§4. Ваенныя дзеянні ў другой палове 1942 - 1943 гадах

 

1.Сталінградская бітва

            Сталінградская бітва - адна знайбуйнейшых i найважнейшых аперацый другой сусветнай вайны. Умоўна яе можнападзяліць на дзве часткі. Першая - гэта наступ нямецкіх войскаў летам 1942i выхад іх да Волзе і на Паўночны Каўказ. Другая - контрнаступленне савецкіхвойскаў i разгром нямецка-італьянская-румынска-венгерскага групоўкі на Волзi.

            Наступ нямецкіх войскаў наСталінград пачаўся на далёкіх да яго подступах, калі пяць добра ўзброеныхнямецкіх войскаў i тры арміі Італіі, Румыніі і Венгрыі перайшлі ў наступ схаркаўскага напрамкі? фарсіравалі Северскі Данец i Дон.

            Шостая нямецкая армія жнівень 251942 дасягнула заходніх ускраін горада на Волзi. Акрамя яе, на Сталінград наступалаяшчэ і 4-я танкавая армія. Ім супрацьстаялі саслабленыя 38 савецкіх дывізій.Васемнаццаць з іх былі ўкамплектаваны, астатнія жа, абяскроўленыя ў папярэдніх баях,маглі толькі намінальна лічыцца.

 

Суадносіны сілаў у Сталінградзе наВерасні 1942 года

 

 

            Стратэгічнае і палітычнае значэннеСталінградскай бітвы было правільна ацэнена савецкім камандаваннем. Янаператварылася ў сімвал барацьбы двух таталітарных рэжымаў, супрацьстаяньне іхлідэраў. Да гэтага дадаліся асабістыя амбіцыі, бо горад Царыцын быўперайменаваны ў Сталінград ў гонар "правадыра ўсіх народаў", які яшчэ ў гадыграмадзянскай вайны па заданні Леніна ажыццяўляў кантроль за абаронайЦацарына.

            14 кастрычніка нямецкія войскі паслямагутнай авіяцыйнай і артылерыйскай падрыхтоўкі пайшлі на штурм горада. Пачалісяжорсткія вулічныя баі. Абодва бакі панеслі цяжкія страты. 14 лістапада немцыпачалі апошні штурм гораду, ім удалося на асобных участках прабіцца да Волзе,але гэта быў іх апошні поспех.

            Пасля ўпартых i безплiдних спробштурмам скінуць савецкія войскі ў Волгу, нямецкая камандаванне ў сярэдзінеКастрычнік вымушана было аддаць загад аб пераходзе да абароны.

            Да таго часу ваенна-стратэгічнаясітуацыя змянілася ў карысць СССР. Выдаленыя камунікацыі, расцягнуты фронтпатрабавалі вялізных намаганняў нямецкіх тылавых службаў i эканомікі. Тотальнiмабілізацыі абяскровілі нямецкія прадпрыемствы, на месца кваліфікаваныхпрацоўных станавіліся "остарбайтеры" і перамешчаныя асобы з Францыі, іншыхакупаваных краін Еўропы. Разам эканоміка СССР у другой палове 1942бесперапынна нарошчвала выпуск ваеннай прадукцыі. Шляхам жорсткай дысцыпліны іэксплуатацыі сталінскі рэжым спромiгся ў кароткія тэрміны наладзіцьдзейнасць за Ўралам магутнага ваенна-прамысловай комплексу. Старэйшыя людзі,жанчыны, дзеці, што замянілі каля станкоў мабілізаваны на фронт дарослых рабочых,самааддана працавалі, згуртованi лозунгам: "Усё для фронту, усё для перамогі!"Менавіта ихнiмы намаганнямі ў другой палове 1942 было выпушчана 15,8 тыс.баявых самалётаў, 13,6 тыс. танкаў, 15,6 тыс. гармат.

