§ 11. Росквіту старажытнаегіпецкайдзяржавы
1.Заваёва Егіпта гіксосамі
ФараоныСтаражытнага царства шчодра раздавалі зямлі храмам, номаўшляхты. З часам намархаў, Не саступалі ў багацціперад фараонамі, ператварыліся ў самастойных кіраўнікоў, а ўлада фараонаўаслабла. Калі ўсемагутныя, уладальнікі Егіпта гінулі ад замоў, і ў дзяржавезапанавала беспарадкі. Так, у 2173працягу 70 дзён у Егіпце змянілася 70 фараонаў.
Прайшлоамаль 200 гадоў, перш чымегіпцянам ўдалося зноў аб'яднаць краіну і аднавіць моцную ўладу фараонаў.З праўлення Ментухотепа II пачалася эпоха Сярэднягацарства (2040-1786гг да н.э.). Аднак дзяржава не змаглосупрацьстаяць пранікненню на яе тэрыторыю качавых азіяцкіх плямёнаў. У другойпалове XVIII ст. да н.э.плямёны гіксосаў захапілі ўсходнюю частку дэльты, дзезаснавалі ўласную сталіцу – Аварыс. Усярэдзіны XVII ст. да н.э.ім удалося распаўсюдзіць ўлада амаль на усю краіну (акрамя Фіваў)і заснаваць ўласныя дынастыі кіраўнікоў Егіпта. Гіксосаўпанавалі ў краіне больш 100 гадоў.
Егіпецкіяфараоны, якія захавалі сваю ўладу ў Фіванскіх часткікраіны, вялі згіксосамі працяглую барацьбу,скончылася перамогай егіпцян. На трон узышоў ЯхмосІ (1552-1527 гг да н.э.). З яго праўлення пачаўсяперыяд Новага царства (1552-1069 ггда н.э.).
2. Пераўтварэнне Егіпта ў магутнуюдзяржава
ФараонЯхмосІ правілаў на працягу 25 гадоў. За гэты час яму ўдалосяаб'яднаць пад сваёй уладай вызваленую ад гіксосаўкраіну. Яго паспяховыя ваенныя паходы паклалі пачатак ператварэнню Егіпта намагутную сусветную дзяржаву.
ПерыядНовага царства быў адзначаны праўленнем фараонаў, якія пакінулі прыкметны след угісторыі краіны. Аб здзяйсненнях гэтых цароў сведчаць велічныя манументы ў іх гонар,пабудаваныя па ўсім Егіпце. Нараўне з мужчынамі на егіпецкі сталец уваходзілі іжанчыны. Магутнай кіраўніцай была «першая сярод прыгожых» – царыцаХатшэпсут (1490-1468 гг да н.э.). Стаўшырэгентам (часовым кіраўніком) пры малалетнім сына – ТутмасIII,яна панавала 21 год. Хатшэпсут ўславілася спыненнем войнаў, будаўніцтвамхрамаў і арганізацыяй марской экспедыцыі за духамі ў глыб Афрыканскагакантынента.
ТутмасIII (1490-1436 гг да н.э.), які ўзяў уладу ўсваіх рук пасля смерці маці, наадварот, быў вялікім ваяром. Яго паспяховыяваенныя паходы ператварылі Егіпет у адну з самых магутных дзяржаўстаражытнага свету. Тутмас, А пасля яго нашчадкізаваявалі суседнія краіны: Палестыну, Сірыю, Фінікію, Нубію.
Бітва пад Мэгідо
Фараонўпрыгожыў велічнымі будынкамі гарады краіны.
3. Рэформа Эхнатона
Папраўлення цара Аменхатэпа IV (1353-1336 гг да н.э.) адбыліся значныязмены ў егіпецкім грамадстве. Ён стаў фараонам, калі яму споўнілася17 гадоў. Яго бацькамі былі цар Аменхатэп III і царыца Тия. Жонку Аменхатэпа IV Неферціці(«Выдатная прыйшла» – так перакладаецца яе імя) лічылі аднойз самых прыгожых жанчын Егіпта.
Аменхатэп IVвырашыў змяніць рэлігійныя звычаі ў грамадстве. Егіпцянам было загаданапакланяцца адзінаму богу ў выяве сонечнай кружэлкі – Атона. Гэтайрэформай спрабаваў паднесці i ўмацаваць сваю ўладу і адначасова аслабіць уплыўна грамадства жрацоў і службоўцаў. Фараон змяніў сваё імя на Эхнатон і перанёс сталіцу зФіваўда Ахетатон.
