Акупацыяагрэсіўнымі дзяржавамі значных тэрыторый у Еўропе, Азіі, Афрыцы суправаджаласяусталяваннем "новага парадку". Асноўным яго зместам было забеспячэнне панаваннязахопнікаў. Гэты парадак грунтаваўся на бязлітасна тэроры і гвалце.
З выказваньняў Гітлера пра мэты вайны
«Мы павінны знішчыць насельніцтва - гэта ўваходзіць у нашу місію аховы германскаганасельніцтва. Нам давядзецца развіць тэхніку знішчэння насельніцтва. Калі я пасылаюколер германскай нацыі ў пекла вайны, то я маю права знішчаць мільёны людзейніжэйшыя расы, якія размнажаюцца як чарвякі? Гаворка ідзе пра вайну на знішчэнне. НаУсходзе жорсткасць зьяўляецца дабром для будучыні. Рускія, палякі, украінскі, беларусыпавінны знікнуць. Іх варта выкарыстаць на балазе рэйха. Каго перасяліць ўАфрыку, Амерыку? "
Акупаваныя краіны Еўропы і Азіізведалі значных тэрытарыяльных змен. На карце свету з'явіліся новыядзяржавы: Славакія (1939 г.),Харватыя (1941 г.), Бірма (1944 г.), Інданезія (1945 г.). Аленезалежнасць гэтых дзяржаў была дыскрэдытавана супрацоўніцтвам з агрэсарамі.
Такія дзяржавы, як Аўстрыя,Чэхаславакія, Польшча, Югаславія, Люксембург, Грэцыя былі ліквідаваныя. УДаніі, Нарвегіі, Бельгіі, Галандыі, Францыі - да ўлады прыйшлі прафашысцкія(Калабарацыянісцкага) ўрада.
|
Калабарацыянізм - з'ява, уласцівае перыяду Другой сусветнай вайны. Супрацоўніцтва урадаў, асобных асоб з акупантамі. |
Дзяржавы-саюзніцы Германіі, Італіі,Японіі атрымалі значныя тэрытарыяльныя набыцця. Так, Венгрыя атрымалаКарпацкую Украіну, Трансільваніі, частка Славакіі і Югаславіі, Румынія -Транснистрию, Балгарыя - Паўднёвую Добруджу, Македоніі, Фракіі, Фінляндыявярнула сабе страчаныя ў 1940 г. тэрыторыі.
Акупацыйная палітыка на тэрыторыізаваяванай Усходняй Еўропы і СССР праводзілася згодна з планам "Ост».
Акупаваныя савецкія тэрыторыі быліпадзеленыя на тры часткі. Тылавой раёны нямецкіх груп армій былі перададзеныя падкіравання ваеннага камандавання, а іншыя падпарадкаваны "ўсходнім Міністэрству"на чале з Розенбергаў i падзелены на два рейхскомiсарiаты - "Остланд"(Прыбалтыка і вялікая частка Беларусі) і "Украіна". Заходнеўкраінскі зямлібылі далучаныя да польскага "генерал-губернатарства".
Нацысты імкнуліся стварыць назаваяваных імі тэрыторыях "жыццёвы прастор для нямецкай нацыі". Мясцоваенасельніцтва павінна быць пераўтворана ў сутнасці на рабоў, інтэлігенцыя ліквідаваны. Наакупаваныя тэрыторыі планавалася перасяліць каля 10 млн. немцаў. Мясцовага насельніцтвапрадугледжвалася пакінуць каля 14 млн. чал. Усе астатнія падлягалі знішчэнню. Адна зпершых калоній нямецкіх перасяленцаў стваралася ў раёне Вінніцы.
Галоўнымі сродкамі, якімі фашыстыкарысталіся ў зацвярджэнні свайго панавання, былі натравливания адных нацый наіншыя і фізічнае знішчэнне. Такія народы, як цыганы, габрэі, падвяргаліся поўнагазнішчэнню.
З акупіраваных тэрыторый у Германіювывозіліся прадукты харчавання i сыравіну, іншыя матэрыяльныя каштоўнасці. Насельніцтва наакупаваных тэрыторыях спачатку наогул нічога не атрымлівала за сваю працу,потым стала атрымліваць мізэрныя паяння за працу на акупантаў. У жудасных умовахзнаходзіліся 5,5 млн. савецкіх ваеннапалонных, 3,5 млн з іх загінула. Паперыяд 1941-1944 гг з варожага палону ўратавалася 450 тысяч савецкіх салдат іафіцэраў, хоць значная частка іх была схоплены, тыя што вырваліся, ўліліся ўруху Супраціву розных краін Еўропы. Уцёкаў з палону такіх маштабаў не ведала ні адна зармій свету.
Цікава ведаць
Смяротнасць ангельцаў і амерыканцаў у нацысцкіх лагерахскладала 4%, савецкіх салдаты - 50%. Смяротнасць амерыканцаў, ангельцаў,аўстралійцаў ў японскіх лагерах складала 27%. У савецкім палоне загінула450 тыс. немцаў, вярнулася дадому 1,9 млн. Апошнія нямецкіяваеннапалонных вярнуліся ў Нямеччыну ў сярэдзіне 50-х гадоў. 1500000 зіх працавалі на аднаўленні разбуранага ў гады вайны. У савецкі палонпатрапіла таксама каля 640 тыс. японскіх ваеннаслужачых, з якіхвярнулася на радзіме каля 500 тыс.