Вытворчасцьснарадаў на адным з уральскіх заводаў. 1942

 

            На канец восені 1942склаліся спрыяльныя ўмовы для пераходу савецкіх войскаў у наступ. Галоўныўдар меркавалася вырабіць войскамі Калінінскага і Заходняга франтоў у раёнеРжэў - Вязьмы - Сычевка, у кірунку да Рыжскага заліва. Тут было сканцэнтравана 2млн. салдат, 3300 танкаў, 1000 самалётаў, 24 тыс. гармат і мінамётаў. Гэтагрупоўка мела перайсці ў наступ 25 лістапада 1942

            Для забеспячэння галоўнага ўдарупрадугледжвалася на шэсць дзён раней ажыццявіць адцягвае ўдар у раёнеСталінграда. У адпаведнасці з планам "Уран» лістапада 191942 савецкія войскі сіламі трох франтоў - Паўднёва-Заходняга,Сталінградскага і Данскога - перайшлі ў контрнаступленне, нанёсшы флангавых удараў.У вырашальны момант Сталінградскай бітвы перавагу ў жывой сіле і тэхніцы ўжобыла на баку савецкай арміі.

 

Суадносінысіл напярэдадні савецкага контрнаступлення

 

 

            23 лістапада 1942 г савецкіявойскі замкнулі кальцо вакол 330000. групоўкі ворага (22 дывізіі).Гітлер загадаў трымацца да апошняга. Ён забараніў весці армію на прарыў засяроддзя i загадаў чакаць, пакуль яе деблокують штурмавыя калоныгенерал-фельдмаршала Манштэйн. Аднак магутныя танкавыя ўдары ў снежні1942 у раёне г. Кацельнікава не дасягнулі вялікіх поспехаў. Яны быліадкінутыя савецкімі войскамі. Сам Манштэйн пасьля пісаў, што аперацыя падэблакавання 6-й арміі Паўлюса магла быць паспяховай пры ўмове сумеснага ўдару зсярэдзіны кольцы і iззовнi. Нямецкая авіяцыя таксама апынулася незаможнайдастаўляць у кола неабходную колькасць грузаў.

            Пасля адмовы фон Паўлюсакапітуляваць пачалося знішчэнне акружаных нямецкіх войскаў, дэмаралізаваны,змучаных голадам і холадам. Нягледзячы на забарону Гітлера, 30 студзеня1943 фельдмаршал Паўлюс (прысвоіўшы гэтае званне, Гітлер у тэлеграменамякнуў Паўлюса, што ні адзін нямецкі фельдмаршал не здаваўся ў палон) падпісаўакт аб капітуляцыю. Люты 2 спынілі супраціў апошнія акружаныя гитлеривцi: 100тыс. з 330 тыс. акружаных здаліся у палон, астатнія загінулі (пасля з палонувярнулася толькі 15 тыс. чалавек). Агульныя страты фашыстаў пад Сталінградамсклалі 1,5 млн. чалавек, амаль 3,5 тыс. танкаў i штурмавых гармат, 12 тыс.гармат i мінамётаў, 3 тыс. самалётаў. Ад такога паражэння нямецкае войска ўжо незмагла акрыяць. Ініцыятыва на ўсходнім фронце перайшла да СССР. У другойсусветнай вайне адбыўся карэнны пералом.

 

Гістарычнаезначэнне Сталінградскай бітвы:

 

 

            Між тым як пад Сталінградам былоздабыта бліскучую перамогу Ржэўскі-Сичовська аперацыя пацярпела поўны правал(Пасля яна была названай адцягвае для забеспячэння поспеху прыСталінградам). За 23 дні баёў на гэтым напрамку савецкія войскі страцілі215 тыс. чалавек забітымі і параненымі.

 

ХраналогіяСталінградскай бітвы

 

 

2. Курскаябітва

            У студзені 1943 савецкіявойскі дабіліся яшчэ аднаго значнага поспеху - блакаду Ленінграда была прадзёртая,а на захадзе Чырвоная армія падышла да Смаленска.

            12 студзеня 1943 года войскі падкамандаваннем генерала Голiкова перайшлі ў наступ з-пад Варонежа увогулекірунку Харкаў. 7 лютым было звольнена Курск, а 9 - Белгарад. Войскі падкамандаваннем генерала Ватутина авалодалі разынкамі i стварылі пагрозу асяроддзябуйной нямецкай групоўкі ў раёне Харкава. 16 лютага вораг пакінуў гэтаевялікае індустрыяльнае горад.