Абвяшчэннеадзінага бога асабліва варожа сустрэлі жрацы храмаў бога Амона,якому пакланяліся егіпцяне. Рэформы Эхнатона НЕтолькі пазбаўлялі іх уплыву на фараона і грамадства, але і даходаў адхрамавых гаспадарак.
Адзіныкульт Атона праіснаваў да смерці фараона, хоць і ў будучыні некаторыя з егіпецкіхцароў, якія вызнавалі пачатую ім рэлігію, называлі сябе «Бех-эн-Афін»- Адлюстраванне Сонца.
Паслясмерці Аменхатэпа IV жрацы перанеслі сталіцу назад, да Фіваў,яго імя сцерлі з усіх надпісаў, а гэта было самым страшным пакараннем для егіпцяніна. Рэформа,не падтрыманая насельніцтвам краіны, аслабіла ўлада фараона. Гэтым скарысталісязаваяваныя Егіптам народы, якія зрабілі спробу вызваліцца, а таксама Хетттскоедзяржава, якая прэтэндавала на зямлі даліны Ніла. У канчатковым выніку гэта прывяло да працяглайвайны паміж дзвюма дзяржавамі.
4. Войны РамзесаIIВялікага з хетамі
Гістарычныякрыніцы захавалі паведамленні аб крывавых бітвах паміж егіпцянамі і хетамі зачасоў кіравання фараона РамзесаII(1304-1236 або 1289-1224 гг да н.э.). Першае сутыкненне з магутным ворагам адбылося падчас паходуРамзесаII у Палестыну.
Твар
Рамзеса II называюцьегіпецкім волатам, паколькі рост цара складаў 2 м 10 см.Ён пражыў 90 гадоў, 65 з якіх быў царом Егіпта.
РамзесII
Бітва пад Кадэсам. Вырашальная бітвапаміж двума сіламі адбылася недалёка крэпасці Кадеш,якой валодалі хеты. Гэта падзея датуецца пятым годам праўлення фараона. У навукоўцаўняма адзінага меркавання адносна таго, калі гэта адбылося: 1300 p., 1286 p. або1275 p. к. н.э.
Бітва пад Кадэсам
РамзесII, сабраўшы войска, адправіўся ў паход. Ён падзяліўсваё войска на чатыры атрада, кожнаму з якіх даў імя егіпецкіх багоў: Амона, Ра, Сухет,Птушка. Першымі ішлі атрады на чале з РамзесамII – «Ра»І«Амон». За іміпрасоўваліся «Птушка» і «Сухет», Якія за час паходунекалькі адсталі ад іншых. Каля крэпасці атрады "Амон»і «Ра»Стварылі лагер і вырашылі пачакаць падыходуўсіх падраздзяленняў.
Пазагадзе цара была праведзена разведка, якая паведаміла, што ворага блізка няма. РамзесII вырашыў не чакаць атрадаў «Птушка» і «Сухет», А адразу пачаць штурм крэпасці. Але войскі хеттов,якія перахітрылі разведку егіпцян, нечакана фарсіравалі раку Оронті імклівым ударам разграмілі атрад «Ра»І ўварвалісяў лагер фараона. Хецкіх калясьніцы бязлітасна знішчалі егіпецкую войска.Адважна змагаліся егіпцяне, але без атрадаў «Птушка» і «Сухет»ім было не перамагчы. Малады фараон, у асяроддзі целаахоўнікаў, стаяў уадчаі на поле бою і толькі маліў багоў аб выратаванні.
У гэтычас хеты пачалі рабаваць абоз фараона, таму што зразумелі, што ўсё егіпецкія войскіўжо пераможаныя. РамзесII ускочыў у калясьніцу іатакаваў ворагаў.
Егіпцяне,захопленыя адвагай сваёй цара, збіраліся ў атрады і давалі адпор ворагу. Хетыне чакалі такіх дзеянняў і пачалі адступаць. цар – Муваталлис (Муваталла) Кінуў у бой апошні рэзерв – тысячакалясьніц.
Дакумент
З пагаднення егіпецкага фараона РамзесаIIз царом хеттов 1278 да н.э.
