🚚 🚁 Збираємо на пікап та ремонт дрона аутел

⛑ 🛡 🥾 Шоломи, форма, взуття

§ 22. Польшча (падручнік)

§22. Польшча

 

1. Ўстаноўкакамуністычнага (таталітарнага) рэжыму.

            Польшча была першай ахвярайфашысцкай агрэсіі ў гады Другой сусветнай вайны і пацярпела ўсіх пакутакупацыйнага рэжыму. Загінула 6 млн. чалавек.

            У вынiку вайны Польшча панеслазначных тэрытарыяльных змен. У яе склад увайшлі нямецкія землі даОдэр-Нейсе і частка Усходняй Прусіі. Заходняя Украіна і Заходняя Беларусь,Віленская вобласць, якія да 1939 г. ўваходзілі ў склад Польшчы былі перададзеныяСССР.

            Пасля масавага перасялення  нямецкага  насельніцтва, аперацыі "Вісла"  (1947 г.) па высяленню ўкраінскі з іх этнічных земляў, у вынікупаразы ў час вайны польскіх габрэяў і страты Заходняй Украіне, Беларусі,Віленскай вобласці, Польшча стала однонациональных дзяржавай.

            Кантроль над Польшчай Сталін лічыўнеабходнай часткай пасляваеннага ўладкавання свету. Але менавіта рашэнне гэтайпраблемы былі вялікія цяжкасці. Польская кампартыя была распушчаная ў1939 г., а значная колькасць польскіх камуністаў рэпрэсіраваны. Палякіразглядалі СССР як удзельніка чарговага «падзелу Рэчы Паспалітай», пасля якога ў Сібір іКазахстан было дэпартавана 2000000 палякаў, а 15 тыс. афіцэраў былі расстраляныя ўКатынскім лесе. Антысавецкія і антыкамуністычныя настроі дамінавалі ўпольскім насельніцтве (асабліва яны зацвердзіліся пасля таго, як СССР не прадаставіўдапамогі паўстаў Варшаве (1944 г.). Такія ж настроі дамінавалі іэмігранцкім ўрадзе, які размяшчаўся ў Лондане. Польшча мела дзве арміі: аднаваявала побач з заходнімі саюзнікамі ў Афрыцы і Заходняй Еўропе, другая - побачз Савецкай арміяй на ўсходнім фронце. Да таго ж палякі заставаліся сверхревностныхкаталікамі. Усе гэтыя фактары і тармазілі працэс усталявання камуністычнагарэжыму, да таго ж Сталін вымушаны быў пагадзіцца на ўключэнне ва ўрадпрадстаўнікоў эмігранцкага ўрада Станіслава Нікалайчык.

            Штуршком да прыходу камуністаў даулады стала заява дзяржаўнага сакратара ЗША Джэймса Бирнса ў верасні1946 г., у якой ён заявіў, што пытанне аб заходніх межах Польшчызастаецца адкрытым. У выніку ўплыў празаходніх сілаў ў Польшчы зваліўся ікамуністы зрабілі рывок да ўлады. У верасні 1946 г. па ініцыятывекамуністаў Краёвай Савет нарадовы (парламент) прыняла рашэнне аб пераходзе напланавае вядзенне гаспадаркі. У лістападзе 1946 г. камуністы (Польскаярабочая партыя) і сацыялісты (Польская сацыялістычная партыя) заключылі пагадненне абсумесныя дзеянні. У студзенем 1947 г. яны перамаглі на выбарах у сойм (парлямэнт).У лютым 1947 г. прэзідэнтам Польшчы стаў лідэр ПРП Б. Бяруць. С. Мікалайчыквымушаны быў эміграваць. У снежні 1948 г. ПРП і ПСП аб'ядналіся ўПольскую аб'яднаную рабочую партыю (ПОРП), якая стала кіроўнай амаль на 40гадоў. Нараўне з ПОРП былі створаны Сялянская і Дэмакратычная партыя, якія павінны былірабіць бачнасць захавання шматпартыйнасці і прыцягнуць да сацыялістычнагабудаўніцтва шырокія пласты насельніцтва. Для большага кантролю з боку Масквы,міністрам абароны Польшчы быў прызначаны савецкі маршалК. Ракасоўскі.