            У другой палове лютага сітуацыязмянілася. Асцерагаючыся пагрозы асяроддзя войскаў, адышлі з Каўказа і Кубанiпад Растоў i на Данбас, нямецкая камандаванне нанесла магутны контрудар уфланг па расцягнутых войсках Голiкова і Ватутина. Харкаў, Белгарад і шэрагіншых гарадоў ізноў перайшлі ў рукі ворага. Утварыўся агромністая арлоўскай-Курскаядуга.

            Увесну 1943савецка-нiмецький фронт ад Ленінграда і да Чорнага мора стабiлiзувався.Абодва бакі назапашвалі сілы для летняга наступу. Прамысловасцьбесперапынна нарошчвала выпуск усіх відаў узбраення.

 

Цікававедаць

            З 1 студзені 1943 г. у ЧырвонайАрміі былі ўведзеныя ўцёкі для салдат, сяржантаў, афіцэраў, генералаў, маршалаў.Ча пасьля стала называцца Савецкая Армія. З'яўленне савецкіх салдат з парасткамічасам неадназначна ўспрымалася насельніцтвам, якое знаходзілася на акупіраванайтэрыторыі.

 

            Увесну 1943 г. нямецкаевярхоўнае камандаванне вырашыла зноў завалодаць ініцыятывай. Згодна зплана "Цытадэль" гітлераўскае кіраўніцтва ставіла задачу разграміцьсавецкія войскі на Курскам выступе і разгарнуць наступ на Маскву. Длянаступу былі створаны новыя ўзоры зброі (танкі "Тыгр","Пантэра", самаходныя прылады -  "Фердынанд" і г.д.), якія павінны былі забяспечыць нямецкімвойскам тэхнічнае перавагу.

            Савецкае камандаванне атрымала дакладныязвесткі аб падрыхтоўцы немцаў да наступу. І хаця ў цяперашні час сілы Чырвонайарміі значна пераўзыходзяць сілы вермахта было прынята рашэнне аб "наўмыснуюабароне "з мэтай абяскровілі ваенны патэнцыял немцаў і нанесці імконтрудару.

            Для ажыццяўлення прарыву з абодвух канцоўАрлоўскай-Курскай выступу Нямецкае камандаваньне засяродзіла ў раёне Арла 7танкавых, 2 матарызаваныя і 9 пяхотных дывізій, а ў раёне Белгарада - 10танкавых, 1 матарызаваную і 7 пяхотных дывізіяў. Усяго нямецкае групоўкіналічвала 900 тыс. чалавек, 10 тыс. гармат і мінамётаў, 2700 танкаў і штурмавыхгармат, 2050 самалётаў. Але і савецкая бок стварыла ў раёне выступу магутнаегрупоўкі. На лета 1943 ў савецкай арміі было больш за 6,6 млн.чалавек, 105 тыс. гармат i мінамётаў, каля 2,2 тыс. баявых установакрэактыўнай артылерыі, больш за 10 тыс. танкаў i самаходных артылерыйскіхустановак (САУ), 10,3 тыс. баявых самалётаў. Перавага на гэты раз была на бакусавецкіх войскаў.

            Наступ нямецкіх войскаў з-падБелгарада і ад Арла у напрамку на Курск пачаўся 5 ліпеня. Савецкаекамандаванне своечасова вызначыў напрамкі наступальных аперацый праціўніка iстаранна пiдготувалося да вiдсiчi. Ударныя нямецкія групоўкі змагліпрасунуцца з цяжкімі стратамі на 12 км углыб размяшчэння армійЦэнтральнага фронту (камандуючы - К. Ракасоўскі), і на 40 км на ўчастку Варонежскагафронту (камандуючы - М. Ватутина). У момант калі вораг ужо выдохся але яшчэ непаспеў перайсці да абароны ў наступ рушылі савецкія войскі Бранскага,Стэпавага і Паўднёва-Заходняга франтоў. Следам за імі перайшлі ў наступЦэнтральны і Варонежскі франты.

