§ 32. Культура канцы XVII - першай паловыXVIII ст.
1. Якія асноўныя рысы ўкраінскай культуры папярэдняйсутак? 2. Назавіце галоўныя дасягненні ўкраінскай культуры XVII стагоддзя
1. Асаблівасці развіцця культуры. Украінскікультура канцы XVII - першай паловы XVIII стагоддзя развівалася ўсупярэчлівых умовах. Так, з аднаго боку, стварэнне ўласнай дзяржавы, падтрымкакультуры з боку гетманаў, агульнае нацыянальнае ўздым спрыялі развіццюУкраінскі культуры, з іншай - яе развіццё тармазілася мерамі царскайулады і паступовым заняпадам дзяржавы. У 20-я гг XVIII ст. ўУкраіна пракацілася першая хваля русіфікацыі. Аднак у гэты перыяд яшчэ пераважалітэндэнцыі, якія абумовілі росквіт ўкраінскай культуры.
Культура гэтага перыяду засноўвалася на двух асновах:папярэднім развіцця ўкраінскай культуры і ўплыву заходнееўрапейскагабарока.
Асаблівасці культуры барока
|
Культура барока
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мудрагелістае спалучэнне дэталяў, ліній, упрыгожванняў |
|
Цікавасць да чалавечых пачуццяў і грамадскіх учынкаў |
|
Увага да сімвалаў і алегорый |
|
Тэатральнасць, параднасці |
На ўкраінскай глебе культура барока набыла асаблівыхчорт, што дае падставу навукоўцам-мастацтвазнаўцам сцвярджаць аб існаванні«Украінскі (казацкага) барока». Акрамя таго, культура гэтага перыяду пачаткухутка набываць свецкіх мал.
На характар культуры гэтага перыяду паўплывалі і змены ўсацыяльнай структуры ўкраінскага насельніцтва. Асноўную частку культурнаразвітога насельніцтва складалі ўжо не шляхцічы і духавенства, а казакі, казацкаястаршына, мяшчане. Гэта прыводзіла да пашырэння глебу, на якой развіваласяўкраінская культура.
2. Адукацыя і кнігадрукаванне. Кіева-Магілянская акадэмія. У канцыXVII ст. адукацыйны ўзровень насельніцтва казацкім Украіны заставаўся адноснавысокім. Тут дзейнічала вялікая колькасць пачатковых школ, у якіх настаўнічаў дзякі,вандроўныя студэнты Кіева-Магілянскай калегіума. Яны вучылі чытаць пісаць,лічыць, спяваць. Распаўсюджаным было і хатняе навучанне.
Менавіта ў гэты перыяд на Гетманщинеўзнікла і атрымала распаўсюд форма навучання і атрымання прафэсійных ведаў прыканцылярыя, дзе выконвалі розныя даручэнні і адначасова вучыліся вядзенняканцылярскіх спраў, складання дзелавых папер. Ва Украіне характэрнаяпрафесійная падрыхтоўка падлеткаў праз сістэму вучнёўства ў рамесных цэхах.Такую падрыхтоўку атрымоўвалі і казацкія дзеці ў сечевой школе на Запарожжа. Янарыхтавала канцеляристов, Кабзара, трубачоў, скрыпачоў, цымбалістаў.
Ўзнікалі новыя калегіума, якія былі сярэднімі навучальныміўстановамі: Чарнігаўскі (1700 г.), Харкаўскі (1727 г.),Пераяслаўскай (1738 г.). Апошні мэтанакіравана займаўся падрыхтоўкайдухавенства для праваслаўных прыходаў Правобережье. Значным адукацыйным цэнтрамстаў Харкаўскі калегіум. У ім навучалася 800 вучняў. Акрамя традыцыйныхпрадметаў, тут вывучаліся таксама інжынернае справа, артылерыя і геадэзія.
Харкаўскі і Чарнігаўскікалегіумы
У калегіуме вывучалі стараславянскую, украінскі,польскі, нямецкі, французскі мовы, паэтыку, рыторыку, філасофію, багаслоўе,матэматыку, фізыку, медыцыну, гісторыю, геаграфію, астралогію (астраномію),музыку.