 

Усталяванне камуністычнага рэжыму ў Польшчы

 

2. РазвіццёПольшчы ў 50-80-я гады ХХ стагоддзя

            Навязана такім чынам Польшчысталінскую мадэль сацыялізму (індустрыялізацыя, кааперацыя, рэпрэсіі), было зпершапачаткова асуджана на няўдачу. Смерць Сталіна і крытыка яго культу асобыдала штуршок да масавых выступленняў насельніцтва. У 1956 г. ў Познаніпачаліся масавыя выступленні супраць сталінізму, якія распаўсюдзіліся на ўсю краіну. Урадужыў войскі. Толькі ў Познані загінула 74 чалавека 300 быліарыштаваныя.

            У кастрычніку 1956 г. да ўлады ўПольшчы прыйшло новае кіраўніцтва на чале з Уладзіслаў Гамулка, які быўвызвалены з турмы і рэабілітаваны. Гамулка прапанаваў цэлую праграмурэформаў, з якой былі ажыццёўлены толькі некаторыя касметычныя меры. Была спыненаякааперацыя сельскай гаспадаркі і фарсіраваная індустрыялізацыя, саслабленыярэпрэсіі. Ліквідаваўся камітэт дзяржбяспекі. На прадпрыемствах стваралісяРабочыя парады,  кантралявалідзейнасць адміністрацыі. Аднаўляўся прававы статус рамеснікаў і дробныхуладальнікаў. Для сувязяў з польскай дыяспарай стваралася грамадства"Палены".

            Праведзеныя мерапрыемствы на часстабілізавалі становішча ў краіне. Да таго ж агульнае ажыўленне эканамічнагаразвіцця на пэўны час адсунула крызісу камуністычнага рэжыму. У канцы 60-хгод пачаліся эканамічныя цяжкасці, якія выклікалі павышэнне коштаў. Гэта прывялоканцы 60 - пачатку 70-х гадоў масавыя выступы студэнтаў і працоўных цьуплывам падзей у Заходняй Еўропе і Чэхаславакіі. Падзеі 60-70-х ггпрывялі да змены ў польскім кіраўніцтве. Лідэрам ПОРП стаў Э. Герэк.

 

Цікава ведаць

            У 1968 г. паўстаў канфлікт паміжПОРП і польскай інтэлігенцыяй. Прадстаўнікі інтэлігенцыі звярнуліся да ўрада зплатформай, якая стала вядомая як "Ліст 34-х" і "Адкрыты лістчленаў партыі "У гэтых дакументах вылучаліся патрабаванні адмяніць цэнзуру ірадыкальна змяніць ўрадавую палітыку ў галіне культуры. У адказ пачалосяпераслед аўтараў "Лістоў", арышты.  Гэта справакавалі выступы, якія ахапілі вышэйшыяшколы Польшчы. У рух ўключыліся студэнты, якія ў сваіх дзеяннях даходзілі дазахоп памяшкання,  уступалі ўбарацьбу з міліцыяй.  У сакавіку рухвыліўся на вуліцы.  Пачаліся масавыяпарады. Экстрэмісцкія дзеянні студэнтаў не былі падтрыманы іх бацькамі.  (Аналагічныя падзеі адбываліся ў Францыі), штодало магчымасць ўраду за кароткі час здушыць студэнцкае рух. Ганенні накультуру супалі з распаўсюджваннем антысемітызму, асабліва пасля войны на БлізкімУсходзе ў 1967 г.,  што прывяло  да масавага выезду польскіх габрэяў з краіны.

            Перад Калядамі ў 1970 г. дамасавых рухаў далучыліся і працоўныя, абураныя павышэннем цэн. Страйкавы рухбыў асабліва моцным у прыморскіх гарадах, якія таксама былі падушаныя сілай. (Паафіцыйных дадзеных загінула 44 чалавекі, 1000 былі параненыя.