Для выкарыстання ў Hiмеччинi таннайрабочай сілы праводзіліся дэпартацыі працаздольнага насельніцтва. Каля 4,9 млн.жыхароў акупаваных абласцей СССР апынуліся на чужыне ў цяжкіх умовах жыцця іпрацы («остарбайтеры»), з якіх загінулі ў няволі 1,4 млн. Усяго ж ахвяраміакупацыі сталі 10000000 савецкіх людзей (3180 тыс. у Украіну, 1360 тыс ўБеларусі). Эканоміка акупаваных краін стала прыдаткам ваеннай машыныГерманіі.
Важным элементам у насаджэнні"Новага парадку" былі канцэнтрацыйныя лагеры, у якія адпраўлялі ўсіхнезадаволеных і тых, каго нацысты лічылі небяспечнымі для свайго рэжыму. УЕўропе налічвалася каля 30 канцлагераў. Найбуйнейшыя з іх - Дахау,Бухенвальд, Майданек, Освенцiм. Гэта былі сапраўдныя фабрыкі смерці. Там былознішчаны мільёны людзей са розных краін.
Печы крэматорыя натэрыторыі канцлагера Асвенцым
Акупацыйная палітыка Японіі па формебыла некалькі іншай, але сутнасць захоўвалася тая ж. Агрэсіўныя памкненнізатуляліся лозунгамі: "Стварэнне паспяховай Азіі", "Вызваленне Азіі ад белыхкаланізатараў ". Да ствараемых акупацыйных адміністрацый спрабавалі прыцягнуцьлідэраў нацыянальна-вызвольных рухаў прыгнечаных народаў.
Такая палітыка давала магчымасцьажыццявіць захоп каланіяльных уладанняў еўрапейскіх дзяржаў без значнагасупраціву мясцовага насельніцтва. Але ўжо першыя месяцы японскай акупацыі даказалі, штоадбылася толькі змена каланізатараў. Японія бессаромна рабаваў захопленыятэрыторыі.
Пасля ўвядзення "новых парадкаў"поневоленi народы Еўропы і Азіі ўсталі на барацьбу супраць ворага.
Антысеміцкая палітыка,праводзілі нацысты пасля прыходу да ўлады ў Нямеччыне ў 1933 г. пасляпачатку Другой сусветнай вайны набыла яшчэ больш жудаснага выгляду. Пачаўсяпланамернае і сістэматычнае знішчэнне нацыстамі і іх памагатымі габрэйскамунасельніцтва Еўропы. Гэты працэс атрымаў назву «Халакост». За гады Халакоста(1941-1945 гг) загінула 6 млн. яўрэяў.
|
Халакост (У перакладзе з старажытнагрэцкага - "цэласпаленьне") - планамернае і арганізавана зьнішчэньне габрэйскага насельніцтва ў гады Другой сусветнай вайны. Ахвярамі Г. сталі 6000000 габрэяў (У Украіне - 1,4 млн.). Гэта складала каля 63% еўрапейскага і 36% сусветнага яўрэйства. Не існуе адзінай думкі адносна перыядызацыі Г. Адны даследчыкі звяртаюць увагу на перыяд 1933-1945 гг , Іншыя, да 1941-1945 гг - гэта значыць перыяд сістэматычнага масавага знішчэння. |
Адразу пасьля захопу Польшчы, дзепражывала адна з найбуйнейшых габрэйскіх суполак, усё габрэйскае насельніцтва былопераселены ў адмыслова створаныя гета (аддзеленыя ад зрвнишнього светупасялення з мінімальнымі ўмовамі жыцця), а іх ўласнасць канфіскаваная. Стварэннегета пераследвала толькі адну мэту - далейшае поўнае знішчэнне іх жыхароў.
З нападам на СССР нацысты пачаліда «канчатковага рашэння» яўрэйскага пытання ». Спачатку поўнага знішчэнняпадлягалі габрэі, якія пражывалі на тэрыторыі СССР, а пасля і ўсёй Еўропы(Каля 11,5 млн).
Па надыходзячай нямецкай арміяйрухаліся спецыяльна створаны чатыры айзацгрупы (дзве з іх «З» і «D» дзейнічалі наУкраіна), якія мелі знішчаць «варожыя элементы», асабліва яўрэяў. Ужо першыямесяцы вайны адбіліся масавага знішчэння яўрэяў у Літве, Беларусі,Украіна. Сімвалам гэтага працэсу стала трагедыя ў Баб'ім Яры (29-30 верасня1941 г.). Але метады масавых Забойства, якія выкарыстоўвалі айнзацгруппы, быліпрызнаныя неэфектыўнымі для "канчатковага вырашэння яўрэйскага пытання».Айнзацгруппами было знішчана каля 750 тыс. яўрэяў. У студзені 1942 г.нациське кіраўніцтва прымае рашэньне аб стварэнні на тэрыторыі шасцілагераў смерці абсталяваных газавымі камерамі і крэматорыямі (Трэблінцы, Собибур,Майданек, Асвенцым, Белжец).