На Правобережье і заходнеўкраінскіх землях дзейнічаліпераважна езуіцкія калегіумы - Луцкі, Камянецкі, Львоўскі,Пярэмыскі і іншыя.
Вышэйшую адукацыю на ўкраінскіх землях была прадстаўленаКіева-Магілянскай калегіум (1632 г.) і Львоўскім універсітэтам(1661 г.).
Кіева-Магілянскай калегіюм арганізацыйнай структурыадказваў вышэйшым навучальным установам Заходняй Еўропы. 1694 пасля працяглыххадайніцтваў калегіюм атрымаў царскую грамату на самакіраванне. Па граматай ПятраІ ад 1701 ён быў ператвораны ў акадэмію як вышэйшую навучальную ўстанову.На 1709 г. тут навучалася каля 2 тыс. студэнтаў. Аднак ужо праз некалькі гадоўу сілу абмежаванняў і заняпаду акадэміі іх колькасць скараціўся да 165 чалавек.
Распаўсюджвання пісьменнасці сярод насельніцтва спрыяла развіццюкнігадрукавання. Найбольшай друкарняй у Украіну з 13 існуючых былаКіева-Пячэрская. Сярод выпушчаных ёю кніг вядомая, у прыватнасці, «Ифика иерополитика»(1712 г.), у якой тлумачыліся нормы паводзін. Выдаваліся рэлігійныятрактаты, буквары і іншыя кнігі.
На заходнеўкраінскіх землях працягвала дзейнічаць Львоўскаябрацкая друкарня. Яна выдавала буквары і іншыя кнігі. Значны ўклад уразвіццё кнігадрукавання зрабілі Пачаеўская і Уневская друкарні.
Адметнай рысай кнігадрукаванне, нягледзячы на забароны Сінодарускай праваслаўнай царквы, стаў рост друку свецкай літаратуры. Ауведзены пры Пятры грамадзянскі шрыфт зрабіў кнігі больш даступнымі дляшырокага кола чытачоў.
3. Развіццё прыродазнаўчых навук. УХVII-ХVIII стст. на ўкраінскіх землях, як і ў іншых краінах Еўропы, пачынаехутка развівацца навука. Асаблівасцю навукі ў Украіне было тое, што ў адрозьненьнеад Еўропы, дзе яна пераадольвала моцны супраціў царквы, тут яе прадстаўнікамі ў сваёйбольшасці былі царкоўныя дзеячы, часам вышэйшыя іерархі. Так, Феафан Пракаповічнават вымавіў спецыяльную гаворка «Пра заслугі і карысці фізікі» перадстудэнтамі й выкладчыкамі Кіева-Магілянскай акадэміі.
Таму выдатныя дзеячы таго часу засяроджвае ўвагу наскладаныя пытанні астраноміі, матэматыкі, медыцыны, геаграфіі. У прыватнасці І.Галятовский спрабаваў раскрыць прычыны такіх прыродных з'яў, як сонечныя імесячнае зацьменне, воблачнасць, дождж, вецер, маланка і г.д. Е. Славинецкий ажыццявіўпераклад на славянскую мову кіраўніцтва па астраноміі Везалия «касмографам», якуювывучалі ў медыцынскіх калегіума. У 1707-1708 гг Ф. Пракаповіч сказаў на заканчэнне курс лекцыйпа арыфметыцы і геаметрыі для Кіева-Магілянскай акадэміі.
Ф. Пракаповіч
У XVIII ст. атрымліваюць распаўсюджванне медыцынскія веды.З'явіўся шэраг ликаривукраинцив, якія атрымалі навуковую ступень доктарамедыцыны: І. Полетика, Н. кружэнне, П. Погорецкий і іншыя. У 1707 г. ў г. Лубныадкрылася першая ў Украіне палявая аптэка.
4. Развіццё літаратуры. Із другой паловы XVII стагоддзяпачаўся перыяд уздыму літаратурнага творчасці. Для літаратуры гэтагаперыяду характэрнымі былі наступныя рысы:
- Захоўваецца сувязь літаратуры з рэлігійным светапоглядам;
- Мастацтва словы паступова станавілася самастойнай галінойтворчасці;
- Усё выразней выяўляліся свецкія і эстэтычныя функцыілітаратуры, выпрацоўваліся новыя формы i спосабы мастацка-славеснага малюнка;
- Галоўнае ўвага пісьменнікаў было засяроджана на чалавеку, атаксама яе сувязі з Богам, зацвярджаліся новыя жанры мастацкай літаратуры.