            Новае кіраўніцтва спрабавала вырашыцьэканамічныя праблемы за кошт замежных крэдытаў, якія меркаваласявыкарыстоўваць для мадэрнізацыі прамысловасці для вытворчасці канкурэнтаздольнайпрадукцыі на сусветным рынку. Але гэтая новая стратэгія правалілася (карэннымрэфармаваць вытворчасць не атрымалася, краіны Захаду ставілі разнастайныя перашкоды дляэкспарту з краін ўсходняй Еўропы), яна толькі адцягнула на час крызісусацыялізму наогул. Асноўнай прычынай крызісу было тое, што сацыялізм наогулнемагчыма рэфармаваць, любыя рэформы прыводзяць або да ўсталяваннякапіталізму, альбо да сталінізму. Да таго ж эканамічны крызіс 70-х г.(Асабліва паліўная) моцна ўдарыў па эканоміцы ўсходнееўрапейскіх краін,развіваліся па экстэнсіўным шляху развіцця. Выйсці з гэтага крызісу можна было закошт пераходу на новыя тэхналогіі, а існуючая дзяржаўна-бюракратычная сістэма нездолела гэтага зрабіць.  Хранічны крызіссельскай гаспадаркі яшчэ больш пагаршала становішча.

            Зсярэдзіны 70-х гадоў у Польшчы з кожным годам нарастала працоўны рух. Пачалосяўзнікненне альтэрнатыўных рабочых арганізацый. А павышэнне коштаў у1980 выклікала цэлую буру пратэстаў, якія ў гэты раз ужо насіліарганізаваны характар. Пачаліся масавыя забастоўкі на чале якіх стаў прафсаюз"Салідарнасьць", якую ўзначальвае электрыкам з гданьскай верфі ЛехамВаленсай.

            Пад кіраўніцтвам"Салідарнасці" ў гарадах Гданьск, Шчэцін, Ельбронг баставала амаль200 тыс. чал. Да корабелов далучыліся шахцёры. Ўрад пайшоў на перамовы і ўжніўні 1981 г. было заключана пагадненне, па якім павялічвалася заработная платаі г.д.

            Павышэнне заработнай платы безпадмацавання росту прадукцыйнасці працы выклікала з'яўленне значнай грашоваймасы, рэзка падскочыла інфляцыя. Краіна была на грані эканамічнага краху.

            У верасні-кастрычніку 1981 г. ўГданьску адбыўся першы з'езд прафсаюза "Салідарнасьць", на якімбыло прынята рашэнне аб пачатку барацьбы за ўлада. На першае месца былівылучаны палітычныя  лозунгі. (Да таго часу"Салідарнасць" аб'ядноўвае 9 млн чалавек). На эканамічнаму крызісу ў краінедадалася і палітычная. Польшча апынулася перад тварам савецкай інтэрвенцыіз мэтай навядзення парадку. Польскае кіраўніцтва, каб пазбегнуць інтэрвенцыіі грамадзянскай вайны і пад ціскам  савецкага кіраўніцтва на падставе артыкулу 33 Канстытуцыі Польшчы,аб'явіла ваеннае становішча на ўсёй тэрыторыі краіны. У ноч з 12 на 13 снежня1981 быў створаны ваенны савет нацыянальнага выратавання  на чале з Войцэхам Ярузэльскім.

ВойцэхЯрузельскі

 

Цікава ведаць

            Важным знакам падзей 1981стала тое, што менавіта ў гэты час у польскай кінатэатрах ішоў фільм «Апакаліпсіс». Упольскім грамадстве сфармаваліся аналогіі з назвай фільма.

            Такія мерапрыемствы, а таксама значнаясавецкая фінансавая і харчовая дапамога на час адцягнулі пагібельсацыялізму ў Польшчы. У цяперашні час краіны Захаду зрабілі ўсё, каб адарвацьПольшчу ад "сацыялістычнага лагера". Супраць яе былі ўведзеныяэканамічныя санкцыі, у выніку якіх Польшча панесла страты ў памеры 15000000000даляраў. Узмацніўся ідэалагічнае ціск. Значную ролю ў гэтым згуляў Ватыкан i,прыватнасці, Папа Рымскі Ян-Павел II.

            Ўрад Ярузельскага гэтак і не змогзнайсці выхаду з крызысу. Перабудова ў СССР падштурхнуў польскае кіраўніцтва дапошуку іншых шляхоў выхаду з крызісу.

 

3. Падзеннекамуністычнага рэжыму

            У 1988 г. ПОРП абвясціла абпачатак эканамічных рэформаў. Былі знятыя абмежаванні з дзейнасці прыватнагабізнесу, лібералізаваць валютны абмен, дзяржаўныя прадпрыемствы атрымалігаспадарчую самастойнасць.