У лагерах смерці не было баракаў длязняволеных, якія існавалі ў канцэнтрацыйных лагерах. Ахвяры, якія прыбывалі начыгуначныя станцыі пад падставай прывядзення сябе ў парадак накіроўваліся ўдушавыя. Затым у душавыя падаваўся атрутны газ "Цыклон У" - і праз 5 хвілін2000 чалавек станавіліся мёртвымі. Найбольш адпрацаванай тэхналогія знішчэння былаў лагеры Асвенцым, дзе за суткі знішчалася 12 тыс. чал. У такіх лагерах за гадыіх існаванне было знішчана 2,5 млн. габрэяў.
Стварэнне лагераў смерці суправаджаласямасавым знішчэннем насельніцтва гета. На тэрыторыі СССР на працягу1941-1942 гг Былі ліквідаваныя амаль усе гета, а іх насельніцтва адпраўленаў лагеры сьмерці альбо знішчана на месцы.
Такая палітыка нацыстаў не магла невыклікаць супраціў у габрэйскага насельніцтва. Ён быў як пасіўным (духоўнае супраціў,ўцёкі г.д.), так і узброеным. Першае ўзброенае паўстанне адбылося ў Віленскімгета. Пасля ў гета Менска, Каўнаса, Тудино, Мизачив, Крамянцы, Луцка,Бродаў, Львова і г.д. Найбуйнейшае паўстанне адбылося ў Варшаўскім гета(Красавік - чэрвень 1943 г.). Толькі праз тры месяцы няроўнай барацьбепаўстанне было задушана, у выніку чаго загінулі i адпраўлены ў лагераўсмерці 76 тыс. чалавек.
Каля 25000 габрэяў прымалаудзел у партызанскім руху на тэрыторыі СССР, 5 тыс. - у Францыі, 3 тыс. - уЮгаславіі, 2 тыс. - у Грэцыі і г.д.
3. Рух Супраціву
Акупацыйная палітыка Германіі іЯпоніі выклікала разгортвання руху Супраціву. Ён паўстаў ва ўсіх акупаваных краінах, алеразмах яго быў розным. На чале руху Супраціву сталі сацыялістычныя, камуністычныя,радыкальныя і нацыяналістычныя партыі.
На выніку перамог на франтахвойскаў антигiтлерiвськои кааліцыі значна ўзмацняецца рух Супраціву супраць акупантаўу краінах Еўропы. У многіх з іх ствараліся партызанскія атрады, падпольныяарганізацыі. Рух Супраціву аб'ядноўваў усіх, хто быў не абыякавы да лёсу сваёйрадзімы. Але былі і такія, што ішлі на супрацоўніцтва з акупантамі, становячысякалабарацыяністаў.
У Францыі з фашысцкай акупацыяй iколаборацiонiстським урадам маршала Петена змагаліся партызанскія атрады іпадпольныя групы, якія ўзначальваюць камуністамі і сацыялісты. Створаная дэ Голлемарганізацыя "Свабодная Францыя" ў 1942-43 гг ўсталявала кантрольафрыканскімі калоніямі Францыі. У лістападзе 1942 французскае падполлезаключыла з дэ Голлем пагадненне аб агульных дзеяннях. У маі наступнага года быластворана Нацыянальная рада Супраціву, якая аб'яднала ўсе сілы, якія змагаліся закупантамі. У чэрвені быў утвораны Французская камітэт нацыянальнага вызвалення,абвясціўшы сябе урадам, на чале з дэ Голлем.
Значны размах набылонародна-вызваленчы рух у Югаславіі. З 1941 г. тут вяліся актыўныяпартызанскія дзеянні супраць фашыстаў. Партызанскі рух у Югаславіі быўпрадстаўлены атрадамі эмігранцкага ўрада - четники (камандуючы Д. Міхайлавіч)і Народна-вызваленчай арміяй Югаславіі (НВАЮ) пад кіраўніцтвам камуністаў начале з Броз Ціта. У 1943 г. было створана ўрад новай Югаславіі -Нацыянальны камітэт вызвалення Югаславіі на чале з І. Броз Tiто, на пасяджэнніАнтыфашысцкага веча народнага вызвалення Югаславіі, які быў прызнаныкраінамі саюзнікамі антыгітлераўскай кааліцыі. Партызанскія арміі фармавалісятаксама ў Албаніі, Грэцыі і Балгарыі. Значную ролю ў гэтым працэсе гулялікамуністы.
Іосіп Броз Ціта(Справа) .1943 г.
У Польшчы емiгрантський ўрад і ягопрадстаўніцтва - "делегура" - кіравалі барацьбой атрадаў Арміі Краёвай.Камуністы ў процівагу ім стварылі Гвардыя Людову.
Ўзмацняліся антифашистськi настроюi ў Нямеччыне. Група афіцэраў і ўрадавых чыноўнікаў ажыццявіла спробудзяржаўнага перавароту з мэтай знішчэння фашысцкага рэжыму і спыненне вайны.20 Ліпень 1944 палкоўнік Штауффенберг пакінуў партфель з бомбайзапаволенага дзеяння ў памяшканні, дзе знаходзіўся Гітлер. Бомба выбухнула, аднакГітлер застаўся жывы. Выступленне заколотникiв было жорстка падаўлена.
У 1944 г. у шэрагу еўрапейскіхкраін адбыліся антифашистськi паўстання. Паразай завяршыўся паўстання,пiдняте 1 жніўня ў Варшаве Арміяй Краёвай (камандуючы генералБур-Камароўскі). Жнівень 29 пачалося Славацкае нацыянальнае паўстанне з удзелампартызан і славацкай арміі. Коштам вялікіх намаганняў гітлераўцам атрымаласяпадавіць і яго.