            12 Ліпеня пад Прохорiвкою адбыласянайбольшая танкавае бітва Другой сусьветнай вайны. Абапал ў ёй удзельнічала1200 танкаў i самаходных прылад (800 савецкіх і 400 нямецкіх). Нямецкіявойскі за адзін дзень страцілі сотні танкаў і 10 тыс. салдат. У гэты ж дзеньзмяніўся характар ўсёй Курскай бітвы, савецкія войскі перайшлі ў рашучаенаступ. Ламаючы супраціў ворага, яны жніўня 5 вызвалілі Арол (аперацыя «Кутузаў»)і Белгарад, Жнівень 23 прарваліся ў Харкаў (Аперацыя «Румянцаў).

 

Цікава ведаць

5 жніўня 1943 г у гонар перамог Чырвонай Арміі,вызвалення гарадоў Арол і Белгарад ў Маскве быў ажыццёўлены першы артылерыйскісалют. У далейшым Масква 347 раз салютавала воінам савецкай арміі завызваленне і ўзяцце гарадоў, у асобныя дні па 4-5 разоў.

 

            Курская бітва паказала, штоініцыятыва цалкам прыналежыць савецкім войскам. Яна адзначыла завяршэннекарэннага пералому ў другой сусветнай вайне. Перамога на Курскай дузе быладасягнута дарагой цаной: савецкія страты складалі 863 тыс. чалавек, 6000танкаў і 1600 самалётаў. У той жа час за 50 дзён бесперапынных баёў нямецкая арміястраціла 30 дывізій: 500 тыс. чал., 1300 танкаў, 3 тыс. гармат, 1000 самалётаў.Нягледзячы на значныя страты, савецкая армія мела значныя рэзервы, у той час якмоц вермахта была падарваная.

 

Гістарычнае значэнне Курскай бітвы:

 

 

3. Бітва заДнепр

            Развіваючы наступ, савецкія войскіда канца верасня 1943 года выйшлі да Дняпра. Тут германскае камандаваннестварыла так званы "Усходні вал". Нямецкаекамандаванне спрабавала выкарыстаць паўнаводную раку з высокім правым берагам якнатуральнае ўмацаванне. Насельніцтва зганяць з 300-кіламетровай паласы ўздоўжДняпра. Значная частка гарадоў - Днепропетровск, Кременчуг, Полтава - быласпустошана і спалена. На Дняпроўскія стромы гітлераўцы сьцягнулі групу армій "Цэнтр" ускладзе 62 дывізій. У канцы верасні 1943 г. Савецкая армія кантралявала700 кіламетраў левага берага Дняпра.

 

Суадносінамі сілаў напярэдадні бітвы за Днепр

 

 

            Перавага савецкіх войскаў быломалаважнай. У планах восеньскіх аперацый 1943 першачарговай задачай быў захопплацдармаў на правым беразе Дняпра, замацаванне там, і разгортвання наступальныхаперацый на Правобережье. Бітва за Днепр разгарнулася ад Лоева да Запарожжа.

            Савецкія войскі з дапамогайпартызан канцы Верасень 1943 у вельмі складаных умовах фарсіраваліДнепр і стварылі плацдармы паўночней і паўднёвей Кіева, у цэлым 23.Асноўны прарыў меркавалася ажыццявіць з Букринского плацдарму, аднак усеспробы аказаліся марнымі, вораг ўпарта абараняўся.

            Увесь кастрычнiк савецкае камандаванневяло падрыхтоўку да штурму Дняпра. Імкнучыся падняць баявы дух войскаў, звыхад у Украіну папаўняліся ў асноўным за кошт мясцовых жыхароў, Стаўкапераназвала Варонежскі, Стэпавы, Паўднёва-Заходні і Паўднёвы франтыадпаведна ў Першы, Другі, Трэці і Чацвёрты Украінскія франты.