            На лютага 1989 г. пачаўпрацу "круглы стол" з удзелам усіх апазіцыйных сіл, уключаючы"Салідарнасць", дзе былі абмеркаваны перспектывы палітычных рэформаў.ПОРП паставіла перад сабой задачу легалізаваць апазіцыю, але захаваць сваёкіруючую ролю.

            Першай спробай сіл сталі пазачарговыячэрвеньскія выбары 1989 ў парламент на якіх пераканаўчую перамогу атрымала«Салідарнасці" (так, у верхняй палаце 99 месцаў з 100 у ніжняй 261 з467). Пасля парламенцкіх выбараў быў абраны прэзідэнт краіны. Нацыянальныясход Польшчы сумеснае пасяджэнне  сойма ісената 19 ліпеня 1989 большасцю ў адзін голас прэзідэнтам абраліВ. Ярузельскага.

            Найболей складаным быў працэсфарміраванне ўрада, якое канчаткова атрымалася сфармаваць толькі ў верасні 1989 года.Прэм `ер-міністрам стаў Т. Мазавецкі (рэдактар  часопіса   "Салідарнасць".

            Міністэрскія партфелі быліразмеркаваны наступным чынам: "Салідарнасць" -12, ПОРП-4, АСП-4, ГП-3.

            Урад Мазавецкага атрымаў у спадчынуэканоміку краіны ў поўным развале. Інфляцыя складала ў 1989 г. 2000%працягваўся спад вытворчасці; знешні доўг складаў 40 млрд. дал; імклівападаў узровень жыцця насельніцтва і г.д.

            Выбары, фарміраванне ўрада яркапаказалі, што Польшча стала на эвалюцыйны шлях пераходу ад таталітарызму дадэмакратыі. 31 Снежань 1989 была прынята новая Канстытуцыя, якаяаднавіла папярэдняе назва дзяржавы - Рэспубліка Польшча.

            Урад Тадэвуша Мазавецкага першым уУсходняй Еўропе ажыццявіў так званую "шокавую тэрапію» - рэзкі пераход да рынкавайэканомікі (па плане міністра фінансаў Л. Бальцэровіча).

 

Метад «шокавай  тэрапіі »(хуткі пераход да рынкавай эканоміцы) Адначасовае ўвядзенне  свабоднага гандлю і адмена кантролю над цэнамі   Рост цэн,  рэзкае зніжэнне жыццёвага ўзроўню, скарачэнне вытворчасці, утаймаванне інфляцыі   Уключэнне  рынкавых механізмаў эканомікі   Пачатак прыватызацыя  дзяржаўнага сектара, стымуляванне развіцця прыватнага прадпрымальніцтва   Рост  вытворчасці. Пачатак росту жыццёвага ўзроўню У1993 г. Польшча  выйшла з крызісу

            На фоне рэформаў праходзілатрансфармацыя палітычнага жыцця. У студзені 1990 г. ПОРП самараспусцілася(2 млн. чалавек) і трансфармавалася ў сацыял-дэмакратычную партыю. У ліпені 1990года з ўрада былі выдаленыя прадстаўнікі ПОРП. На снежня 1990 г. напершы  агульных  выбарах прэзідэнтам Польшчы быў абраны ЛехаВаленсу.

            Адбылася пераарыентацыя і знешняйпалітыкі Польшчы. Яна выйшла з СЭУ і АВД. Адна з першых падтрымала новыяадукаваныя дзяржавы пасьля распаду СССР. З краіны былі выведзены савецкія(Рускія) войскі. Польшча актыўна пачатку дамагацца ўступлення ў НАТА і наватзгаджалася на размяшчэнне на сваёй тэрыторыі ядзернай зброі.

            Рэзкі пераход Польшчы да рынкавайэканомікі прывяла да змене сацыяльнага статусу большасці грамадзян, сталаспрыяльнай асновай для адраджэння левых сілаў, якія на парламенцкіх выбарах1993 набралі большасць. Урад сфармавала прадстаўнік левых В. Паўляк.Наяўнасць левага прэм'ера, парламента і правага прэзідэнта прывяло да вострагасупрацьстаянне паміж галінамі ўлады. У грамадстве і ўладных структурах разгарнуласявострая дыскусія аб далейшым развіцці краіны. 1995 стаў пераломным.Старшынёй урада стаў Ю. Алёша. У краіне пачалася вялікая прыватызацыя. Польшчаімкліва набірала тэмпы развіцця (1995 - 6,5%), атрымалася ў цэлым пераадолецьінфляцыю.

