§ 43. СССР у сістэме міжнародных адносін напярэдадні другісусветнай вайны
1.Палітыка калектыўнай бяспекі
Плынь20-30-х гадоў палітыка СССР падвергнулася істотным зменам. Зразумеўшы нездзяйсняемаебліжэйшы час сусветнай рэвалюцыі, савецкае кіраўніцтва шукала выхаду зміжнароднай ізаляцыі.
У гадысусветнага эканамічнага крызісу СССР імкнуўся выкарыстоўваць супярэчнасці паміжкапіталістычнымі краінамі з мэтай забеспячэння пераўтварэнняў першай пяцігодкі.Неўзабаве стала ясна, што дзеянні Германіі і Японіі пагражаюць бяспекі СССР. Гэтазмяніла яго знешнепалітычную дактрыну. Пагроза з боку Японіі вымусіла СССРпайсці на збліжэнне з Чан Кайшы і рэкамендаваць КПК дзейнічаць сумесна з Гоминданом ўбарацьбе супраць Японіі.
СССР выступіўза стварэнне сістэмы калектыўнай бяспекі і стрымлівання агрэсараў. Правадыромгэтага курса стаў народны камісар замежных спраў СССР М. Літвінаў. СССРудалося замацаваць сваё становішча. У 1933 г. былі ўсталяваныя дыпламатычныяадносіны з ЗША, а ў 1934 г. СССР быў прыняты ў Лігу Нацый як член Савета,што азначала прызнанне яго вялікай дзяржавай.
Поспехам нашляху стварэння сыстэмы калектыўнай бяспекі стала заключэнне ў 1935 г.савецка-французскага дагавора аб узаемнай дапамогі. Праўда, у ім быліадсутнічаюць ваенныя артыкула, але ў любым выпадку дагавор адкрываў шлях дасумеснай барацьбы з агрэсарам. Аналагічны дагавор у 1935 г. быў заключаныз Чэхаславакіяй.
Французская місія на манеўрах Чырвонай арміі
Стаўленнекраін Захаду да стварэння сістэмы калектыўнай бяспекі было прахалодным.Савецка-французскі дагавор быў ратыфікаваны Францыяй толькі праз год.Сумневы выклікала перш за ўсё тое, што СССР не мае агульнай мяжы з Германіяйі каб выканаць свае абавязацельствы? давялося б савецкіх войскам перасякацьтэрыторыю Польшчы і Румыніі. А гэтыя дзяржавы баяліся СССР больш? чым Германіі? ікатэгарычна адмаўляліся прапускаць савецкія войскі. У французаў складаласяўражанне, што СССР хоча ўцягнуць Францыю ў канфлікт з Германіяй, а самомузастацца ўбаку. Калі на Захадзе сталі вядомыя наступствы рэпрэсій у савецкайвойскі, то ваенны зьвяз з СССР расцэньваўся як малазначны.
2.Змена знешнепалітычнага курса СССР. Савецка-германскі пакт аб ненападзе ісакрэтны пратакол да яго.
Мюнхен ўпоўнай ступені паказаў савецкаму кіраўніцтву немагчымасці стварыць сістэмукалектыўнай бяспекі. Савецка-французскі і савецка-чэхаславацкі дагаворыапынуліся простымі жмуткамі паперы. Для савецкага кіраўніцтва Мюнхен стаўсігналам, што яго хочуць адхіліць ад удзелу ў еўрапейскіх справах.
НеўзабавеФранцыя і Нямеччына заключылі дамову, раўнацэнную пакта аб ненападзе. СССР расцаніўгэта спробу Захаду накіраваць агрэсію Нямеччыны на Ўсход.
Параза СССРна еўрапейскім дыпламатычным фронце праходзіла на фоне абвастрэння адносінаў зЯпоніяй, што вылілася ў канфлікт каля возера Хасан ў ліпені 1938 г. На думкусавецкага кіраўніцтва? СССР апынуўся перад перспектывай агрэсіі з Усходу іМерапрыемствы.
Савецкі салдат устанаўлівае сцяг на сопкіЗаазёрны, як сімвал перамогі ў баях ля возера Хасан
Страціўшынадзею на магчымасць стварэння сістэмы калектыўнай бяспекі, апынуўшыся ўпалітычнай ізаляцыі, проникнувшись недаверам да Ангельшчыны і Францыі, савецкаекіраўніцтва пачынае пошукі шляхоў збліжэння з Германіяй. Важным прыкметайзмены знешнепалітычнай арыентацыі СССР стала замена М. Літвінава на пасадзенаркама замежных спраў. Новым наркамам стаў В. Молатаў (травень 1939), агэта азначала, што сам Сталін бярэцца за кіраўніцтва знешняй палітыкай.
В. Молатаў
М. Літвінаў
Пералом узнешняй палітыцы СССР супаў з пачаткам перагляду палітыкі краін Захаду. СССРрухаўся ад Англіі і Францыі ў Германію, а Англія і Францыя шукалі збліжэнняз СССР.
