У 1768-1771 гг, праз паўтара стагоддзя пасля Абеля Тасман, англійскі мараплавец Джэймс Кук адкрыў Усходнюю Аўстралію і пачаў яе каланізацыю. Сваё сучаснае назву «Аўстралія» («Паўднёвы») мацярык атрымаў толькі ў 1814 г.
Падчас свайго плавання Кук даказаў, што Новая Зеландыя - гэта два выспы, падзеленыя пралівам, а не частка невядомага Паўднёвага мацерыка. Разам з тым Джэймс Кук актыўна даследаваў приантарктичних шыраты. У 1772-1775 гадах ён здзейсніў кругасветнае падарожжа прыблізна на шыраце мыса Горн, уздоўж мяжы дрэйфуючых льдоў. Экспедыцыя Кука першай у гісторыі мараплаўства перасёк Паўднёвы палярны круг. І хоць толькі якая сотня міль адлучала тады Кука ад Антарктыды, ён быў перакананы, што ўжо не засталося прасторы, дзе мог бы быць мацярык, хіба што зблізку полюса ў месцах недаступных для мараплаўства.
Падчас трэцяй экспедыцыі Кука былі даследаваны тэрыторыі ўздоўж амерыканскага ўзбярэжжа Берынгава праліва і адкрыта Гавайскія астравы, дзе ён і загінуў у сутычцы з тубыльцамі.
У 1802 годзе капітан-лейтэнант рускай марскога флоту Іван Крузенштерн прапанаваў праект кругасветнага плавання для прамога гандлёвага зносін паміж расійскімі партамі на Балтыцы і Алясцы. Ён быў прызначаны кіраўніком першай рускай кругасветнай экспедыцыі, якая ў жніўні 1803 года на двух парусніках «Надзея» і «Нява» адправілася з Кронштадта. Першым суднам камандаваў сам Крузенштерн, другім - яго паплечнік, украінскі па паходжанні, Юрый Лисянский. Сярод афіцэраў экспедыцыі быў яшчэ малады Фадзей Беллинсгаузен. У сакавіку 1804 караблі абмінулі мыс Горн і праз тры тыдні сумеснага плавання ў Гавайскіх выспаў разышліся. «Нява» накіравалася да берагоў Аляскі, а «Надзея» прыбыла ў Петрапаўлаўск-Камчацкі, адкуль адправілася з дыпламатычнай місіяй у Нагасакі. У 1805 годзе былі даследаваны берага выспы Сахалін, і паўночна-заходняе ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі, а ў 1806 годзе караблі, сустрэўшыся, вярнуліся ў Кранштат. У цэлым на працягу гэтай экспедыцыі быў адкрыты Мижпасатну противотоком ў Атлантычным і Ціхім акіянах, праведзены важныя даследаванні і сабраны шматлікія дадзеныя аб стане вады, атмасферны ціск, прылівы і адлівы ў розных раёнах Сусветнага акіяна.
Не спыняліся пошукі паўднёвай палярнай зямлі. Самы аддалены ад нас і найстражэйшы па прыродзе мацярык - Антарктыду было адкрыта рускай экспедыцыяй (1819-1821 гг) на чале з Міхаілам Лазаравым і Фадзееў Беллинсгаузеном. На судах "Усход" і "Мірны" ў студзені 1820 г. быў дасягнуты берагоў лядовага мацерыка, прычым у адным з самых недаступных месцаў Антарктыды.
Першую спробу пакарыць Паўночны полюс здзейсніў нарвежскі падарожнік Фритьоф Нансен на караблі «Фрам». Плануючы экспедыцыю, Нансен не спадзяваўся, што карабель пройдзе сапраўды праз полюс, ён меў намер пакінуць судна і дайсці да полюса пешшу. 22 верасня 1893 падарожнік завёў «Фрам» у ледзяное асяроддзя, даючы яму вмерзнуть, і калі лёд самкнуўся пад караблём, той нібы лёг на ледзяную ложак, пачаўшы дрэйф, які працягваўся паўтары гады. 14 сакавіка 1895 г Нансен пакінуў карабель, каб на сабачых запрэжках працягнуць свой шлях на поўнач. 8 красавіка ён дасягнуў 86 ° 14 'з шыраты - самай паўночнай кропкі, куды даходзіла чалавек. Аднак за недахопу ежы і іншых жыццёва неабходных рэчаў, падарожнік быў вымушаны павярнуць назад, не дасягнуўшы полюса.
Першым, каму ўдалося дасягнуць Паўночнага полюса, быў Роберт Пири - амэрыканскі падарожнік-даследчык. Адбылося гэта 6 красавіка 1909 г. Яго экспедыцыя была на поўным забеспячэнні ваенна-марскіх сіл ЗША. Заваяванне Паўночнага полюса заўсёды было галоўнай мэтай Роберта Пири, ажыццявіць якую ён імкнуўся падчас сваіх чатырох папярэдніх арктычных экспедыцый. Па выніках адной з іх славуты амерыканец першым выказаў перакананне, што Грэнландыя з'яўляецца востравам.