Хай будзе выдатны мір і братэрства паміж дзецьмідзяцей вялікага цара хеттов іРамзеса, Велічна цара Егіпту. Егіпет ікраіна хеттов хай жывуць, падобна нам, у свецеі братэрстве на ўсе часы. Калі пойдзе які-небудзь вораг супраць валадарстваў Рамзеса,то хай Рамзес скажа велічным цар хеттов: ідзі са мной супраць яго з усімітваімі сіламі ... Калі Рамзес разгневаецца на сваіхрабоў, калі яны падымуць паўстанне, і пойдзе утаймоўваць яго, разамз ім павінен пайсці і цар хеттов ... Усенапісана на срэбнай дошцы тысячы багоў і багінь краіны хеттовабавязваюцца выконваць па аднашэньня датысячы богаў і багінь Егіпта. Яны з'яўляюцца сведкамі маіх слоў
Пытанні да дакумента
Якія абавязацельствы павінны РамзесIIі цар хеттов па ўмовах міру?
Ізноў егіпцяне апынуліся ў цяжкім становішчы. Але, мабыць, багі былі на баку РамзесаII, таму што на полі бою падышлі атрады "Птушка» і «Сухет»І ўдарылі па хетах. Блізкай была перамога фараонаале разбіць хеттов цалкам перашкодзіла ноч і трывалая крэпасць, дзе схавалася пяхота хеттов,якую Муваталлис так і не адважыўся кінуць у бой. Сілдля штурму крэпасці Рамзес ўжо не меў. Для захаваннявойска, фараон адступіў. Пасля бітвы пры Кадэсамвайна паміж Егіптам і хетамі працягвалася яшчэ 18 гадоў. РамзесаIIатрымалася заключыць мір, па якому манархі абедзвюх краін не толькі спынялі вайну, але іабавязваліся дапамагаць адзін аднаму. Неўзабаве хеттов заваявалі «народы мора».
Хеттской воін
Цікава ведаць
Народы мора - Так Егіпцяне называлі народы, якія пражывалі на паўночным усходзе ад Егіпта (назахадзе і поўдні Малой Азіі). У XIII ст. да н.э. гэтыя народы ўтварылімагутны ваенны саюз. Двойчы яны нападалі на Егіпет і абодва разы прыходзіліз боку мора, таму і атрымалі назву «народы мора». Але іх нападу падвергнулісяняўдачы. Пасля гэтыя народы рассяліліся на выспах і на ўзбярэжжа Міжземнагамора.
Старажытны Егіпет
5. Заняпад дзяржавы
Каля1069 да н.э. дзяржава ізноў распалася на дзве часткі – Верхніі Ніжні Егіпет. Паміж іх кіраўнікамі ішла жорсткая барацьба за панаванненад усёй тэрыторыяй Егіпта. Гэта стала пачаткам заняпаду дзяржавы. Аслабленуюкраіну спачатку захапілі асірыйцы, а пасля - пэрсы.
У 332 г.да н.э. Егіпет трапіў пад уладу АляксандраМакедонскага, аднаго з самых магутных кіраўнікоў старажытнага свету.Намеснікам у заваяваных краіну быў прызначаны Пталамей,палкаводзец Аляксандра Македонскага. Ён і заснаваўапошнюю дынастыю цароў Егіпта.
У51-30 гг да н.э. краінай правілы вядомая прадстаўніца гэтай дынастыі – Клеапатра VII.Царыца марыла аб адраджэнні магутнасці дзяржавы. Але яе марам не наканаванаажыццявіцца, таму Егіпет захапілі рымляне - новыя ўладары Міжземнамор'я.
Да395 г. н.э. краіна заставалася рымскай правінцыяй. У VII ст. н.э. яезаваявалі арабы, якія канчаткова змянілі звычаі, традыцыі, культуру і рэлігіюЕгіпет.
Пытанні і заданні
1. У чым складалася рэлігійная рэформаЭхнатона?
2. Назавіце егіпецкіх фараонаў эпохі росквіту і гадыіх кіравання.
3. На колькі атрадаў падзяліў сваювойска Рамзес II і як гэта паўплывалана зыход бiтвы пад Кадэсам?
4. Чаму заняпад старажытнаегіпецкая дзяржава? Падумайце, чамурэлігійная рэформа Эхнатона выклікала супраціў і неатрымалася.
Беларускую