі праціўнікамі лібералаў былі партыі нацыяналістаў і царанистив(Сялянская партыя). У сярэдзіне 20-х гг разгарэлася барацьба за пераемнікарумынскага пасаду (у 1927 г. памёр кароль Фердынанд I). Барацьбаразгарнулася паміж Каролем Міха. Прынц Кароль быў пазбаўлены трона праз сямейныя бязладзіца.Каралём стаў шаснаццацігадовы Міхай, а регунтську савет пры ім ўзначаліўВ. Братиану.
Нацыяналістыі царанисты аб'ядналіся ў адзіную партыю і пачалі рашучую барацьбу з лібераламіі перамаглі на выбарах 1928
Нацыянал-царанистськапартыя прыйшла да ўлады ў неспрыяльны момант: у краіне выліўся эканамічныкрызіс, які ахапіў усе галіны вытворчасці акрамя нафтаздабываючай. Налічвалася600 тыс. беспрацоўных. За перыяд з 1929 г. да 1933 г. змянілася10 урадаў. На пачатак 1934 нацыянальны даход краіны складаў 49,4% супраць1929 Скарыстаўшыся нестабільнасцюпрынц Караль абвясціў сябе каралём - Караль II.
У гадыкрызісу вырасла папулярнасць правоэкстремистских арганізацый, такіх як"Жалезная гвардыя", якія выкарыстоўвалі нацыяналістычныя лозунгі,спалучэнні з сацыяльнай дэмагогіяй. Узорам для сваёй дзейнасці яны лічыліітальянскіх фашыстаў. Актывізавала сваю дзейнасць і Камуністычная ПартыяРумыніі, якая стала арганізатарам шэрагу страйкаў, часам выліваліся ў крывавыясутычкі.
Кароль Караль II
У1934 Румынія паступова пачала выходзіць з крызісу. Няздольнасцьпрадухіліць падобныя з'явы ў грамадстве парламенцкімі метадамі штурхалакіраўнікоў да ўстанаўлення "улады цвёрдай рукі". Да ўлады прыйшлі"Новыя лібералы", цесна звязаныя з фінансавымі коламі і каралеўскайсям'ёй. Але ўсталяваць парадак у краіне яны не змаглі. Эканамічны крызіс1936-1937 гг яшчэ больш абвастрыла становішча, і на выбарах 1937 ні адна з палітычных партый не набралабольшасці. Пры гэтым за "Жалезны гвардыю" галасавала ўжо 16%выбаршчыкаў. У такіхўмова 10 лютага 1938 г. Караль II здзяйсняе пераварот. Была прынята новаяканстытуцыю, па якой кароль атрымаў усю паўнату ўлады, а парламент ператварыўсяў дарадчы орган. Канстытуцыяй таксама замацоўваліся прывілеі для румынаў.Ліквідаваліся шматпартыйнасць, стваралася адзіная афіцыйная партыя «Фронтнацыянальнага адраджэння »(Партыя нацыі). Узяўшы за ўзор Італію Караль II здзейсніў корпоратизациюпрамысловасці. Галоўнымі апорамі караля ў яго палітыцы былі: армія і «Жалезнаягвардыя ». Але паміж генералітэтам і лідэрамі «Жалезнай гвардыі» існаваланепрымірымая варожасць. Між "Гвардзейцамі» і вайсковымі падпадзяленнямі ўспыхвалі сутычкі. У лiстападзе 1938г. Караль II распраўляецца з лідэрамі «Жалезнай гвардыі» і засяроджвае ў сваіхруках усю паўнату ўлады. Такім чынам любая апазіцыя ў краіне была спынена.
"Жалезная гвардыя"
У знешняй палітыцы Румынія прытрымлівалася саюза з Англіяй і Францыяй, алепасля Мюнхенскага пагаднення яна пачала схіляцца да супрацоўніцтва з Германіяй,зразумеўшы, што менавіта яна з'яўляецца дамінуючай сілай у Еўропе. Акрамя таго Нямеччына былагалоўным гандлёвым партнёрам Румыніі.
