§ 46. Барацьба Рыма запанаванне ў Міжземнамор'е
Пунічныя вайныIII ст. да н.э.
1. Першая Пунічныя вайна (264-241 гг да н.э.)
Аб'яднаўшы пад сваёй уладай Італію, Рым імкнуўся да панавання ў ЗаходняйМіжземнамор'е. Але тут ён сутыкнуўся са сваім былым саюзнікам - фінікійскікалоніяй Карфагенам. Карфаген быў велізарным і казачна багатым горадам. Ягожыхары займаліся гандлем, прывозілі з Іспаніі жалеза, волава, срэбра, зСардзініі - медзь і хлеб. Уяўленне сучаснікаў дзівілі шасціпавярховы дома, велічныяпалацы і храмы Карфагена. У горадзе на той час пражывала каля 700 000чалавек. Яго акружалі тры шэрагу сцен з чатырохпавярховы Банита. Уваенных стайнях было 4.000 коней і 300 баявых сланоў. У цэнтры горадаразмяшчалася крэпасць - Бірс. Войска Карфагена,была наёмнай. Асноўную сілу карфагенян склаў флот.
Паняццетэрміны
Пунами рымляненазывалі карфагенян, і таму вайны паміж двумадзяржавамі называюць Пунічных
Рымляне шукалі падставы пачаць вайну з Карфагенам. Першым крокам стала звальненнеімі ў 264 г. да н.э. захопленага карфагеняне горада Мессана на Сіцыліі. Так пачалася першая з трох Пунічныхвойнаў, якая доўжылася 23 гады.
На сушы рымляне паспяхова канкуравалі з ворагам. Яны аблажылігорад Сіракузы, І тыран гэтага горада ГиеронII вымушаны быў заключыць мірнае пагадненне. Шматлікіягрэцкіх гарадоў таксама перайшлі на бок Рыма. Але для перамогі над Карфагенамтрэба было мець магутны флот. Настойлівыя рымляне за кароткі часпабудавалі 120 караблёў, навучылі і падрыхтавалі да бітвам каля 30 000весляроў. У 260 г. да н.э. у бітве пад МилаМ Рымскі флот прайшоў першаебаявое хрышчэнне і атрымаў важкую перамогу. У яе гонар у Рыме збудавалімармуровую калону, упрыгожаную насамі захопленых карфагенскіх караблёў.
Самая грандыёзная бітва першай Пунічныя вайны адбылася ў 256 г. да н.э. у сіцылійскага мыса Экном. 330 рымскіхкараблёў, якія везлі ў Паўночную Афрыку рымскіх воінаў, тут сустрэліся з350 карфагенскага. Рымскі флот зноў атрымаў перамогу. На ўзбярэжжаАфрыкі высадзіліся больш за 15 000 салдат арміі консула АтыліоРэгул. Рымляне спусташалі квітнеючыя зямлі ўзбярэжжа, прасоўваючыся даКарфагена.
У 255 г. да н.э. лёс адвярнулася адіх: саюзнік Карфагена, спартанскі палкаводзец Ксантиппа,разбіў войскі Рэгул, паланіў і пакараў смерцю консула. Да таго ж пры вывазе зАфрыкі астаткаў арміі Рэгул флот трапіў у зруйнавальны шторм, падчас якогазагінулі 256 караблёў.
Але гэтым паразай рымлян вайна не скончылася. Яна ўспыхнула з новайсілай на Сіцыліі. Ваенная поспех быў на баку рымлян, пакуль на востраў не прыбыўталенавіты Карфагенскі палкаводзец Гамилькар Барка. Пад яго камандаваннем войскіперайшлі ў наступ і спустошылі поўдзень Італіі, хоць канчаткова перамагчысуперніка не змаглі. У 241 г. да н.э. знясіленыя вайнойРым і Карфаген заключылі мірнае пагадненне. Па дамове Карфаген страціў выспы Сіцылію,Корсіка, Сардзінію.