Акрамя Пири Паўночны полюс імкнуўся адкрыць і нарвежскі падарожнік Руаль Амундсен, адным з найважнейшых дасягненняў якога з'яўляецца вызначэнне Паўночнага геамагнітныя полюса. Зрэшты, даведаўшыся, што Паўночны полюс ўжо пакораны, Амундсен накіраваў усе свае намаганні на дасягненне самай паўднёвай кропкі Зямлі. 9 жніўня 1910 г на ўслаўленым адказ Фритьофа Нансена «Фрам» нарвежац адправіўся ў Антарктыку. А ўласна да Паўднёвага полюса экспедыцыя адправілася 20 КАСТРЫЧНІКА 1911. Аднак і тут у яго апынуўся супернік - англійскі мараплавец Роберт Скот, які яшчэ два гады перад тым праводзіў даследаванні ў Антарктыдзе. Скот разлічыў, што для дасягнення Паўднёвага полюса і вяртанне таму яму спатрэбіцца 145 сутак. Са сродкаў перамяшчэння Скот больш за ўсё спадзяваўся на коней і трактары, не надаючы дастатковай увагі сабакам. Ён адправіўся ў падарожжа 2 лістапада 1911 года. Зрэшты менавіта Амундсен атрымалася дасягнуць полюса першых дзякуючы ўдала выбраным маршруце і, галоўнае, выкарыстанні сабачых запрэжак. Адбылося гэта 14 сне 1911. Тады як ангельская экспедыцыя праз розныя непрадбачаныя абставіны і цяжкасці зрабіла гэта толькі 17 студзеня 1912. Вяртаючыся назад, усе пяцёра ангельскіх даследчыкаў загінулі. У дарозе Роберт Скот вёў дзённік, апошняя запіс у якім была зробленая 29 сакавіка. Цела падарожнікаў было знойдзена толькі праз восем месяцаў спецыяльнай пошукавай экспедыцыяй. У сваёй перадсмяротнай запісцы капітан Скот напісаў: «Прычыны паразы не выкліканыя недахопамі ў арганізацыі, але няўдачай у тых рызыкоўных прадпрыемствах, якіх нам прыйшлося прымаць». Амундсен паспяхова вярнуўся з сваёй антарктычнай экспедыцыі, пасля якой яшчэ здзяйсняў паветраныя даследаванні Арктыкі.
У пачатку ХХ стагоддзя востра стаяла неабходнасць асваення ўсходняга Паўночнага марскога шляху, хоць магчымасць яго выкарыстання дапускала яшчэ з XVI стагоддзя Упершыню маршрут быў пройдзены з аднаго зімоўкі ў 1878-79 гадах экспедыцыяй шведскага мараплаўца Нільса Нордэншэльда на шхуне «Вега». Але зрабіць гэта за адну навігацыю ўпершыню ўдалося расійскай палярнай экспедыцыі на чале з Ота Шмітам ў 1932 годзе: крыху больш чым за два месяцы было пераадолена шлях ад вусця Паўночнай Дзвіны да Берынгава праліва. Акрамя ўжо згаданага выніках двух экспедыцый Шміта сталі адкрыцця архіпелага Паўночная Зямля і многіх іншых выспаў, а таксама мікрабіялагічныя, картаграфічныя, Акіянаграфічны даследаванні, пачалі комплекснае вывучэнне і асваенне гэтага суровага краю.
Значнай з'явай у гісторыі мараплаўства было пірацтва, якое зарадзілася ў Міжземным моры яшчэ ў антычныя часы. Асноўным рамяством піратаў ўсіх эпох быў рабаванне купецкіх судоў. Зрэшты, былі і такія піраты, якіх можна паставіць у адзін шэраг з самымі вядомымі падарожнікамі і даследчыкамі. Сярод іх: другі кругасветнай падарожнік Фрэнсіс Дрэйк і Томас Кавэндыш, які абмінуў Зямлю акіянам трэцім у гісторыі. Уільям Дампир ў сваіх падарожжах тройчы абмінуў зямны шар і вызваліў з палону на незаселенай выспе маракі, які стаў прататыпам Рабінзона Круза з рамана Даніэля Дэфо. Не грэбавалі пірацкім рамяством адважныя піянеры паўночных акваторый нарманы. Усяго піратамі было адкрыта шмат невялікіх выспаў у Карыбскім басейне, Індыйскім акіяне і ў Аўстраліі.
Здаралася ў гісторыі, што піраты станавіліся інструментам у ваенна-палітычным супрацьстаянні вядучых дзяржаў. Яшчэ ў пачатку ХVI стагоддзя іспанцы зачынілі ўсім замежным караблям доступ у мора, абмывалі іх заакіянскія валодання. Да таго часу іспанская ваенны флот быў мацнейшым у свеце. Такая палітыка не магла не выклікаць пратэстаў іншых марскіх дзяржаў Еўропы, і іх галоўным зброяй у гэтым супрацьстаянні сталі піраты. Спачатку актыўную барацьбу з Іспаніяй, рабуючы яе гандлёвыя галеоны ў Карыбскім моры, вялі французскія піраты, заахвочаны сваім каралём. Затым да іх далучыліся ангельцы. Самымі вядомымі піратамі тых часоў былі Фрэнсіс Дрэйк, дзеянні якога па благаславенню каралевы Лізаветы нанеслі значныя страты іспанцам, і Томас Кавэндыш. Напады ангельскіх піратаў зрабілі свой значны «унёсак» у паразу Непераможнай Армады - флоту, пасланага іспанскім каралём Філіпам II для заваёвы Англіі. Праз сто гадоў у Карыбскім моры панаваў ужо іншы ангелец - легендарны Джон Морган.
Пірацтва ў Індыйскім акіяне можна падзяліць на два этапы. Першы працягваўся да прыходу сюды еўрапейцаў, другі - уласна еўрапейскі. Дзеючымі асобамі ў першым былі арабскія і Малайскі піраты, якія не выходзілі за межы прыбярэжных вод. Першымі піратамі-еўрапейцамі тут сталі партугальцы, да якіх пазьней далучыліся ангельцы і галандцы.
Геаграфічныя Познані ЗЯМЛІ
Беларускую