У СССР барацьба народных мсціўцаўдасягнула асабліва вялікага размаху. На чале яе стаў Цэнтральны штабпартызанскага руху. Асноўны партызанскай базай была Беларусь. Тутзнаходзіліся найбуйнейшыя злучэння i вялікія партызанскія раёны. Ва Ўкраіне цэнтрпартызанскага руху быў у паўночных раёнах. Існаваў пастаянны сувязь паміжпартызанскімі базамі i "Вялікай зямлёй", адкуль партызанам пастаўлялі зброю,рыштунак? кваліфікаваных ваенных спецыялістаў. У 1942 г. савецкіяпартызаны налічвалі 125 тыс. чалавек, у 1943 г. - 250 тысяч Барацьбу зфашыстамі вялі таксама атрады Украінскай Паўстанцкай Арміі.
Партызанская барацьба мела якваеннае, так i палітычнае значэнне. Широкомасштабнi диверсiйнi аперацыіпартызан, винищувальнi рэйды ўнеслі значны ўклад у перамогу над фашыстамі.Значныя аперацыі правялі партызанскія злучэнні Ковпака, Фёдарава, Сабурава,Навумава і інш Усяго на тэрыторыі СССР функцыянавала больш за 6 тыс. партызанскіхатрадаў, якія знішчылі каля 1 млн. гітлераўцаў.
С. Ковпак іС. Руднеў сярод партызан у Бранскам лесе. 1942
Найбольш широкомасштабнi дыверсіібылі праведзены летам 1943 падчас Курскай бітвы пад назвай "Рэйкаваявайна "і ў верасні 1943 пад назовам "Канцэрт". Фашысты вымушаныя былі дляаховы сваіх камунікацый ад партызан трымаць у сваім тыле значныя сілы.
Усяго на барацьбу з рухам СупрацівуГерманіі і яе саюзнікам прыходзілася адцягваць больш за 10% сваіх сіл.
Японская акупацыя таксама дала штуршокразгортванні руху Супраціву. Найбольшага размаху ён набыў у Бiрмi, Малайи і наФіліпінах, дзе дзейнічалі цэлыя партызанскія арміі. Японскія акупанты вымушаныя быліпрадаставіць Бiрмi фармальную незалежнасць. У В'етнаме і Інданезіі на першых этапахвайны пераважалі пасіўныя формы барацьбы і толькі на завяршальным этапе рух Супрацівунабыў шырокі размах. Нарэшце, лідэры нацыянальна-вызвольнага рухуабвясцілі незалежнасць гэтых дзяржаў.
РухСупраціву ў Еўропе
|
Краіна |
Арганізацыі, узброеныя форимування руху Супраціву |
Асноўныя падзеі вызваленчай барацьбы |
|
Францыя |
Знешняе рух Супраціву: «Свабодная Францыя», «Францыя, якая змагаецца», іх пераемнік - Французская камітэт нацыянальнага вызваленьня (ФКНВ, 1943г.) Ўнутраны рух Супраціву: «Тайная войска» (1942 г.), Нацыянальны савет супраціву (НРО, 1943 г.), Французскія ўнутраныя ўзброеныя сілы (ФФИ, 1944 г.) Ўсе ўдзельнікі руху Супраціву прызнавалі агульнае кіраўніцтва ФКНВ на чале з Ш. Голлем. |
Узброеныя падраздзялення вонкавага супраціву бралі ўдзел у баявых дзеяннях супраць нямецкіх і італьянскіх войскаў у Паўночнай Афрыцы і Заходняй Эўропе ў складзе войскаў саюзнікаў. Унутранае супраціў выкарыстаў ўсе метады барацьбы з акупантамі ад падпольнай барацьбы ў партызанскіх дзеянняў (макі). 15 сакавіка 1944 г. НРО прыняла праграму руху: зройне звяржэння акупацыйнага рэжыму і стварэння часовага ўрада. Пасля высадкі войскаў саюзнікаў у Нармандыі макі актывізавалі дзеянні па ўсёй тэрыторыі Францыі. Найбуйнейшае паўстанне ўспыхнула ў раёне Гренобля (поўдзень Францыі). 18 жніўня 1944 ў Парыжы ўспыхнула антыфашысцкае паўстанне. Праз 4 дні горад быў цалкам у руках паўстанцаў. |
|
Бельгія |
Фронт незалежнасці (1941 г.) ў 1943 годзе стварыў патрыятычная міліцыю. Эмігранцкі ўрад падпарадкоўвалася «Тайная армія». |
Фарміраванне руху Пру выкарыстоўвалі як пасіўныя, так і актыўныя метады барацьбы з акупантамі (сабатаж, дыверсіі, дзеянні партызанскіх аддзелаў і т.п.). |
|
Галандыя |
Савет Супраціву (1943 г.), «Баявыя дружыны», «Служба парадку". Адзінага кіруючага цэнтра супраціву не было. |
Названыя арганізацыі выкарыстоўвалі ўсе метады барацьбы. З 1944 г. эмігранцкі ўрад спрабуе усталяваць кантроль над оорганизациямы руху Супраціву. |
|
Данія |
Савет Свабоды (1943 г.), мела ваенную камісію і армію колькасцю 25 тыс. чал. |
Пад ціскам руху Супраціву калабарацыянісцкага ўрад видмовивився ад далейшага супрацоўніцтва з акупантамі. З красавіка 1944 баявыя дзеянні руху Супраціву былі падпарадкаваныя штабу войскаў саюзнікаў. |