 

Фактары, якіяспрыялі поспеху польскіх рэформаў:

-       параўнальна невялікія маштабы эканомікі;

-       высокі папярэдні ўзровень развіцця рынкавых адносін і прыватнай уласнасці;

-       адсутнасць супраціву з боку насельніцтва рынкавых рэформаў; панаванне ўграмадстве станоўчага стаўлення да прыватнай уласнасці і бізнесу;

-       значная знешняя дапамогу, асабліва польскай дыяспары;

-       згуртаванасць грамадства;

-       мэтанакіраваная дзейнасць ўрада ў правядзенні рэформаў;

-       значныя замежныя інвестыцыі, асабліва нямецкія;

-       наяўнасць значнага рынку для збыту польскіх тавараў, адчыніўся параспаду СССР.

 

4. Польшча насучасным этапе

            На лістападзе 1995 г. адбылісяпрэзідэнцкія выбары, якія характарызаваліся вострай барацьбой. Нарэшце перамогуў другім туры атрымаў Аляксандар Квасьнеўскі (51,7%), прадстаўнік левых сілаў.Змена прэзідэнтаў ў краіне суправаджалася серыяй вострых палітычных скандалаўі абвастрэннем палітычнай барацьбы. Адной з ахвяраў гэтай барацьбы стаў прэм'ерЮ. Олекса, які абвінавачваўся ў шпіёнскай дзейнасці на карысць КДБ СССР, апасля ФСБ Расіі. Ён быў вымушаны сысці ў адстаўку. Новым кіраўніком урада стаўсацыял-дэмакрат В. Чымашэвіч. Наогул знаходжання ля ўлады Л. Валенсы і ягопрыхільнікаў, а таксама серыя скандалаў звязаных з былымі інфарматарамі КГБі польскіх спецорганаў, прывялі да карэннай змены польскай палітычнайэліты, пазбавілася цяжару мінулага і страціла непасрэдную сувязь змінулым. Польскія левыя не ставяць пад сумнеў еўрапейскую ідэю, прынцыпыдэмакратыі і непахіснасці прыватнай уласнасці.

            Новы ўрад Чымашэвіч працягнуўпапярэдні рэфарматарскі курс, аднак робячы акцэнт на сацыяльных рэформах. У1996-1997 гг палітычную жыццё краіны разгортвалася вакол двух ключавыхпытаннях: лібералізацыя законаў па абортаў (каталiцкая царква, якая маенепахісным аўтарытэт ў краіне, выступала катэгарычна супраць) і прыняцце новайканстытуцыі. Новая Канстытуцыя, якая ўступіла ў сілу 1 Верасень 1997 некалькіабмежавала паўнамоцтвы прэзідэнта. Эканамічная сістэма Польшчы характарызуецца ўёй як сацыяльна-рынкавая, заснаваная на волі прадпрымальніцтва, прыватнайўласнасці і салідарнасці, дыялогу і супрацоўніцтве сацыяльных партнёраў.

            Вастрыняпалітычнай барацьбы паўплывала на выбарах 21 Верасень 1997, на якіхперамогу атрымаў блёк "Акцыя выборча" Салідарнасць "(АВС). Новы ўрад краіныўзначаліў аўтар эканамічнай праграмы "Салідарнасці" прафесар хіміі Ежы Бузэк,міністрам фінансаў зноў стаў Л. Бальцаровіч. Новы ўрад лічыў галоўнай сваёйзадачай падрыхтаваць краіну да ўступлення ў ЕЗ і НАТА. З гэтай мэтай меркаваласязавяршыць працэс прыватызацыі, дэманапалізацыі, правядзенне адукацыйнай іадміністрацыйнай рэформ; завяршыць ваенную рэформу. На гэтым шляху ўрад дасягнулазначных поспехаў. Эканоміка краіны працягвала паказваць станоўчыя вынікі.У 1999 г. краіна стала членам НАТА. Нягледзячы на поспехі ўрад некарыстаўся асаблівай падтрымкай. Усе поспехі прыпісваліся А. Квасьнеўскаму,які атрымаў пераканаўчую перамогу на наступных прэзідэнцкіх выбарах2000