            Пасля няўдалых спробаў пад Букрина(Загінула 250 тыс. савецкіх салдат) галоўныя сілы савецкіх войскаўнеўзаметку для ворага былі засяроджаны на Лютежском плацдарме (150 тыс. чалавек,1500 гармат і мінамётаў, каля 800 танкаў).

            У першыя дні лістапада пачалісявырашальныя баі за Кіеў. Сталін аддаў загад ўзяць Кіеў да гадавіны Кастрычніцкайрэвалюцыі. Гэты загад быў выкананы. 6 Лістапада 1943 быў вызваленысталіцу Украіны - Кіеў. За паспяховае фарсіраванне Дняпра 2438 савецкім байцамбыло прысвоена званне Героя Савецкага Саюзу, каля 10 тысяч атрымалі баявыяордэна.

            Штурм Дняпра суправаджаўсянадзвычай вялікімі, часта не апраўданы ахвярамі. Дзесяткі і дзесяткі тысячнавабранцаў, так званых "пінжакоў" - няўзброеных, невуцтва юнакоў, спехаммабілізаваных ў прыдняпроўскіх абласцях Украіны, былі ахвярамі штурму. Іх целапакрывалі плацдармы на Правобережье. Тлумачылася гэта тым, што ў адносінах вышэйшагасавецкага кіраўніцтва і ваеннага камандавання адчувалася недавер давызваленых ад нацыстаў жыхароў Украіны. Яна нярэдка перарастала ў мсцівасць,імкненне прымусіць жыхароў рэспублікі "загладзіць крывёю" сваё знаходжанне ўакупацыі. Гэта быў адзін з праяў жорсткасці вайны, помножувалася нажорсткасць і несправядлівасць таталітарнага рэжыму, кіраваў ваеннымі дзеяннямі.

            У выніку гераічнага фарсіраванняДняпра, коштам значных страт (па розных ацэнках ад 417 тыс. да 1 млнчалавек), савецкія войскі 14 КАСТРЫЧНІКА вызвалілі Запарожжа, 25 кастрычніка -Днепрапятроўск, 6 лістапада - Кіеў.

            Такім чынам, позняй восенню1943 савецкія войскі выйшлі на правы бераг Дняпра, замацаваліся там,адлюстравалі контрнаступленне нямецкіх войскаў у раёне Жытоміра і падрыхтавалі ўмовы длядалейшага наступлення і вызвалення тэрыторыі СССР.

 

4. Карэнныпералом у баявых дзеяннях у Паўночнай Афрыцы. Капітуляцыя Італіі

            У кастрычніку-лістападзе 1942 ўПаўночнай Афрыцы таксама адбыўся карэнны пералом у карысць англа-амерыканскіхсаюзнікаў. Вырашальная бітва адбылася ў раёне мястэчка Эль-Аламейн (Егіпет). Укастрычніка 1942 г. брытанскія войскі, маючы значнае ваеннае перавагакіраўніцтвам генерала Б. Мантгомеры нанеслі немцам і італьянцам паразы. Апошніявымушаны былі спешна адысці на захад. У лістападзе 1942 г. з процілеглагабоку Паўночнай Афрыкі (Марока, Алжыр) пачалася высадка амерыканскіх войскаўпад камандаваннем Д. Эйзенхауэра (аперацыя «тырчыць» (Факел).

Дуайт Эйзенхаўэр,выдатны ваеначальнік, генерал-маёр войска ЗША

 ў перыяд Другой сусветнай вайны, пасля -прэзідэнт ЗША

 

            Нямецка-італьянскія войскітрапілі ў пастку на марскім узбярэжжы ў Тунісе. Іх адчайнае супраціў інават некаторыя поспехі на левым флангу амерыканскіх войскаў, не змянілі агульнайрасстаноўкі сілаў і 13 мая 1943 яны капітулявалі.

 

Таб.: Суадносінамі сілаў бакоў ўбітве пад Эль-Аламейн

            Сур'ёзныя паразы, якія падвергліся ў1943 краіны фашысцкага блока, сталі штуршком да яго развалу. Першайз вайны спрабавала выйсці Італія.