|
Нарвегія |
Часткі нарвежскай арміі, якія не склалі зброю, партызанскія атрады, падпольныя гурта. Цэнтра супраціву не існавала. |
1940-1941 гг актыўная ўзброеная барацьба супроць акупантаў. 1942 спад руху Супраціву. З 1943 г. актывізацыя руху Супраціву. Самая гучная акцыя: зьнішчэньне завода па вытворчасці цяжкай вады для нямецкай атамнай бомбы; зрыў мабілізацыі нарвежскай моладзі да нямецкай арміі. |
|
Італія |
Камітэт нацыянальнага вызвалення. Партызанскія атрады гарибальдийцев (ўтварылі левыя і цэнтрысцкай партыі). У верасні 1943 г. кароль і маршал Бодальо ссоўваюць Мусаліні. |
З восені 1943 г. разгортвання масавага партызанскага руху па Поўначы Італіі супраць нямецкай акупацыі i дзяржавы Сала на чале з Мусаліні. Стварэнне «Партызанскі рэспублік». Захоп і пакаранне смерцю партызанамі Мусаліні і яго палюбоўніцы Карлы Петаччи (28 красавіка 1945). |
|
Польшча |
Сілы вонкавага супраціву: ўзброеныя фарміравання на тэрыторыі СССР Армія В. Андэрса (у 1942 г. з СССР была перакінутая ў Паўночную Афрыку), войска польскае (вяло барацьбу разам з савецкай арміяй). Сілы ўнутранага супраціву: Армія Краёва (ўтворана ў 1939 г. прадстаўнікамі правых і нацыяналістычных сіл, падпарадкоўвалася эмігранцкі ўрад). Гвардыя Людову ўтворана камуністамі. Батальёны мужыцкія. Польскі камітэт нацыянальнага вызвалення (1944 г.) займаў прасавецкія пазыцыі. |
Удзел у баявых дзеяннях разам з саюзнікамі (Паўночнай Афрыцы, Заходняй і Усходняй франтах Другой сусьветнай вайны). Удзел у штурме Берліна (Войска Польскага). Сілы ўнутранага супраціву ужывалі ўсе метады барацьбы. Жніўня 1944 антыфашысцкае паўстанне ў Варшаве арганізаванае АК (Камандуючы генерал Бур-Камароўскі) было задушана пасля месячных баёў. У 1943 г. ў варшаўскім гета адбылося антыфашысцкае паўстанне габрэяў, якое было жорстка падаўлена. |
|
Чэхія і Славакія |
Сілы вонкавага супраціву: Чэшская брыгада пад камандаваннем Л. Свабоды, ваявала ў складзе савецкай арміі. Эмігранцкі ўрад у Лондане. Сілы ўнутранага супраціву: самы слабы ў Еўропе (Чэхія). Дзейнічалі асобныя падпольныя групы і ўзброеныя атрады. Партызанская армія Славакіі (65 тыс. чал.) |
На тэрыторыі Чэхіі рух Супраціву абмяжоўваўся ў асноўным актамі сабатажу. Антыфашысцкае паўстанне ў Празе (травень 1945).
Славацкае нацыянальнае паўстанне (восень 1944 г.). Задушана нямецкімі войскамі. |
|
Югаславія |
Четникы («Каралеўская армія Югаславіі на радзіме» пад камандаваннем Драголюб-дражэ Міхайлавіча, адукаваная летам 1941 г.), пераважна сербская. Народна-вызваленчая армія Югаславіі (НОАЮ), пад кіраўніцтвам камуністаў на чале з Броз Ціта. Прызнана саюзнікамі. |
Антыфашысцкае паўстанне летам 1941 г. у Сербіі і Чарнагорыі. Задушанае. Стварэнне партызанскіх арміі, разгортванне масавай барацьбы. Да пачатку 1943 НОАЮ, якая налічвала 320 тысяч байцоў, звольніла 2 / 5 тэрыторыі краіны. Вырашальная бітва ў даліне р Нерэтва. Нямецкія войскі не змаглі разграміць НОАЮ. У 1943 было створана ўрад новай Югаславіі - Нацыянальны камітэт вызвалення Югаславіі на чале з І. Броз Tiто, на пасяджэнні Антыфашысцкага веча народнага вызвалення Югаславіі, які быў прызнаны краінамі саюзнікамі антыгітлераўскай кааліцыі. |
|
Албанія |
Нацыянальна-вызваленчы фронт (Ноў) і яго Нацыянальна-вызваленчая армія (Ноа), якую ўзначальвае камуністамі (Э. Ходжы). Батальён «Антоніа Грамши» з італьянскіх салдат, у 1943 г. перайшлі на бок партызан. |
Рух Супраціву вёў паспяховую барацьбу супраць італьянскіх, а з 1943 г. супраць нямецкіх акупантаў. Ноа самастойна вызваліла краіну ад акупацыі. |
|
Грэцыя |
У 1941 г. Камуністычная партыя Грэцыя на чале з Д. Сатьясом стварыла шырокі фронт супраціву (ЕАМ) са свайго падпольнай партызанскай войскам (ЭЛАС, камандуючы генерал С. Сарафис) - найбольш шматлікая і баяздольны (40 тыс. чал.) |