            Галоўны вектар знешняй палітыкіПольшчы пасля звяржэння камуністычнага рэжыму быў накіраваны на Захад:устанаўленне саюзніцкіх адносін з ЗША, інтэграцыя ў еўраатлантычныяструктур. На гэтым шляху Польшча дасягнула важкіх вынікаў: у 1999 г.краіна стала членам НАТА, а ў 2004 годзе - Членам ЕС. Імкнучыся гуляцьбольш важкую ролю ў сусветнай палітыцы, Польшча прыняла ўдзел у вайне супраць Ірака,якая завяршылася звяржэннем рэжыму Садама Хусэйна (2003). У ЕС імкнецца заняцьмесца вядучай краіны, жорстка адстойваючы свае дзяржаўныя інтарэсы.

            Польшча стала першай краінай свету,якая 2 сьнежня 1991 года прызнала незалежнасць Украіны. Паміж Польшчай і Украінайсклаліся адносіны, якія характарызуюцца як стратэгічныя. Польшча актыўнауяўляе адносіны Украіны ў еўрапейскіх структурах, з'яўляецца прыхільнікамхутчэйшай інтэграцыі Украіны ў НАТА і ЕС. Апроч палітычных адносін паміжЎкраіна і Польшчай актыўна развіваецца і эканамічнае супрацоўніцтва.

            У цяперашні час найважнейшымпытаннем Украіны-польскіх адносін з'яўляецца дасягненне гістарычнага прымірэння паміждвума народамі. Для гэтага трэба вырашыць шэраг пытанняў адносін паміж дзвюманародамі, ўзаемна пакаяцца за тыя несправядлівасці, якія мелі месца ў мінулым.

 

Вынікі

            Пасля Другой сусветнай вайны Польшчазведала значных тэрытарыяльных змяненняў галоўным вынікам якіх стала ператварэннекраіны на мононациональное дзяржава. Апынуўшыся ў савецкі зоне ўплыву, Польшчапайшла па шляхі развіцця іншых краін ўсходняй Еўропы. У краіне усталяваўсякамуністычны рэжым. Аднак камуністычны рэжым у краіне не бліскаўстабільнасцю. Яго раз за разам пераследвалі крызісу (1956, 1970,1980-1981 гг.) Нарэшце ў краіне ў канцы 80-х гадоў прыйшлі сiлы,ўзялі курс на пабудову дэмакратычнага грамадства, рынкавай эканомікі іінтэграцыі ў еўрапейскія структуры. У выніку рэформаў 90-х гадоў Польшчадасягнула пастаўленай мэты.

 

Пытанні ізадачы:

1.    Якія тэрытарыяльныя змены зведала Польшча пасьля Другой сусветнай вайны?

2.    Калі і як было ўстаноўлена камуністычны рэжым у Польшчы? З якімі цяжкасцямідавялося сутыкнуцца польскім камуністам у барацьбе за ўладу?

3.    Што спрыяла ўстанаўленню камуністычнага рэжыму? Які фактар быўвызначальным?

4.    Ахарактарызуйце асаблівасці пабудовы камунізму ў Польшчы.

Запоўніце табліцу: «Крызісы камуністычнага рэжыму ў Польшчы»

5.    Чаму пераход да дэмакратыі ў Польшчы адбыўся мірным шляхам?

6.    Хто такі Л. Валенса? Якая яго роля ў найноўшай гісторыі Польшчы?

7.    Што такое «Круглы стол»? Якая яго роля ў звяржэнні камуністычнага рэжыму ўПольшчы?

8.    Якія вынікі «шокавай тэрапіі» для Польшчы? Хто быў аўтарам польскіхэканамічных рэформаў пачатку 90-х гадоў?

9.    Якая роля Польшчы ў сучаснай Еўропе?

 

 

• ← § 21. Галоўныя рысы развіцця краін Усходняй Еўропы ў другой палове ХХ ст.
• § 23. Чэхаславакія. Чэшская і Славацкая рэспублікі →