1. СтварэннеАрганізацыі аб'яднаных нацый (ААН)
У ходзе Другой сусветнай вайны ўстаўпытанне аб стварэнні міжнароднай арганізацыі, якая б узяла на сябе функцыізбанкрутавалай Лігі нацый.
Увосень 1944 г. на канферэнцыі ўВашынгтоне ў маёнтку Думбартон-Окс прадстаўнікі СССР, ЗША, Ангельшчыны і Кітаяпадрыхтавалі прапанова аб стварэнні ААН і абмеркавалі асноўныя палажэнні СтатутаААН.
На Ялцінскайканферэнцыі ў лютым 1945 г. ЗША, СССР і Англія прынялі рашэнне прасклікання ўстаноўчай канферэнцыі ААН 25 Красавіку 1945 года у Сан-Францыска.Удзельнікамі канферэнцыі маглі быць ўсе дзяржавы, якія абвясцілі вайну Германіі іЯпоніі да 1 сакавіка 1945 года Права стаць сябрамі ААН атрымалі ўкраінскіССР і Беларуская ССР.
Пры абмеркаванніпытанні механізму дзейнасці ААН паміж лідэрамі трох дзяржаў паўстала дыскусія.Пазіцыя Сталіна заключалася ў тым, што дзяржавы, якія вынеслі на сабе асноўны цяжарвайны, нясуць адказнасць і за мір. Таму малым краінам у ААН не патрабуеццапрадастаўляць такіх правоў, карыстаючыся якімі яны маглі б супярэчыць вялікімдзяржавам. Рузвельт пагадзіўся з гэтым меркаваннем Сталіна. Чэрчыль, аднак, запярэчыў:"Няхай арол дазволіць малым птушачка спяваць, аднак, звяртаць увагу наіх спевы не варта - хай спяваюць ".
Канферэнцыя ў Сан-Францыскапраходзіла з 25 красавіка па 26 чэрвеня 1945 г У ёй прынялі ўдзел каля 300дэлегатаў ад 46 краін свету. Пры абмеркаванні Статута ААН паўстала дзве праблемы:па прыняцці рашэнняў у Савеце Бяспекі і пытанне апекі над калоніямі ізалежнымі тэрыторыямі. Адносна першага з іх было прынята савецкуюпрапанову, згодна з якім рашэнне Савета Бяспекі (СССР, Злучаныя Штаты Амерыкі, Англія, Францыя, Кітай)прымаюцца аднагалосна. Гэтыя краіны атрымалі права "вета". Дзякуючыгэтаму праву выключалася магчымасць выкарыстання аўтарытэту міжнароднайарганізацыі для апраўданьня дзеянняў, якія супярэчаць прынцыпам Статута ААН. Аднак,гэта зніжала эфектыўнасць ААН як інструмента абароны міру, паколькі дамовіццакраінам з рознымі інтарэсамі было складана. Разам рашэнні, прынятыя СаветамБяспекі, задавальнялі інтарэсы ўсіх дзяржаў. Адносна другой праблемы вырашана, штосістэма апекі павінна спрыяць развіццю народаў залежных тэрыторый ўнапрамку да самакіравання або незалежнасці ".
У прынятым на канферэнцыі СтатуцеААН адзначалася, што мэтай новай арганізацыі з'яўляецца падтрыманне міжнароднага міру ібяспекі калектыўнымі мерамі, развіццё дружалюбных адносін паміж краінамі,ажыццяўленне міжнароднага супрацоўніцтва пры рашэнні праблем эканамічнай,сацыяльнага і гуманітарнага характару. ААН была заснавана на прынцыпахсуверэннай раўнапраўя ўсіх членаў, мірнага ўладжвання спрэчак, зместад прымянення сілы. ААН не мела права ўмешвацца ва ўнутраныя справы, акрамявыпадкаў, калі такое ўмяшанне неабходна для падтрымання міру.
Афіцыйнай датай стварэнні ААНлічыцца 24 кастрычніка 1945 года, калі быў зацверджаны Статут ААН.