            Значныя страты ў чалавечай сіле ітэхніцы, панесеных дзяржавы "оci" у Тунici (каля 130 тыс. толькіпалонных), спрыялі паспяховым дэсанта саюзных войскаў на в. Сицилiя. Ёнраспачаўся ў ліпені 1943 г. высадкай парашутистiв і марской пяхоты(Аперацыя «Хаски»). Услед на транспартных судах прыбывалі дывізіі 7-ыамерыканскай і 8-й ангельскай войскаў пад камандаваннем Патана і Мантгомери.Агульнае кіраўніцтва аперацыяй па захопе Сицилiи ажыццяўляў амерыканскігенерал Д. Эйзенхауэр. Пасля працяглых баёў, якія вяліся з зменнымі поспехам,рэшткі нямецкіх частак эвакуяваліся на Аппенiнський паўвостраў, а салдатыМонтгомерi і Патана ачысцілі апошні рубеж абароны немцаў на Сицилiи - портМессiну.

 

Цікава ведаць

            Патан прыняў капітуляцыю горада, недачакаўшыся прыбыцця туды ангельскага прадстаўніка. Гэтым ён выклікаўнезадаволенасць саюзніка і сур `ёзна ўскладніў адносіны з ангельскайкамандаваннем. Усяго ў Патана была даволі скандальная рэпутацыя, па ягопрамыя выказванні, якія часта прыводзілі да скандалаў.

 

            Пад уплывам параз 25 ліпеня ўІталіі адбыўся дзяржаўны пераварот з удзелам караля Віктара Эмануіла імаршала Бадольйо. Мусаліні быў арыштаваны. Кароль быў абвешчаныгалоўнакамандуючым, а Бадольйо ўзначаліў урад і стаў міністрам замежных спраў.8 верасня 1943 г новы ўрад падпісаў перамір'е з саюзнікамі.

            Прыкладна праз паўтара месяца паслязаключэнне Мусаліні на віле ў скалах Абруцьких гор туды па спецыяльнайуказаннем фюрэра прыбыў атрад эссэсовцев пад камандай А. Скорценi i вызваліўдеморалiзованого дуче.

            За прамаруджання Эйзенхауэра, неналадзіў хуткай высадкі войскаў на шкарпэтку італьянскага "бота" і ўсе патрабаваўад Бадольйо безумоўнай капітуляцыі, саюзнікі не змаглі скарыстаццаспрыяльнымі ўмовамі. Гітлер і аддаў загад фельдмаршалу Кессельрiнгу зрушыццадывізіі на поўдзень i акупаваць iталiйський паўвостраў. Саюзным войскам прыйшлосяпераадольваць моцны супраціў немцаў у раёне Салерно, Неапаля і іншых паўднёвыхітальянскіх гарадоў («Лінія Густава"). Аперацыі тут набылі зацяжны характар.Паўночную частку Італіі ўтрымлівалі фашысцкія войскі пад камандаваннемРоммеля. Туды ж былі дастаўлены і вызваленага дуче. Ён узначаліў марiонетковийрэжым, які трымаўся толькі на нямецкіх штыках (Дзяржава Сала).

            В. Чэрчыль падганяў генералаР. Аляксандэра, які ўзначаліў італьянская кампанію пасля Эйзенхаўэра, каб той як магахутчэй ўзяў Рым. Але Кессельрiнг, хоць i быў авіяцыйных генералам, умеланаладзіў абарону. Толькі 4 чэрвеня 1944 года Рым быў узяты саюзнымівойскамі. Далей яны прасунуцца не маглі. Абарона стратэгічнага чатырохвугольнікаІталіі Турына - Мілан - Генуя - Балоння з яго магутным ваенна-прамысловымкомплексам працягвалася да красавіку 1945 г. («Гоцкага лінія»).