Да пиходу ангельскіх войскаў (Студзень 1944 ЭЛАС вызваліла тэрыторыю Грэцыі ад нямецкіх войскаў і паспрабаваў усталяваць сваю ўладу. У 1944 разгарнуліся баі паміж ЭЛАС і англійскімі войскамі (уведзеныя па пагадненнем паміж Чэрчылем і Сталіным), якія нанеслі ёй паразу. |
Гаспадарка ваюючых краін былоперакладзена на военнi рэйкі. Вытворчасць баявой тэхнікі і рыштунакпрыярытэтным. Так, у Нямеччыне, дзе ваеннай прамысловасці яшчэ ў 1932 г.практычна не было, падчас вайны штогод выраблялася каля 25 тыс. баявыхсамалётаў, 20 тыс. танкаў, 50 тыс. гармат i мінамётаў. З 1935 г.гітлераўская Германія пачатку перабудоўваць сваю эканоміку на ваенны лад.Калі пачалася Другая сусветная вайна, прамысловасць рэйха працавала на ваенныяпатрэбнасці на поўную магутнасць, выпускаючы адны з лепшых у свеце танкі, самалёты,гарматы. Пачынаючы з 1943 г. нямецкія інжынеры актыўна прыступілі дараспрацоўкі «цуда-зброі», якая б дазволіла Германіі пераламаць хаду вайны ўсваю карысць. Гэтыя інжынерныя пошукі прывялі да стварэння вялікага разнастайнасціваеннай тэхнікі, зброі, тэхналогій, якія масава пачалі ўвасабляцца ў вытворчасцьале ўжо пасля Другой сусветнай вайны ў ЗША і СССР. Нямецкая прамысловасцьпершай у свеце наладзіла серыйную вытворчасці рэактыўных самалётаў, балістычныхракет і г.д. Аднак гэта не выратавала нацысцкі рэжым ад краху.
Вытворчасць ваеннай тэхнікі ізброі стымулявала развіццё цяжкай прамысловасці. Лёгкая прамысловасць нашматадставала ад цяжкай індустрыі. У сельскай гаспадарцы галоўнымівытворцамі таварнай прадукцыі былі буйныя землеўладальнікі і фермеры (Бауэр).Аднак яны не пакрывалі патрэбаў Германіі і яе арміі ў сельгаспрадукцыі.
Поспехі фашысцкай Германіі напачатковым этапе вайны далі ёй магчымасць выкарыстоўваць эканамічныпатэнцыял заваяваных краін.
У 30-40-я гг асновай эканомікі Нямеччыны была ваенная прамысловасць. У1939 яе ўдзельная вага ў агульнай кошту валавой прадукцыі склала80%. Колькасць насельніцтва, занятага ў вийськовiй прамысловасці працягу1939-1943 гг, узрасло ўдвая i склалі 5 млн чалавек. Дифицит ў рабочайсіле Германія покрыва за кошт прымусовай працы ваеннапалонных,мільёнаў дэпартаваных з акупіраваных краін.
Нягледзячы на адмяніла поўнагамiлiтаризацiю, нямецкая эканоміка была не взмозi цалкам задаволіць запатрабаванніфронту. З канца 1943 Германія пачала адчуваць сур'ёзныя цяжкасці ўўсіх галінах гаспадаркі. Парушаюцца сувязі паміж асобнымі эканамічнымікомплексамі, галоўныя галіны гаспадаркі адчуваюць недахоп сыравіны, паліва,людскіх рэсурсаў, фінансавых сродкаў. З другой паловы 1944 г.прамысловая вытворчасць рэзка зніжаецца. Гэтаму спрыялі і масавыя стратэгічныябамбавання саюзнікаў. Усяго ад бомбавых удараў саюзнікаў па нямецкімгарадах загінула 1000000 нямецкіх мірных грамадзян. Былі знішчаны Гамбург, Кёльн,Дармштадте, Лейпцыг і інш
З прычыны заняпаду сельскайгаспадаркі скараціліся пасяўных плошчаў, зменшыліся валавы збор збожжавых,пагалоўя жывёлы. Рэзка знізілася спажыванне прадуктаў харчавання. Дэфіцытбюджэту ўрад спрабавала ліквідаваць шляхам інфляцыі. Рэзка знізіўся дабрабытнасельніцтва.
Нарэшце эканоміка Германіі панеслакрах. Не магла вытрымаць працяглага суперніцтва з эканомікай Злучаных Штатаўі японская ваенная эканоміка, хоць вайна спрыяла ператварэнню Японіі наіндустрыяльна-аграрная дзяржава. Доля цяжкай прамысловасці ў вытворчасці значнапавялічылася. Разам вайна прывяла да пагаршэння становішча насельніцтва: выдаткіна вайну перавышалі даходы ў чатыры разу. Інфляцыя адчувальным цяжарам леглана плечы насельніцтва. Узровень жыцця дасягнуў самага нізкага ўзроўню за гісторыю краіны. Зпачаткам сістэматычных бамбаванняў амерыканскай стратэгічнай авіяцыі, стратайасноўных крыніцаў сыравіны і харчавання эканоміка Японіі пацярпела поўныкрах. Каб хочь то забяспечваць японскую войска зброяй японскія інжынерыдасягнулі майстэрства ў замен дарагіх матэрыялаў на танныя. Уся тэхнікавыпускалася з найменшай наборам неабходных прыбораў і дэталяў. Масава пачалівыпускацца аднаразовыя самалёты для "камікадзэ".