Дакумент
Полибий аб бітве пад МилаМ
... Набліжаючыся, карфагеняне заўважалі на перадпакояхчастках усіх караблёў узнятыя вароны (вялікія металічныя гакі з прыбудаваныхдраўлянымі масткамі .- аўт.). Спачатку яны не разумелі і дзівіліся ніколі небачаных прылад ... Падчас сутычкі караблі кожны раз схопліваліся з дапамогайапісаных прылад, прычым людзі адразу перапраўляліся па самым варону, і бойпаходзіў на палубах. Частка карфагенян была знішчаная, іншыя з жахам здавалісяворагу самі, таму марская бітва ператварылася ў сухапутную ...
Пытанні да дакумента
1. Дзякуючы чаму, надумку Полибия, Рымлянаў атрымалася выйграць бітву?
2. Як рымляневыкарысталі новы тэхнічнае вынаходства ў бітве пад МилаМ?
2. Другая Пунічныя вайна(218–201 гг да н.э.)
Карфаген не змірыўся са стратай выспаў і, аднавіўшы сілы, зноўрыхтаваўся да вайны з Рымам. Карфагенскіх войска ў гэты час узначальваў сын загінулагаГ. Баркі - Ганібал. Ён быў таленавітым палкаводцам і лютым ворагам Рыма.
Ганібал
Карфагеняне справакавалі пачатак вайны, захапіўшы горад Сагунт,якое было саюзнікам Рыма. Ганібал пасля гэтага ў 218 г. да н.э. пачаў надзвычай складаны пераход сваіхвойскаў з Іспаніі у Італію праз Альпы. Не маючы падмацавання, Ганібал збаямі развіваўся Апенінах ў Рым. Перамогшы ў Тразименськоговозера, ён яшчэ раз сустрэўся з ворагам у Кан. Гэта была адна з самых вядомых бітваў старажытнай гісторыі.Рэарганізавана па рымскаму ўзору войска Ганібала сутыкнулася з войскаміконсулаў Гая Теренция Варона і Луцыя Эмілія Павела.
Ганібал, размяшчаючы войска, свядома прыслабіў цэнтр і ўзмацніў флангі. Ёнмеў намер акружыць ворага. Калі войскі консулаў атакавалі цэнтр, карфагенянепаступова адыходзілі, пакуль іх шэрагі не ўтварылі паўмесяц. Рымлянепрацягвалі бітву, не заўважаючы, што іх акружылі. За полсуток рымляне Страціліамаль 50 000 салдат. Загінулі Эмілія Павел і 80 сенатараў. Страты карфагенян склалікаля 6 000 воінаў. Ганібал падышоў да Рыму, але, не маючы падмацаванняў,вымушаны быў вярнуцца ў Карфаген.
Вырашальная бітва другі Пунічныя вайны адбылася ў 202 г. да н.э.каля горада нама, непадалёк ад Карфагена. Сілы былі роўнымі. Ганібалразлічваў перамагчы з дапамогай баявых сланоў. Рымскі палкаводзец Сципион Афрыканскі разгадаў яго план быў гатовы даўдару. Баявых сланоў рымляне сустрэлі градам камянёў і дроцікаў. Часткасланоў спалохалася і павярнула назад. Іншыя працягвалі свой шлях. Алерымляне, забіўшы важака, накіравалі рух сланоў калідорам, які ўтварылі дзвешэрагі воінаў. Ганібал, спрабуючы выратаваць сітуацыю, кінуў у бой конніцу,якую салдаты Сципиона не толькі спынілі, але і прымусіліпавярнуць назад. Апошняй надзеяй Ганібала былі загартаваныя ў баях ветэраны.Але бітва ўжо была прайграна. Па ўмовах свету Карфаген страціў увесь свой флот ібаявых сланоў і павінен быў выплаціць велізарную кантрыбуцыю.
3. Вайны зэліністычным дзяржавамі
Маючы мэтай захапіць усе землі ўзбярэжжа Міжземнага мора, Рым адначасовавёў вайны з іншымі прэтэндэнтамі на гэтыя тэрыторыі. Наймацнейшымі сярод іх быліэліністычны дзяржавы Македонія і Сірыя.