 

5. Тэгеранскаяканферэнцыя

Вырашальныя падзеі, якія вызначалі зыход вайны, безумоўнапраходзілі на франтах, але для далейшай лёсы свету і чалавечай цывілізацыівялікае значэнне мелі падзеі ў дыпламатычнай сферы. Па меры таго як ўсё большчиткише вымалёўваліся перспектывы завяршэння вайны, перад лідэраміантыгітлераўскай кааліцыі ўсё больш востра паўставалі пытанні пасляваеннагаўрэгулявання. Кансультацыі з гэтай нагоды пачаліся з пачатку 1943 г.Першае сур'ёзнае абмеркаванне адбылося на Маскоўскай канферэнцыі міністраўзамежных спраў СССР, ЗША, Англіі, якая праходзіла з 19 па 30 кастрычніка1943 Галоўнай задачай канферэнцыі было падрыхтаваць сустрэчу кіраўнікоўдзяржаў і ўрадаў СССР, ЗША і Англіі - «Вялікай тройкі».

У цэнтры ўвагі міністраў было некалькі пытанняў. Так, былодасягнута папярэдняя пагаднення аб адкрыцці Другога фронту ў Францыі ўвесну1944 Было прынята рашэнне аб заснаванні Еўрапейскага кансультатыўнагакамісіі для вывучэння еўрапейскіх праблемаў звязаных з заканчэннем вайны ».Важным было адабрэнне "Дэкларацыі аб агульнай бяспекі", у якой гаварыласяаб неабходнасці стварэння пасля вайны ўсеагульнай міжнароднай арганізацыі дляпадтрымання міру і бяспекі, якая была б заснавана на прынцыпах суверэнітэту іроўнасці ўсіх міралюбным дзяржаў. Акрамя гэтага Маскоўская канферэнцыя1943 міністраў замежных спраў СССР, ЗША і Вялікабрытаніі прыняла"Дэкларацыю аб Аўстрыі", у якой паказвалася, што саюзныя дзяржавы не прызнаюцьзаваёвы Аўстрыі і жадаюць бачыць яе адноўленай, свабоднай і незалежная. У"Дэкларацыі аб Італіі" гаварылася, што "фашызм і ўвесь яго адмоўнае ўплыўпавінен быць знішчаны, а італьянскаму народу трэба даць магчымасцьствараць ўрадавыя і іншыя ўстановы, заснаваныя на прынцыпах дэмакратыі ". Таксамабыла апублікаваная дэкларацыя аб адказнасці гітлераўцаў за іх злачынствы.Галоўных злачынцаў меркавалася пакараць згодна з сумесных рашэнняў ўрадаўкраін.

У той жа час канферэнцыя выявіла і асноўныя пытанні,выклікалі рознагалоссі паміж саюзнікамі антыгітлераўскай кааліцыі: пытанне межаўі палітычных рэжымаў у вызваленых краінах.

Вялікая работа праведзена дыпламатамі дазволіла правесцісустрэча на вышэйшым узроўні паміж І. Сталіным, Ф. Рузвельтам, У. Чэрчылем, якая ўвайшлаў гісторыю пад назвай Тэгеранская канферэнцыя (28 лістапада - 1 снежня 1943),Бо адбывалася ў сталіцы Ірана Тэгеране. Падчас сустрэчы абмяркоўвалісяпытанні далейшага вядзення вайны і пасляваеннага ўладкавання свету. Па вынікахабмеркаванняў, нягледзячы на супярэчнасці, якія ўзніклі паміж кіраўнікамі саюзныхдзяржаў (Чэрчыль прапаноўваў адкрыццё Другога фронту на Балканах, Сталін -у Паўночнай Францыі, адкуль адкрываўся самы кароткі шлях да межаўГерманіі, СССР дамогся неабходных для яго рашэнняў ключавых пытанняў:

- Было прынята канчатковае рашэнне аб высадцы ў Францыі ўтраўні 1944 г. саюзных войскаў;

- Перанос межаў Польшчы на захад да Одэра іпрызнанне будучага ўсходняй мяжы па "лініі Керзона";

- Прызнанне савецкіх прэтэнзій на Кенігсберг;

- Прызнанне анэксіі прыбалтыйскіх дзяржаў СавецкімСаюзам.

Сталін даў згоду на ўдзел СССР у вайне з Японіяй пасляразгрому нацысцкай Германіі.