Савецкі Саюз пасля фашысцкайагрэсіі апынуўся ў цяжкім становішчы. Былі страчаныя важныя прамысловыя ісельскагаспадарчыя раёны, што прывяло да падзення вытворчасці ва ўмовах, каліфронт патрабаваў усё больш зброі. Дзякуючы гераічным намаганням людзей канцы1941 становішча атрымалася паправіць. За Ўралам была створана магутнаяпрамысловую базу. Зарабілі 1360 эвакуяваных прадпрыемстваў.
Цікава ведаць
Навосень 1942 нямецкія войскі і іх саюзнікі акупавалі 1800000 кв. кмтэрыторыі СССР (10% тэрыторыі), на якой да вайны пражывала 80.000.000 чал. (45%насельніцтвы), выраблялася 60-70% вугалю, чыгуну, такім чынам, распасціралася 40% чыгунак,знаходзілася палова пагалоўя жывёлы і пасяўных плошчаў, з якіх збіралася 45%збожжа.
У горшым становішчы апынуласясельская гаспадарка. У 1942 г. збожжа было сабрана 1 / 3 ад даваеннага. Падапамогай жорсткай рэгламентацыі і размеркавання ўдалося пазбегнуць голаду ізабяспечыць харчаваннем дзеючую армію.
З 1942 г.савецкая эканоміка пачала нарошчваць выпуск прадукцыі не толькі колькасна, але іякасна. Савецкія ўзоры зброі аказаліся не горш, а некаторыя нават лепшварожыя.
Дынаміка вытворчасці самалётаў і танкаў у СССР
|
Гады |
Самалёты, тыс. |
Танкі, тыс. |
|
1942 |
21,7 |
24,4 |
|
1943 |
34,9 |
20 |
|
1944 |
40,9 |
29 |
Цікава ведаць
У гады вайны (з 1941 г.) у СССРбыла ўведзена картачная сістэма. Упершыню картачная сістэма ў СССР былауведзены ў 1928 г. З 1 Студзень 1935 было адменена карткі намуку, хлеб, крупы. З 1 кастрычніка - на астатнія харчовых тавараў, а з 1 студзеня 1936 г- На прам тавары. Па картках выдаваліся не толькі прадукты, але і мыла, адзенне,абутак. Нормы для ўсіх былі розныя. Страта картак ставіла чалавека на грань галоднайсмерці.
Нормы выдачы па картках, якія дзейнічалі ў 1941-1947 гг(У грамах)
|
|
Хлеб |
Цукар |
Мяса, рыба |
Тлушчы |
Крупы, макароны |
|
|
У дзень |
У месяц |
|||
|
Рабочым і ІТР на ваенных заводах |
880 |
800 |
2200 |
600 |
1500 |
|
Рабочыя і ІТР на іншых заводах |
600 |
600 |
1800 |
400 |
1200 |
|
Служачыя |
500 |
600 |
1200 |
300 |
800 |
|
Непрацаздольныя (ўтрыманцы) |
400 |
400 |
500 |
200 |
600 |
|
Дзеці да 12 гадоў |
400 |
400 |
400 |
300 |
800 |
Англіі прыйшлося перажыць пагрозу варожагаўварвання, масованi паветраныя бамбавання, якім падвяргаліся Лондан,Бiрмiнгем, Ковентрi і іншыя гарады, блакаду нямецкімі караблямі марскіхкамунікацый, акупацыю шэрагу калоній - Бiрмы, Сінгапур, Малайи, страту вялікагачасткі гандлёвага i ваенна-марскога флоту. Прамысловае вытворчасць краіны загады вайны скарацілася на 5%. Рэзкае зніжэнне вытворчасці назіралася ўвугальнай прамысловасці (на 21%), у лёгкай, у прыватнасці баваўняныя, больш чымўдвая, вовнянiй - на 27%.
Выдаткі на вайну складалі 25 млрд.фунтаў стэрлінгаў. Каб хоць часткова пакрыць гэтыя расходы, Англія прыцягнулапрыкладна траціна сваіх замежных капіталаўкладаньняў, асабліва з каланіяльнымкраін - Індыі, Канады, Аўстраліі, Паўднёва-Афрыканскага Саюза, а таксама зЛацінскай Амерыкі і ЗША. Дзяржаўны доўг павялічыўся за гады вайны утрая. Умногіх раёнах, якія лічыліся раней сферай уплыву Англіі, напрыклад, краінахАрабскага Саюза i Паўднёва-Усходняй Азіі, закрiпився амерыканскі капітал,які узмоцнена пранікаў у ангельскія домiнiоны i калоніі.
Цяжар вайны ў першую чаргу адбіўсяна дабрабыце насельніцтва. Падаткі ў разліку на душу насельніцтва выраслі ўтрая,кошт жыцця - на 72%.
