Тэма 7. Грэцыя ў V-IV стст. да н.э.
§ 35. Грэка-персідскіявайны
1. Прычыны грэка-пэрсыдзкіх войнаў
У V ст.да н.э. наступіў перыяд найвышэйшага росквіту грэцкага свету. Але ў пачаткустагоддзя грэкам прыйшлося з зброяй у руках адстойваць сваю свабоду інезалежнасць у барацьбе з магутнай Пэрсыдзкай дзяржавай, якая спрабавалапакарыць Элады. Паходы персаў супраць грэкаў мы называем грэка-персідскімі войнамі (500-449 гг да н.э.),хоць самі грэкі ў тыя часы іх называлі мідыйскі. Яны лічылі, што мідыйца, якія раней жылі ўМалой Азіі і былі заваяваныя персамі, ёсць адзін і той жа народ, што і пэрсы.
Галоўныміпрычынамі вайны былі:
- спробы ўладальнікаў Персіі заваяваць грэцкія полісыБалканскага паўвострава;
- супраціў грэчаскіх полісаў на іянійскім ўзбярэжжа Малой Азіізахопніцкай палітыцы Персіі.
Грэка-персідскія вайны500-449 гг да н.э.
2. Паход Дарыя I супраць скіфаў
Перадтым, як ажыццявіць паход супраць грэкаў, фарсі цар Дарый I вырашыў ажыццявіцьпаход супраць скіфаў, якія жылі ў прычерноморскіх стэпах. Гэтым паходам Дарыйспрабаваў вырашыць дзве задачы: па-першае, пакараць скіфаў, па іх набегі,яны ажыццяўлялі ў азіяцкія валодання пэрсаў, а, па-другое, забяспечыць тылу будучай вайне з грэкамі.
Фарсі воін
У 513 г.да н.э. вялікае пэрсыдзкае войска, праз пабудаваныя грэцкімі майстрамі мастыпраз праліў Басфор і раку Дунай (Істра) Уступiла ўмежы Вялікай Скіфіі. Ахову мастоў фарсі цардаручыў сваім саюзнікам грэцкім ўладарам-тыранам Іянійскае гарадоў. Два месяцыпрацягваўся паход пэрсаў у глыб стэпаў. Увесь час пэрсы без поспеху пераследваліняўлоўных качэўнікаў, якія на шляху персаў спальвалі пашы ды засыпалістудні. Акрамя таго скіфы здзяйснялі імклівыя набегі на пэрсыдзкае войска, абсыпаючыёг стрэламі, наносячы значныя страты. Скіфскія цары даслалі Дарыю мнагазначныядары: мыш, жабу і пяць стрэл. Гэта пасланне азначала: "Калі вы, пэрсы, як птушкіне паляціць у неба, ці як мышы не зароетесь ў зямлю, або як жабы не паскача у балота, то не вяртайцеся назад, таму што выздзіўленыя стрэламі ".
Між тымадзін з кіраўнікоў горада Херсонес Мільтыад падбухторваўсваіх калегаў тыранаў, якія ахоўвалі масты, разбурыць іх, каб пэрсыдзкае войска не змагло вярнуцца. Аднак тыя непаслухаліся Мільтыад, Баючыся за сваю будучыню. Калізнямоглае і знясілена, з вялікімі стратамі пэрсыдзкае войска разам з Дарыемвярнуліся з безвынікова паходу, Дарыю данесьлі пра закліках Мільтыад. Мильдиад зразумеў, штояму не паздаровіцца, Выбягае на сваю радзіму ўАфіны, а Дарый з тых часоў стаў лічыць афінян сваімі галоўнымі ворагамі.
3. Іянійскае паўстання
У 500 г.да н.э. грэцкія гарады-дзяржавы, якія размяшчаліся на ўзбярэжжа Малой Азіі,паўсталі супраць улады сваіх тыранаў і персаў. На чале паўстання стаў багатыгорад Мілет. Пэрсы супраць паўстанцаў рушылі велізарнаевойска. На заклік аб дапамозе адгукнуліся толькі два горада: Афіны, паслалі20 караблёў, і Эрэтрыі - 5 караблёў.Спачатку поспех быў на баку паўстанцаў, яны нават здзейснілі дзёрзкі паход насталіцу пэрсыдзкага намесніка ў Малой Азіі горад Сардыі спалілі яго. Але барацьба была няроўнай. Пасля шасці гадоў супраціву паўстаннябыло задушанае. Асабліва жорстка пэрсы расправіліся з Милетцы.Храмы горада былі разбураны, а насельніцтва было аддадзена ў рабства і сагнана ўглыб Азіі.