3. Дыктатура Антонеску
З кожным годам каралеўскай дыктатуры нарастаў супраціў. Вырашальным для яепадзення сталі паразы Румыніі на знешнепалітычным фронце. На чэрвені 1940 г. даСССР адышлі Бесарабіі і Паўночная Букавіна. Згвдно з ІІ Венскімарбітражам (жнівень 1940) Румынія таксама губляла Трансільваніі на карысцьВугоршчыны, а пасля і Добруджу на карысць Балгарыі. Гэта канчаткова падарвала верунасельніцтва ў караля, адбыліся масавыя выступы. У гэтых умовах Караль дае правасфармаваць урад генералу І. Антонеску, які славіўся сваёй жорсткасьці і жорсткасці.
І. Антонеску
6 верасня 1940 г. пад ціскымІ. Антонеску Караль II быў вымушаны адрачыся ад трона на карысць Міхая.Апошні ж амаль быў адсунуты ад улады. У Румыніі ўсталявалася дыктатураАнтонеску. У краіне адразу пачалася антысеміцкая кампанія, Пачалася"Румынизация" уласнасці і бізнесу. Ўсталёўваўся паліцэйскі рэжым. Дзяржава былаабвешчана легіянерскі, а Антонеску стаў "кондукторулом" -правадыром дзяржавы. У краіну ўведзена нямецкія войскі, якія размясціліся ў раёнахнафтавых промыслаў. Заключаўся нераўнапраўных гандлёвы дагавор. Германіяўсталявала кантроль над румынскай прамысловасцю. Румынія стала адным засноўных пастаўшчыкоў для Нямеччыны прадуктаў харчавання, сыравіны і нафты.
6Красавік 1941 Румынія уступіла ў Другу сусветную вайну на баку Германіі. 22 чэрвеняРумынія падтрымала напад на СССР і захапіла Бесарабіі і Адэсу. Наступныяпаразы нямецкіх і румынскіх войскаў на Усходнім фронце прывялі да таго, штопраціўнікі Антонеску сталі шукаць кантактаў з краінамі Антигитлеривськои кааліцыі. У жніўні 1944г. рэжым Антонеску быў скінуты ўвыніку паўстання, на чале якога стаў кароль Міхай, падтрыманы камуністамі.
Дакументы, матэрыялы
З выступу Кодряну, аднаго з лідэраў "Жалезнайгвардыі ", у канцы 1937
? Я супраць вялікіх дэмакратычных прынцыпаў, супраць Малой іБалканскай Антанты, не маю ніякага даверу да Лігі Нацыяў. Я за знешнюю палітыкуРумыніі разам з Рымам і Берлінам, разам з нацыянал-рэвалюцыйнымі дзяржавамі. Супраць бальшавізму? Праз 48гадзін пасля перамогі легіянерскі руху Румынія заточыць саюз з Рымам іБерлінам ".
Пытанні да дакумента
1. Якіязнешнепалітычныя мэты абвяшчалі лідэры "Жалезнай гвардыі"?
2. Штоспрыяла росту ўплыву і прыходу да ўлады ў Румыніі ультраправых сіл на чале зАнтонеску? Якую знешнюю палітыку яны праводзілі?
Пытанні і заданні
1. Якіятэрытарыяльныя змены ў Румыніі адбыліся пасля Першои сусветнай вайны?
2. Якоезначэнне бухарэсцкага міру для Румыніі?
3.Пакажыце асаблівасці аграрнай рэформы ў Румыніі.
4.Ахарактарызуйце эканамічнае развіццё Румыніі ў міжваенны перыяд.
5. Дайцехарактарыстыку палітычнага развіцця Румыніі ў міжваенны гады.
6.Пакажыце асаблівасці прпвлиння Кароля II.
7. Якіярысы былі ўласцівыя рэжыму Антонеску?
8. Абоскарысталася Румынія спрыяльнымгістарычным шанцам для мадэрнізацыі? Свой пункт гледжання абгрунтуйце.
Запомніце даты:
1918- Далучэнне РумыніяйБесарабіі і Паўночнай Букавіны.
1924- Татарбунарскіпаўстанне.
10 лютага 1938 г. - Устанаўленнекаралеўскай дыктатуры Караля II.
1940 р. - Далучэнне даСССР Бесарабіі і Паўночнай Букавіны; ў Венгрыю - Паўночнай часткіТрансільваніі; ў Балгарыю - Паўднёвую Добруджу.
1940-1944 гг - ДыктатураІ. Антонеску ў Румыніі.
Беларускую