Вышэйшым органам ААН вызначаныГенеральную Асамблею, якая збіраецца на свае сесіі адзін раз у год. У яеабавязкі ўваходзіць зацвярджэнне бюджэту арганізацыі, прыняцце новых членаў,абранне непастаянных членаў Савета Бяспекі, Эканамічнага і Сацыяльнага Савета, Савета папа апецы, Міжнароднага суда, Сакратарыята на чале з Генэральным сакратаромААН.
Вышэйшым органам была вызначана таксама іСавет Бяспекі, які ў той час складалася з 11 членаў (зараз 15, з іх 10непастаянных, якія выбіраюцца на два гады, і 5 пастаянных). Савет Бяспекі паСтатутам з'яўляецца пастаянна дзеючым органам, на які ускладаюцца абавязкі пападтрыманню міру. Для рэалізацыі сваіх паўнамоцтваў сб мае права накладаць наагрэсара санкцыі, ўводзіць блакаду і прымяняць супраць яго сілу. Урашэнні ўсіх пытанняў, акрамя працэдурных, патрабуецца аднагалоснасць пастаянныхчленаў сб
Схема: Асноўныяструктуры ААН
Таб.: Генеральныя сакратары ААН
|
Т. Х. Лі (Нарвегія) |
1945-1953 гг |
|
Д. Хамаршельд (Швецыя) |
1953-1961 гг |
|
С. В. Тан (Бірма) |
1961-1971 гг |
|
К. Вальдхайм (Аўстрыя) |
1972-1981 гг |
|
Х. Перэс дэ Куэльяр (Перу) |
1982-1991 гг |
|
Б. Бутрос Галі (Егіпет) |
1991-1996 гг |
|
К. Атта Анан (Гана) |
З 1996 |
Пад эгідай ААН былі створаныя розныяспецыялізаваныя арганізацыі: ЮНЕСКА (Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі,навукі і культуры), СААЗ (Сусветная арганізацыя аховы здароўя), МАП(Міжнародная арганізацыя працы), ФАО (Харчовая і сельскагаспадарчаяарганізацыя), ЮНІСЕФ (Дзіцячы фонд ААН) і г.д.
Зараз налічваецца каля 190членаў ААН. Генеральная Асамблея ААН пачала сваю дзейнасць ў 1946 г. Напершай сесіі былі абраныя непастаянныя члены СБ, прызначаны першы Генеральнагасакратара ААН (ім стаў Трюгве Лі), створана Камісія па атамнай энергіі. Аднак,за суперніцтва СССР і ЗША і іх прыхільнікаў праца ААН была абцяжарана.
У 1948 г. ААН прынялаДэкларацыю правоў чалавека і Пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах, у якіх усёкраіны служылі да ўсталявання ў іх палітыцы прыярытэту інтарэсаў чалавеканад класавымі і нацыянальнымі.
2. Нюрнбергскіі такійскі судовыя працэсы
Па рашэнні Патсдамскай канферэнцыіўтвараўся Міжнародны ваенны трыбунал, які павінен асудзіць ваенныхзлачынцаў і злачынствы, учыненыя імі. З 20 лістапада 1945 г да 1 кастрычніка1946 працягваўся Нюрнбергскі судовы працэс над групай галоўных нямецкіхваенных злачынцаў. Міжнародны ваенны трыбунал прызнаў падсудных вінаватымі ўажыццяўленні падрыхтоўкі і вядзенні агрэсіўных войнаў супраць міралюбных краінаў, упарушэнні міжнародных дагавораў і здзелак, у здзяйсненні спланаваных ваенных злачынстваў,якія праводзіліся з асаблівай жорсткасцю, у злачынствах супраць чалавецтва (знішчэннінародаў па расавых і нацыянальным прыкметах). Герынгу, Рыбентропа, Кейтель,Кальтенбруннер, Розенбергу і Франка і іншым злачынцам (усяго 12 чал.) Быловынесены смяротны прысуд, некаторым (Гесс, Функ) - пажыццёвае зняволенне.Трыбунал абвясціў злачынным кіруючы склад нацысцкай партыі, СС, СД, гестапа.Патрабаванне СССР прызнаць злачыннымі арганізацыямі гітлераўскі ўрад, вярхоўнаекамандавання і генштаб не былі падтрыманы. Прадстаўнік Савецкага Саюзазаявіў аб нязгодзе з рашэннем па апраўдання Шахта і некаторых іншых нямецкіхдзеячоў, якія фінансавалі нацысцкую партыю.