Пасляпаўстання Дарый І загадаў свайму слузе кожны дзень нагадваць: "Спадар,успомні афінян! "
4. Марафонская бітва
Фарсі цар Дарый разаслаў сваіх пасланцоў ў грэцкія гарады з патрабаваннем"Зямлі і вады". Некаторыя гарады прызналі ўладу пэрсаў. Але Афіны іСпарта адмовіліся гэта зрабіць, яны забілі слуг Персіі. Дарый пачаўактыўную падрыхтоўку да паходу, які ўзначалілі яго вайскаводы Датисі Артаферн.
У 490 г. да н.э. у 42 км ад Афін на раўніне зблізку Марафону высадзілася Фарсі армія. Насустрач ёй з дзесяццютысячамі пяхотнікаў выступіў афінскі палкаводзец Мільтыад.Ён разьмясьціў войскі так, каб пазбавіць персаў іх галоўнай сілы -конніцы, якая нападала з флангаў і стульваюцца іх. Некалькі дзён стаялі персы ігрэкі адзін супраць аднаго. Грэкі не хацелі мяняць выгоднай пазіцыі. Пэрсыспадзяваліся выбавіць іх на раўніну, дзе магла дзейнічаць іх конніца.
Мільтыад засяродзіўгалоўныя сілы па баках фалангі. Пэрсы наблізіліся да грэкаў і пачалі атакавацьіх градам стрэл. Насустрач рушыла стуленых група гоплитов,спачатку крокам, потым бегам, каб хутчэй пераадолець прастору, быў падабстрэлам.
Грэцкія ваяры
Першы ўдар збіўпэрсаў на зямлю, але потым яны пачалі адціскаць грэкаў, цэнтр фалангі прогнулся.Супернік ўжо рыхтаваўся святкаваць перамогу, але абодва бакі грэцкага страівысунуліся наперад i зьмежылі пэрсыдзкае войска з флангаў. Вораг не вытрымаўнапору і кінуўся бегчы на караблі. Грэкі паспелі захапіць сем караблёў.У марафонскай бітве грэкі атрымалі перамогу над ворагам, які значнаперавышаў іх лікава. Гэта тлумачыцца тым, што яны змагаліся, абараняючы сваіхмаці, жанчын, дзяцей.
Радасную вестку ўАфіны прынёс пасланец, які прабег 42 км і ўпаў мёртвым. У памяць абгэта падзея на Алімпійскіх гульнях сталі праводзіць бег на марафонскай дыстанцыю.
Марафонская бітва
Цікава ведаць
Пераможца персаў Мільтыад атрымаў ад грамадзянвельмі ўзнагароду: на карціне, якая перадавала Марафонская бітва, ён быўнамаляваны наперадзе іншых стратэгаў. Па патрабаванню Мільтыад,увянчаць яго лаўровым вянком, на народным сходзе адзін з грамадзян адказаў:«Калі ты, Мільтыад, Адзін паб'еш варвараў, тады іпатрабуй ўзнагароды для сябе ".
Далейшы лёс Мільтыад склаўся трагічна:спачатку афіняне паставілі яго на чале флоту для заваёвы выспаўЭгейскага мора, але ўжо пасля першай няўдачы быў абвінавачаны ў здрадзе,прысуджаны да вялізнага штрафу і кінуты ў турму. Праз год пасляпераможнай бітвы Мільтыад памёр ад раны ў турме.Пасля гэтага з гонарам пахаваны ў магіле разам з 192 афінянамі, штозагінулі ў марафонскай бітве.
5. Паход Ксеркса у Грэцыю
Праздзесяць гадоў пасля Марафонскай бітвы пэрсы пачалі новы паход супраць грэкаў.На чале пэрсыдзкага войска стаяў Ксеркс, Сын Дарыя. Ксеркс казаў: "Мы наклаў ярмо рабства як на вінаватыхперад намі, так і на невінаватых "Да пэрсыдзкага войска ўваходзілі і ваярызаваяваных краін, у тым ліку і Малой Азіі.
Увесну480 г. да н.э. Ксеркс з войскампераправіўся з Азіі ў Еўропу праз праліў Геллеспонт. Калі бура разбурылапершы мост, цар загадаў не толькі забіць будаўнікоў, але і пакараць мора,высячы Геллеспонт пугамі і закаваць яго ў кайданы.
Большасцьгрэцкіх гарадоў-дзяржаў аб'ядналася ў адзіны саюз, яго ўзначаліла Спарта. Усяго31 дзяржава ўдзельнічала ў сумеснай барацьбе супраць персаў. Кожная з іхдавала сваіх воінаў і свае караблі ў агульную войска і флот.