Англія іФранцыя, занепакоеныя непрадказальным імі развіццём падзей, выступілі з заявай абгарантыі дапамогі шэрагу еўрапейскіх дзяржаў - Польшчы, Румыніі, Бельгіі,Галандыі, Швейцарыі і інш Гарантыі стварылі новую сітуацыю ў Еўропе. Германіяня магла ажыццявіць агрэсію супраць СССР, не парушыўшы суверэнітэту Польшчы іРумыніі і, адпаведна, не рызыкуючы апынуцца ў стане вайны з Англіяй іФранцыяй.
У сакавіку1939 Англія прапанавала СССР падпісаць сумесна з Францыяй і Польшчайагульную дэкларацыю аб узаемадзеянні. У красавіку 1939 г. заходнія дзяржавызвярнуліся да Савецкага Саюзу з прапановай даць гарантыі Польшчы і Румыніі.
У адказСССР прапанаваў пакт аб ўзаемадапамогі паміж Англіяй, Францыяй і СССР паадначасовым прадастаўленнем гарантый ўсім памежным з СССР дзяржавам. Аднакперамовы, якія пачаліся па гэтым пытанні, апынуліся няпростымі за ўзаемнага недаверуміж удзельнікамі і нежадання бакоў ісці на кампраміс. Бакам не ўдалосяпераадолець спрэчка па пытанні аб "ускосную агрэсію". Англія і Францыя бачылі ўсавецкім фармулёўцы пагрозу для суверэнітэту суседніх з ім дзяржаў, тамушто любыя змены ў прыгранічных з СССР дзяржавах маглі быць кваліфікаваныясавецкім кіраўніцтвам як агрэсія і туды б ўводзіліся савецкія войскі. Датаго ж Англія разглядала гэтыя перамовы як сродак ціску на Нямеччыну і не жадалазаключэння пагаднення.
Разам зпалітычнымі перамовамі Англія, Францыя і СССР дамовіліся пачаць перамовываенных місій для заключэння сумеснай канвенцыі. Яны таксама апынулісямалаэфектыўнымі.
Прыбыццёанглійскай і французскай ваенных місій для ўдзелу ў перамовах у Мускви(Жнівень 1939 г.)
Фармальнайперашкодай для падпісання канвенцыі стала нежаданне Польшчы і Румынііпрапусціць праз сваю тэрыторыю савецкія войскі. Сапраўднай - савецкаекіраўніцтва вывучала пытанне аб збліжэнні з Германіяй.
У жніўні1939 СССР апынуўся ў цэнтры сусветнай палітыкі. Яго прыхільнасцідамагаліся як Англія з Францыяй, так і Нямеччына. Перад савецкім кіраўніцтвамстала праблема канчатковага выбару арыентыру, ад якога залежала лёс свету.
На думкуСталіна, саюз з Англіяй і Францыяй, у лепшым выпадку, мог прынесці напружаныяадносіны з Германіяй, а ў горшым, вайну з ёй. Саюз ж з Германіяй пакідаўб СССР часова баку сусветнага канфлікту. Можна было разлічваць наспыненне баявых дзеянняў з Японіяй на рацэ Халхін-Гол (працягваліся з мая паЖнівень 1939 на тэрыторыі МНР), на якую магла паўплываць толькі Германія, іна тэрытарыяльныя набыцця за кошт Польшчы, Прыбалтыкі, Фінляндыі і Румыніі.
Савецкіяжаўнеры разглядаюць захопленае японскую тэхніку ў баях на рацэ Халхін-Гол
Нямеччына былазгодна на гэта, абы вывесці СССР з гульні і развязаць сабе рукі для агрэсіісупраць Польшчы, якая была прызначаная на 26 жніўня, а пасля на 1 верасня.
21 жніўняСталін атрымаў ад Гітлера тэлеграму, у якой той заяўляў, што імкнецца дазаключэнне пакта аб ненападзе з СССР і гатовы падпісаць любую дадатковуюпагадненне, якое датычыцца ўсіх спрэчных пытанняў. Гітлер прасіў прыняць міністразамежных спраў Германіі Рыбентропа для падпісання адпаведных дакументаў.
На той жа дзеньСталін распарадзіўся перапыніць перамовы з Англіяй і Францыяй, алеабставіўшы гэта так, быццам не СССР вінаваты ў іх зрыве, і накіраваў Гітлеру тэлеграмуз выказваннем надзеі на істотны паварот у савецка-германскіх адносінах. Ёнзгаджаўся прыняць Рыбентропа ў пэўны тэрмін. Савецкая выведкадакладна ведала аб планах Гітлера аб нападзе на Польшчу.
Падпісанне ПактаРыбентропа і Молатаўа
Паслянепрацяглых перамоваў Рыбентроп і Молатаў падпісалі ў Крамлі 23 Жніўня1939 дагавор аб ненападзе і сакрэтны пратакол да яго.
Упратаколе бакі дамаўляліся аб размежаванні "сфер інтарэсаў" уУсходняй Еўропе. Германія прызнавала сферай інтарэсаў СССР Фінляндыю, Латвію,Эстонію і Беcсарабию. Літва прызнавалася сферай інтарэсаў Германіі. Пратаколпрадугледжваў падзел Польшчы. Лінія падзелу павінна была праходзіць прыкладна парэках Нараў, Вісла, Сан.