Нюрнбергскі працэс - першы угісторыі міжнародны суд над групай асоб, якія завалодалі дзяржавай і ператварыліяго ў прыладу страшных злачынстваў. Упершыню ў юрыдычнай практыцы былі асуджаныядзяржаўныя дзеячы, якія адказваюць за агрэсію і ваенныя злачынствы, злачынства супрацьчалавецтва і чалавечнасці. Гэта быў пачатак працэсу ачысткі Еўропы ад фашызму(Нацызм).
Цікава ведаць
У Германіі ў першыя пасляваенныя гадыадбылося 2 млн. працэсаў над ваеннымі і нацысцкімі злачынцамі. Такі жпрацэс ахапіў і ўсе краіны Еўропы. Асабліва Францыю, Бельгію, Галандыю,Нарвегію, Югаславію, Польшчу. Ва Ўкраіне таксама адбыліся судовыя працэсы над нацыстаміі іх памагатымі, якія ажыццявілі злачынствы на тэрыторыі УССР. Найбуйнейшы з іх -Кіеўскі працэс.
Над галоўнымі японскімі ваеннымізлачынцамі з 3 мая 1946 паводле 12 Лістапада 1948 года у Міжнародным ваеннымтрыбунале для Далёкага Усходу праходзіў Такійскі судовы працэс (Такія ж працэсыадбыліся ва Ўладзівастоку і Хабараўску). За ўдзел у падрыхтоўцы і развязванніагрэсіўнай вайны, за ажыццяўленне масавага знішчэння мірнага насельніцтва ўакупаваных краінах і палонных і іншыя злачынствы сямі найбуйнейшым злачынцам быловынесены смяротны прысуд, 16 - пажыццёвае зняволенне. Сярод пакараных былібылыя прэм'ер-міністр Японіі, вайсковец міністр, прадстаўнікі вышэйшайгенералітэту.
Рашэнне пытанняў далейшага пасляваеннагамірнага ўрэгулявання ўсё больш ўскладнялася суперніцтвам паміж ЗША і СССР.
3. Мірныя дагаворыз былымі саюзнікамі Германіі
Для падрыхтоўкі мірных дагавораў зГерманіяй, Італіяй, Румыніяй, Балгарыяй, Венгрыяй, Фінляндыяй створаны Саветміністраў замежных спраў. Для ўзгаднення пытанняў, звязаных з мірнымідагаворах, з 29 ліпеня па 15 Кастрычнік 1946 года у Парыжы адбылася мірнаяканферэнцыя 21 дзяржавы. Падчас правядзення канферэнцыі нярэдкаўзнікалі канфлікты паміж прыхільнікамі СССР і заходніх дзяржаў. Паміж Балгарыяй іГрэцыяй, а таксама паміж Югаславіяй і Італіяй абвастрылася тэрытарыяльныясупярэчнасці.
Пасля завяршэння работы канферэнцыіна пасяджэннях Савета міністраў замежных спраў найвастрэйшыя праблемы мірныхдагавораў былі вырашаны шляхам узаемных саступак і кампрамісаў. Такім чынам 10Лютым 1947 у Парыжы быў заключаны мірныя дагаворы з Італіяй,Фінляндыяй, Балгарыяй, Венгрыяй і Румыніяй, а іх ўмовы прадугледжваліпераважна вяртанне да даваенных межаў, правядзенне дэмілітарызацыі, денацификации,дэмакратызацыі, декартелизации. Італія адмаўлялася ад усіх сваіх калоній,знішчала ваенныя ўмацаванні на межах, абмяжоўвала колькасць узброеныхсіл.
Горад Трыест з навакольнымтэрыторыяй ператваралася ў свабодную тэрыторыю Трыест.