Грэцкая баявая Бирем
Ксеркс накіраваў пасланцоў да грэкаў с патрабаваннем скласці зброю. Спартанскіцар Леанід адказаў: "Прыйдзі і вазьмі". Тады пасланнік, спадзеючысянапалохаць грэкаў колькасцю пэрсыдзкага войска, сказаў: "Нашы стралы ідроцікі закрыюць вам сонца ". Леанід адказаў:" Ну што ж, мы будзембіцца ў цені ".
Войскапад камандаваннем спартанскага цара Леаніда размясціўся ў вузкім Фермопильском праходзе. Гэты праход злучаў Паўночную іСярэднюю Грэцыю. Грэчаскія войскі, такім чынам, зачынілі шлях у Сярэднюю Грэцыю.
Бітва пры Фермапілах
Ксеркс падышоў да Фермопил і стаў побач з праходам. Чатыры дніпраціўнікі не пачыналі ваенных дзеянняў. На пяты дзень Ксерксзагадаў атакаваць праход. Наступ адборачнага пэрсыдзкага войска не меў поспеху.Абаронцы Фермопил выкарысталі тактыку вымантачвання сіл праціўніка івынішчэньне невялікімі групамі. Яны рабілі выгляд, што адступаюць, і заваблівалічасткі пэрсыдзкага войска ў расколіну, уступаючы з імі ў рукапашны бой.Напады праціўніка былі беспаспяховымі.
Два дніпрацягваліся разлютаваныя баі. Пэрсы не маглі нічога зрабіць грэкам. Уначы трэцяга дняздраднік правёў пэрсаў у тыл грэцкага войскі. Леанід загадаў адступіць ўсімсаюзнікам, акрамя спартанцаў. Мужна ваявалі трыста спартанцаў на чале з Леанідам.Усе яны загінулі, абараняючы родную зямлю.
Прарваўшысяпраз Фермопильский праход, пэрсы занялі СярэднююГрэцыю. Жыхары Афін пакінулі свой горад. Усе мужчыны, якія яшчэ маглі трымацьзброю, пайшлі ў войска. Астатнія афінян перавезлі ў Пелапанес і на выспу Саламіне.
28 Верасень480 г. да н.э. адбылося важнае марское бітва паблізу выспы Саламіне. З боку грэкаў у ім прымала ўдзел 370 караблёў,200 з якіх належалі афінянам. З боку пэрсаў - 700 караблёў. Грэцкія караблі(Трыер) мелі па тры шэрагу вёслаў з кожнага боку, былі лёгкімі і рухомымі ўпараўнанні з цяжкімі і непаваротлівымі караблямі пэрсаў.
Саламинского бітва
Афінскіпалкаводзец Фемистокл разлічваў прывабіць персідскіякараблі ў найбольш вузкім месцы праліва і там даць бой. Для гэтага трэба былозрабіць выгляд, што яго флот адступае. Пэрсы паддаліся на гэтую выкрут іперайшлі ў наступ. Цар Ксеркс назіраў за бітвай,седзячы наверсе на троне ў асяроддзі сваёй світы.
Адступаючы,грэцкі флот прывабіў суперніка ў самае вузкае месца праліва. Тут пэрсы не маглізахаваць свой лад і пачаўся разлад у дзеяннях. У іх не было прасторы дляманеўру. іх нязграбныя караблі сутыкаліся адна з адной, садзіліся на мель.Грэцкія маракі былі добра знаёмыя з мясцовасцю, іх караблі - больш манеўраныяі хуткія. Пэрсы пачалі адступаць. Грэкі, пераследуючы іх, зьмежылі флангі іабхапілі кольцам адступаецца праціўніка. У гэтай бітве фарсі флот страціўбольш за 200 караблёў.
Пасляпаразу ў Саламинского бітве Ксеркспакінуў вялікую частку войска ў Грэцыі, а сам з флотам адправіўся ў МалуюАзіі.
Цікава ведаць
Лёс героя Саламинского бітвы апынуласятрагічнай. Фемистокл быў западозраны ўздрадлівых адносінах з персідскім царом. Не чакаючы пакарання Фемистокл ўцякае ў Пэрсію, дзе знайшоў прытулак ўбылых ворагаў. Дзякуючы свайму розуму і хітрасці ён увайшоў удавер да пэрсыдзкага цара і зажыў на чужыне ў раскошы і задавальненнях. Але каліцар запатрабаваў ад яго ўзначаліць новы паход супраць грэкаў, Фемистоклпрыняў яд, каб не змяняць радзіме.