На 197 г. да н.э. рымляне пасля паспяховых баявых дзеянняў заключылі мірнаепагадненне з македонскай царом ФіліпамV іпрымусілі яго аддаць флот і выплаціць вялікую кантрыбуцыю.
Заключыўшы свет, рымляне ў бітвах пры Фермопил (191 г. да н.э.) ізблізку горы Сипил (190 г. да н.э.) адолелісаюзніка Македоніі - сірыйскага цара Антыёха III. Пасля паразы ў вайне зРымам Сірыя страціла свой уплыў у Міжземнамор'е. Аднак Македонія, нягледзячына паразу, засталася досыць моцным дзяржавай і перашкаджала да панаванняРыма ў Міжземнамор'е.
У 168 p. да н.э. рымляне каля горада Павялічыўсяперамаглі македонскай цара Персея, сына ПіліпаV.Македонія была падзеленая на чатыры правінцыі,якія ўвайшлі ў склад Рыму.
Зараз Рым мог засяродзіць сілы для канчатковай перамогі над сваімнаймагутным ворагам - Карфагенам.
Росттэрыторыі Рымскай рэспублікі ў II ст. да н.э.
4. Трэцяя Пунічныя вайна(149-146 ггда н.э.). Разбурэнне Карфагена
Пасля паразы Карфагена дзякуючы гандлі атрымалася аднавіць свае сілы.Рымскія перамог на чале з Маркам Катона патрабавалі пачаць ваенныя дзеянні, кабканчаткова зламаць праціўніка. Кожная гаворка Марка Катона ў сенацесканчалася словамі: "Карфаген павінен быць разбураны». У 149 г. да н.э. рымскіявойскі высадзіліся паблізу Карфагена і падышлі да гораду. Яго жыхары, кабадкупіцца ад ворага, аддалі рымлянам 2 000 ваенных машын і 200000 камплектаў ўзбраення. Але рымлянам здалося гэтага мала. У 147 г.да н.э. войска рымлян на чале з КарнэліемСципионом Эміліяна, сынам СципионаАфрыканскага, знішчыўшы асноўныя сілы ворага, аблажыла горад. Перахітрымкарфагенян, якія чакалі нападу з сушы, рымляне атакавалі сцены Карфагена збоку мора і ўварваліся ў горад.
Аблога і згубаКарфагена
Бой за Карфаген доўжыўся тыдзень. Жыхары абаранялі кожны дом, але сілыбылі няроўныя. Па просьбе карфагенян рымляне выпусцілі з горада 50000жанчын і дзяцей. Тыя абаронцы, пакінутыя ў жывых, схаваліся ў храме і хацеліпадпаліць яго, але затым былі змушаныя здацца ворагу. Усіх палонных рымлянепрадалі ў рабства, горад разбурылі, а зямлю, дзе стаяў Карфаген, узаралі і«Засеялі» соллю. Былы наймагутнейшы праціўнік Рыма стаў рымскайправінцыяй Афрыка.
У 146 г. рымлянезадушылі паўстанне ў грэчаскім горадзе Карынф, завяршыўшы заваяванне Грэцыі.Яна ўвайшла ў склад рымскай дзяржавы як дзьве яе правінцыі - Ахайя і Этолии. Заваяваўшы, акрамягэтага, Іспанію, Італію, Понтийское царства, Арменію,Сірыю і Палестыну, Рым ператварыўся ў сусветную дзяржаву.
Паняццетэрміны
Кантрыбуцыя -грашовае пакрыццё страт падчас вайны ў карысць пераможца.
Правінцыя - Пакарыў Рымам тэрыторыя за межамі Апенінскагапаўвострава.
Пытаннеі задачы
1. Апішыце асноўныя бітвы другіПунічныя вайны.
2. Якія вайскаводы праславіліся цьчас Пунічных войн?
3. Назавіце асноўныя прычыны войнаў Рыма з Карфагенам.
Беларускую