Вайна i акупацыі нанеслі Францыізначных страт, оцiнювались ў 1,44 трлн. даваенных франкаў. Чалавечыя ахвярысклалі 1,1 млн. чалавек. Прамысловая вытворчасць скарацілася да 30% уўзроўню 1938 г., прадукцыя сельскай гаспадаркі - удвая. Францыязасталася без ваеннага i гандлёвага флотiв. Замежныя капіталаўкладаннікраіны да 1945 г. зменшыліся напалову. Да таго ж Францыя страціла сваекалоніі: Iндокитай, Сірыі, Ліван, якія атрымалі незалежнасць.
Злучаныя Штаты Амерыкі не прымаліўдзелу на пачатковым этапе вайны, але займалі дакладна выражаныя антинiмецькiпазіцыі. Уступленне ЗША ў вайну супраць Японіі і Германіі прымусіў амерыканскі ўрадпереорiентуваты гаспадарку на ваенны лад.
Злучаныя Штаты Амерыкі, яшчэ не уступіўшы ў вайну,падавалі ў пазыку або ў арэнду ўзбраення, боепрыпасы, стратэгічную сыравіну,харчаванне і іншыя матэрыяльныя рэсурсы саюзнікаў па антигiтлерiвськiйкааліцыі (Ленд-лез). Ён забяспечыў масавы збыт амерыканскіх тавараў назнешнім рынку, што спрыяла падтрыманню высокага ўзроўня вытворчасці ў ЗША.Амерыканскія выдаткі на правядзенне аперацый па ленд-лiзу перавышалі 30,3млрд. дал
За гады вайны ў ЗША былі ўведзеныя ўдзеянне новыя прамысловыя прадпрыемства ваеннага прызначэння коштам у 25 млрд.дал
ЗША сталі«Арсэналам» антыгітлераўскай кааліцыі. У год (1944 г.) амерыканскаяпрамысловасць выпускала гэтулькі самалётаў, як нямецкая за ўсе гады вайны.
Дынаміка вытворчасці самалётаў і танкаў у ЗША
|
Гады |
Самалёты, тыс. |
Танкі, тыс. |
|
Ліпеня 1940-снежань 1941. |
23,2 |
4,3 |
|
1942 |
47,9 |
23,9 |
|
1943 |
85,9 |
29,5 |
|
1944 |
96,4 |
17,6 |
|
Студзень-жнівень 1945 года |
43,2 |
11,2 |
ЗША былі адзінай краінай, дзе вайна непагоршыла дабрабыту насельніцтва, а, наадварот, ён вырас. Было пераадолена беспрацоўя.
Пачынаючы Другой сусветнай вайны краіныфашысцкага блока імкнуліся не толькі разграміць праціўнікі, а ўсталяваць "новы(Сусветны) парадак ", які павінен трымацца на гвалце, рабаванні і г.д. Мільёныграмадзянскіх людзей сталі ахвярамі агрэсараў (каля 50% страт за гады вайны).Большасць грамадзянскага насельніцтва знішчалася адмыслова: по ідэалагічных, расавых,палітычных і іншых прычын. Такая палітыка вельмі зницинила чалавечае жыццё,паставіўшы перад насельніцтвам акупаваных тэрыторый дилэй: або загінуць, абоўзяцца за зброю. На акупіраваных краінах разгарнулася масавае рух Супраціву. Зпоспехамі на франтах краін антыгітлераўскай кааліцыі дужэла і пашыралася рухСупраціву. Формы і метады барацьбы былі рознымі: ад пасіўнага супраціву да узброенымпаўстаньняў.
У Другой сусьветнай вайне і ўПершай лёс вайны вырашаўся не толькі на франтах, але і ў тыле. Забеспячэннеармій залежала ад працы эканомік. У суперніцтве еокномик эканомікі краінфашысцкага блёку пацярпелі поўны крах.
Пытанні і заданні:
1. Якія краіны Еўропы былі акупаваныя нацыстамі?
2. Што такое мультымедыйны "новы парадак"?
3. Якія прычыны абумовілі з'яўленне такой з'явы як калабарацыянізм?
4. Халакост - гэта?
5. Як нацысты спрабавалі «Канчатковавырашыць габрэйскі пытанне »?
6. Якія фактары найбольш ўплывалі на развіццё руху Супраціву ў еўрапейскіхкраінах?
7. У якой краіне Еўропы рух Супраціву атрымаў найбольшую развіцця? Якія краінысамастойна вызваліліся ад нацысцкага прыгнёту?
8. Што прыводзіла раскол у руху Супраціву? Якія палітычныя сілы згулялі вядучуюролю ў руху Супраціву?
9. Які ўплыў аказала вайна на эканамічнае развіццё ваюючых краін?
10. За гады вайны савецкая эканоміка выпусціла зброі ў 2 разы больш чымнямецкая, хоць прамысловы патэнцыял СССР быў у некалькі разоў менш. Штоспрыяла перамозе эканомікі СССР над эканомікай нацысцкай Нямеччыне?
11. Чаму ЗША называлі «арсеналам» краін антыгітлераўскай кааліцыі? Магчымаябыла б перамога над краінамі фашысцкага блока без эканамiчнага патэнцыялуЗША?
12. Якія адрознення ва ўнутраным становішчы краін агрэсараў і краінантыгітлераўскай кааліцыі?
Другая сусветная вайна
Беларускую