6. Завяршэнне і вынікі грэка-пэрсыдзкіхвойнаў
У 479 г.да н.э. аб'яднаныя войскі грэкаў схлестнулись з рэшткамі пэрсыдзкагавойскі паблізу горада Плаці. Менавіта Платейской бітва адыграла вырашальную ролю ў грэка-пэрсыдзкіх войнах. Атрымаўшы перамогу, грэкі канчатковаразграмілі суперніка і выгналі яго з Грэцыі.
Бітвы прыСаламіне і Платеях паклалікрай паходам пэрсаў у Еўропу. Грэка настолькі паверылі ў свае сілы, саміперайшлі ў наступ супраць пэрсаў. На працягу наступных 30 гадоўяны адваёўвалі у персаў выспы і берага Эгейскага мора, здзяйснялі рэйдына Кіпр і ў Егіпет.
Вырашальнымў пераходзе грэкаў у наступ стала стварэнне магутнага флоту. Паступовакіраўніцтва над флотам грэцкіх дзяржаў перайшло да Афін. Дзякуючы ваеннамуталенту палкаводца Арыстыда грэкі атрымлівалі адну перамогу за другой, цалкамвыцесніўшы фарсі флот з Эгейскага мора. Акрамя таго Арыстыд праславіўся сваімвысакароднасцю і непадкупны сумленнасцю і таму грэцкія дзяржавы даверылі ямувызначаць ўклад кожнай краіны на ўтрыманне агульнага флоту. На аснове гэтага ў 478-477 г.да н.э. паўстаў Делосский саюз (пасля ягоназвалі Першы афінскі марскі саюз за дамінаванне ў ім Афін). Афіны, якадна з самых магутных дзяржаў Элады, паступова прысвоілі агульную казнусаюза і сталі звяртацца з саюзнікамі як са сваімі падданымі: ставілі да ўладыпатрэбных кіраўнікоў, чынілі суд і г.д. На канец грэка-пэрсыдзкіхвойнаў саюз аб'ядноўваў больш за 400 грэчаскіх полісаў.
Назавяршальным этапе вайна для грэкаў з вызваленчай ператварылася ў захопніцкіх.Аднак паходы на Кіпр і ў Егіпет не заўсёды былі пераможнымі для грэкаў,нікчэмніў іх сілы і нарэшце 449 г. да н.э. бакі заключылі паміж сабойсвет ("Калій свет "). Па гэтымсветам Персія ўтрымала за сабой Кіпр, аднак адмовілася ад астравоў і малоазийскогоўзбярэжжа Эгейскага мора. Пэрсыдзкаму флоту было забаронена з'яўляцца ўЭгейскім моры.
ДляГрэцыі вайна мела велізарныя наступствы. Так, Афіны выйшлі з вайны магутнаймарской дзяржавай, кіраўніком Делосского саюза. У Афінахканчаткова зацвердзілася дэмакратыя. Быў дадзены штуршок гаспадарчаму развіццюАфіны і ўсёй Грэцыі. У той жа час стаў набіраць сілу канфлікт са Спартай, якаяня жадала бачыць Афіны дамінуючай сілай у Элады.
Цікава ведаць
Лёс Арыстыда, як і іншых герояў грэка-персідскайвайны апынулася трагічнай. Афіняне занадта падазрона ставіліся да папулярныхлідэраў, падазраючы іх у імкненні ўсталяваць тыранію. Арыстыда быў асуджаныа ўсе яго маёмасць канфіскавана. Хоць гэта рашэнне і было адменена, Арыстыдпрыйшлося дажываць стагоддзя ў беднасці але ў пашане.
Пытанні і заданні
1. Якая краінабыла ініцыятарам войнаў (агрэсарам)?
2. Якую мэтупераследвалі пэрсы?
3. Якія прычыны грэка-пэрсыдзкіх войнаў?
4. З якой мэтаюпэрсы здзейснілі паход у Скіфію?
5. Якім быўвынік паходу?
6. Дзякуючы чамускіфы атрымалі перамогу?
7. Чаму Дарыйнезалюбіў афінян?
8. Чаму пэрсылічылі, што перамога над грэкамі будзе лёгкай?
9. Калі адбыласяМарафонская бітва? Чаму яна атрымала такую назву?
10. Дзякуючы якіммерам Милтиаду атрымалася нейтралізаваць колькаснуюперавага персаў?
11. Абапіраючыся нападручнік, апішыце Марафонскі бой.
12. Як афінянедвойчы пакрыўдзілі Дарыя І?
13. Назавіцеасноўныя бітвы грэка-пэрсыдзкіх войнаў?
14. Як склаласялёс герояў грэка-пэрсыдзкіх войнаў?
15. Калі і з якоймэтай было створана Афінскі марскі саюз?
16. Якія асноўныявынікі і вынікі грэка-пэрсыдзкіх войнаў?
Беларускую