Італія выплачвала СССР рэпарацый ўпамеры 100 млн. даляраў. Фінляндыя перадавала СССР на поўначы вобласцьПетсамо (Печанге), а таксама - у арэнду на 50 гадоў ваенна-марскую базуПорккала-Удд у Фінскім заліве. Румынія, Фінляндыя плацілі СССР па 300 млн.даляраў рэпарацый ў выглядзе паставак тавараў, Венгрыя - 200 млн. даляраў.Меркавалася вываду акупацыйных войскаў з тэрыторыі гэтых дзяржаў, акрамяВенгрыі і Румыніі, дзе заставаліся савецкія войскі.
Мірныя дагаворы з саюзнікаміГерманіі пасля Другой сусветнай вайны істотна адрозніваліся тым, што яны не былізневажальнымі для пераможаных дзяржаў, як гэта было пасля першай сусветнай вайны.
Мірныя дагаворы з Нямеччынай іЯпоніяй не былі ў 1951 г., а з Германіяй пытанне канчаткова было вырашанау 1990 г.
Часова ў Германіі, Аўстрыі,Японіі, Карэі уводзіліся акупацыйныя зоны. Мірны дагавор з Японіяй быўпадпісаны на ўмовах краін-пераможца. Так, Германія, Аўстрыя, Берлін іВена былі падзелены на чатыры акупацыйныя зоны Англіі, ЗША, СССР і Францыі.Мэтай акупацыі Германіі абвяшчалася адраджэнне адзінай краіны, ад якойніколі б не было пагрозы вайны, ліквідацыя небяспечных для захавання мірудзяржаўных, палітычных і ваенных структур. Аднак, рэалізаваць гэтую мэту ў пасляваенныягады не ўдалося. "Халодная вайна", якая пачалася, прывяла даадукацыі ў 1949 годзе двух нямецкіх дзяржаў: Федэратыўнай РэспублікіГерманіі (ФРГ) і Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі (ГДР). Акупацыя Японііажыццяўлялася з мэтай стварэння такіх палітычных і эканамічных структур,забяспечвалі б развіццё краіны па дэмакратычным шляху і ператварылі б Японіюў краіну, з якой бы таксама не зыходзіла пагроза вайны.
Змены, якія адбыліся ў вынікуДругой сусветнай вайны былі настолькі кардынальнымі, што сьвет ужо ня могвярнуцца да даваенным стану. Адбылося змяненне сусветных лідэраў. Сфарміравалісядзве звышдзяржавы. Вядучыя краіны свету былі пастаўленыя перад праблемайфарміраванне прынцыпова новай сістэмы міжнародных адносін, якая б забяспечвалаПрынамсі ўліку інтарэсаў іншых. Улічваючы негатыўны вопыт ўрэгуляванняпасля Першай сусветнай вайны, лідэры краін антыгітлераўскай кааліцыі ўжо неімкнуліся да знявазе пераможаных дзяржаў і рашэнні па-за кошт іх уласныхпраблем. Змены межаў у Еўропе былі мінімальнымі. Для падтрымання міру ібяспецы ў свеце быў створаны ААН. Аднак на працэс станаўлення новага сусветнагапарадку наклала адбітак суперніцтва паміж двума звышдзяржавамі, перарослая ў"Халодную вайну".
Пытанні і заданні:
1. Калі і зь якой мэтай быў створаны ААН?
2. Які механізм дзейнасці ААН? Што такое Савет Бяспекі, якіяяе функцыі?
3. Якія чалавечыя і матэрыяльныя страты ў Другой сусветнай вайне?
4. З якой мэтай быў праведзены Нюрнбергскі і Такійскісудовыя процнесы? Якія іх вынікі?
5. Запоўніце табліцу: Мірныя дагаворы з саюзнікамі Германіі.
|
Пытанні для параўнання |
Фінляндыя |
Італія |
Румынія |
Венгрыя |
Балгарыя |
|
|
|
|
|
|
|
6. З высвятліце агульныя вынікі Другой сусветнай вайны.
Беларускую