Зместпадпісаных у Маскве дакументаў выразна выявіў характар пераарыентацыі знешняйпалітыкі СССР. Сутнасць гэтага павароту складалася не проста ў зменезнешнепалітычных арыенціраў і не зводзілася толькі да спробе забяспечыцьбяспеку праз непасрэдныя адносіны з Германіяй.
Таемныпратакол сведчыў, Што СССР канчаткова вярнуўся да палітыкі, якую праводзіў царскі ўрад: яерысамі былі таемная дыпламатыя і тэрытарыяльная экспансія. Падпісаўшы пратакол,СССР фактычна апынуўся сярод дзяржаў - "падпальшчыкаў вайны".
Карыкатуры насавецка-германскі дагавор
Непасрэднымвынікам падпісання гэтых дакументаў стала тое, што нямецкія войскі раніцай 1Верасня 1939 года здзейснілі напад на Польшчу. 3 Верасень Англія і Францыяабвясцілі вайну Германіі. Ўспыхнула Другая сусветная вайна.
Пакт ідадатковы пратакол паўплывалі і на японска-германскія адносіны. Японія расцанілагэтыя дакументы як здрада Германіі і пасьля нападу апошняй на СССР адмовілася яепадтрымаць. Да таго ж Японія спыніла сваю агрэсію супраць МНР (Зброеваяканфлікт Японіі і СССР на рацэ Халхін-Гол).
Дакументы, матэрыялы
Таемны дадатковы пратакол да пакта аб ненападзе паміжГерманіяй і Саюзам Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік. 23 жніўня1939
Падпісваючы дагавор аб ненападзе паміж Германіяй і СаюзамСавецкіх Сацыялістычных Рэспублік ніжэйпадпісаныя упаўнаважаныя абодвух бакоўабмеркавалі ў строга канфідэнцыйнай парадку пытанне аб размежаванні сферузаемных інтарэсаў у Усходняй Еўропе.
Гэта абмеркаванне прывяло да наступным выніку:
1. У выпадку тэрытарыяльна-палітычнага пераўладкаванняабласцей, якія ўваходзяць у склад Прыбалтыйскіх дзяржаў (Фінляндыя, Эстонія,Латвія, Літва), паўночная граніца Літвы адначасова з'яўляецца мяжой сфер інтарэсаўГерманіі і СССР. Пры гэтым інтарэсы Літвы па Віленскай вобласці прызнаюццаАбедзвюма Бакамі.
2. У выпадку тэрытарыяльна-палітычнага пераўладкаванняабласцей, якія ўваходзяць у склад Польскай дзяржавы, мяжа сфер інтарэсаў Германііі СССР пралягаць прыкладна па лініі год Нараў, Вісла і Сан. Пытанне,у узаемных інтарэсах пажаданым захаванне незалежнага Польскай дзяржавы і якія будуць межы гэтай дзяржавы, можа быцьканчаткова высветлены толькі на працягу далейшага палітычнага развіцця. У кожнымвыпадку абодва Урада будуць вырашаць гэтае пытанне ў парадку дружалюбнага ўзаемнагазгоды.
3. Адносна паўднёва-усходу Еўропы з савецкага бокупадкрэсліваецца зацікаўленасць СССР у Бесарабіі. З нямецкага боку заяўляеццапра яе поўнай палітычнай незацікаўленасці ў гэтых абласцях.
4. Гэты пратакол будзе захоўвацца абодвума бакамі ў строгайтаямніцы.
Масква, 23 жніўня1939
Па упаўнаважыў Урада СССРВ. Молатаў
За Урад НямеччыныІ. Рыбентроп.
Пытанні да дакумента
1. Чымбыло абумоўлена з'яўленне гэтага дакумента?
2. Дайцемаральную і гістарычную ацэнку гэтага пратаколу.
Пытанні і заданні
1. Якіязмены адбыліся ў палітыцы СССР у 30-я гг?
2. Якіяпраблемы выклікалі спрэчкі між СССР і краінамі Захаду падчас правядзенняперамоў?
3. Дайцеацэнку таемным пратаколу да дагавора аб ненападзе паміж СССР і Германіяй.
4. Якскладваліся савецка-германскія адносіны ў перыяд паміж дзвюма сусветнымі войнамі?
5. Якія прычыны ўзброеныхканфліктаў СССР з Японіяй у 1938 і 1939 гг
6. Якая ўзаемасувязьСувязь паміж Пактамаб ненападзе паміж Германіяй і СССР і канфліктам паміж СССР і Японіяй наХалхін-Голе?
Запомніце даты:
1934 - ПрыняццеСССР у Лігу Нацый.
Ліпень 1938 года- Японска-савецкіканфлікт каля возера Хасан.
Травень-жнівень 1939 г.- Узброены канфліктпаміж СССР, МНР і Японіяй на рацэ Халхін-Гол.
23 Жніўня 1939- Падпісаны пактМолотоваРиббентропа і сакрэтны пратакол да яго.
1 верасня 1939 года- Пачатак Другой сусветнай вайны.
Беларускую