Пры абмеркаванні праблемы пасляваеннага ўладкавання свету згодыне было дасягнута і абмеркаванне было адкладзена.

 

Тэгеранская канферэнцыя (28 лістапада - 1 снежня1943 г.) з удзелам У. Чэрчыля, Сталіна, Ф. Рузвельта

 

 

Рузвельт, Чэрчыльі Сталін святкуюць дзень

нараджэнняЧэрчыля ў Тэгеране. 1943

 

Гістарычнае значэнне Тэгеранскай канферэнцыі:

·         Гэта было першая сустрэча«Вялікай тройкі».

·         Нягледзячы на тое, што знекаторых ключавым пытаннем паміж бакамі былі выяўленыя разыходжанні і  не было дасягнута дамоўленасцяў, сам фактправядзенне канферэнцыі лідэраў краін СССР, ЗША, Англіі ўмацаваў антыгітлераўскайкааліцыю.

·         Паказаў іх ришучисьпакончыць з нацызмам у Еўропе.

·         Абмеркаваўшы ключавыяпытанні пасляваеннага прылады боку высвятлілі для сябе мяжы саступак ікампрамісаў ў будучыні.

 

III.Вынікі

            Перамогі савецкіх войскаў уСталінградскай бітве (пачатак карэннага пералому ў Вялікай Айчыннай вайне), войскаў саюзнікаў убітве пад Эль-Аламейном ў Паўночнай Афрыцы, у марской бітве ў атола МЗСі ў барацьбе за кс. Гуадалканал сведчылі аб пераломе ў Другой сусветнайвайне ў карысць краін антыгітлераўскай кааліцыі. Перамога пад Курскам іпотым у бітве за Днепр завяршылі карэннай пералом у Вялікай Айчыннай вайне.Выгнанне італа-нямецкіх войскаў з Паўночнай Афрыкі (травень 1943 г.),стабілізацыя становiшча ў Атлантыцы і Ціхім акіяне, прыпынак японскіх войскаўля межаў Індыі, сведчылі аб завяршэнні карэннага пералому ў Другойсусветнай вайне ў цэлым. Вызначальным фактарам сталі падзеі на савецка-германскімфронце - галоўным фронце ўзброенай барацьбы супраць Германіі і яе саюзьнікаў.Наступальная стратэгія Германіі пацярпела канчатковае паражэнне. Да канца1943 ў стане вайны з дзяржавамі восі знаходзілася 37 краін. Пачаўсяраспад фашысцкага блока (капітуляцыя Італіі).

 

Пытанні і заданні:

1.    Ахарактарызуйце ход асноўных падзей вайны ў 1942 - 1943 гг

2.    Якая роля Сталінградскай і Курскай бітваў у разгроме Германіі?

3.    Вызначце гістарычнае значэнне бітвы за Днепр?

4.    Ахарактарызуйце баявыя дзеянні на Поўначы Афрыкі ў 1942-1943 гг

5.    Чым была абумоўлена высадка саюзнікаў у Італіі, а не ва Францыі?

6.    Ці можна лічыць высадку саюзнікаў на Сіцыліі і ў Італіі адкрыццёмДругога фронту?

7.    Як развіваліся падзеі на італьянскім фронце?

8.    Вызначце ўзаемазалежнасць падзей на франтах Другой свитвои вайны. Запоўніцесинхронистичну табліцу

Савецка-германскі фронт	Тэатр баявых дзеянняў у Паўночнай Афрыцы і басейне  Міжземнага мора	Ціхаакіянскі тэатр ваенных дзеянняў

9.    Якія асноўныя рашэнні Тэгеранскай канферэнцыі? Можна назваць гэтуюканферэнцыю паспяховай? З высвятліце яе гістарычнае значэнне.

10. Дайце азначэнне паняццю - «карэнны пералом». Якія бітвы сталі пераломныміу Другой сусветнай вайне?

 

 

• ← § 3. Ваенныя дзеянні ў сярэдзіне 1941 - 1942 гг
• § 5. Акупацыйны рэжым у паняволеных краінах. Рух Супраціву →