Другая палова XVII стагоддзя - Гэта перыяд росквітуУкраінскі літаратуры стылю барока.
Найбольш ярка барочныя рысы праяўляюцца ў паэзіі.Паэтычныя творы гэтай эпохі разнастайныя: ён грамадска-палітычных да лірычных.
Громадськополитична паэзія звязаная зНациональновизвольнои вайной пад правадырствам Б. Хмяльніцкага і руіны. У гэтыхтворах адлюстроўваюцца гістарычныя падзеі, даецца іх аналіз, выказваюццарозныя пункты гледжання. Вядомыя наступныя творы: «высыпалі хмель з меха», «Пахвалавершамі Хмяльніцкім ад народа газэтах »,« Чыгірын »і г.д.
Стваральнікамі религийнофилософськои паэзіі былі прадстаўнікідухавенства - Л. Баранавіч, В. Ясінскі, Д. Туптало, С. Яворскі, Ф.Пракаповіч і іншыя. У творах гэтых аўтараў парушаліся маральна-этычныя праблемы.У паэзіі гэтага напрамку больш за ўсё праяўляецца стыль барока - сімволіка,алегорыя, гульня слоў, ускладненыя асацыяцыі, натуралістычных дэталяў. Найбольшуюпаэму (23 тыс. радкоў) на рэлігійную тэматыку склаў І. Максімавіч «Багародзіца Дзева».
З. Туптало
У рэчышчы барока развівалася і панегирическая паэзія.Самымі вядомымі яе прадстаўнікамі былі І. Велічкоўскі, Л. Баранавічаў.
Вялікай папулярнасцю карысталіся эпіграмы. Сяродлепшых эпіграфісты былі Л. Баранавіч, І. Велічкоўскі, Д. Братковский, К.Зіноўеў. На эпіграма часта перапляталіся религийнофилософськи і бытавыясюжэты.
Лепшыя вершы лірычнай паэзіі напісаныя С. Климковським,І. Бачинским, Д. Лявіцкі, І. Мазепы, Л. Баранавічаў. Жанрава гэтая паэзія вельміразнастайная - гэта i апісанне социальнопобутових з'яў, і апісанне прыроды, і любоўныяэлегіі. Яна напоўнена народнымі выявамі і сімваламі. Любоўная паэзія цесназвязаная з песняй.
Л. Баранавіч
Значную папулярнасць набыла і сатырычная вершаванаялітаратура. У рукапісных зборніках распаўсюджваліся вершы К. Зіноўева (370 вершаў)і І. Некрашэвіча ("Кірмаш", Споведзь "). У іх прайграваліся каларытныябытавыя сцэны, высмейваліся недахопы, ўслаўлялася сумленную працуземляроба і рамесніка.
Сярод празаічнай літаратуры найбольшае значэнне застаеццаза палемічнай багаслоўскай. Сярод выбітных палемічных твораў можнавылучыць «Падмуркі», «Гутарка" І. Галятовского, «Новая мера старой веры» Л.Баранавічы, «нават» ананімнага аўтара.
Да багаслоўскай літаратуры належаць і пропаведзі. Іхаўтары выкарыстоўваюць шмат мастацкіх прыёмаў, звяртаюцца да параўнання,алегорый, метафар і г.д. У сваіх казаннях яны выкрываюць хворыя месцы супольнасці,асуджаюць амаральныя ўчынкі, даюць ўказанні па правільнай жыцці. Так, яныўхвалялі вернасць праваслаўю, імкненне да міру, згоды і спакою,асуджалі зайздрасць, падступства, здрада, крывадушнасць, няўдзячнасць,смагу, маральную распуста. Бачныя яго творамі былі «У праўдзівай веры»,«Мір з богам чалавеку» І. Гізела. Таксама зборнікі казаньняў выдаў і Л. Баранавіч«Меч духоўны» і «Трубы словамі проповидних». Акрамя таго, пропаведзямі праславілісяД. Туптало, С. Яворскі, Ф. Пракаповіч і іншыя.
Працягвае развівацца і агіяграфічнай жанр (апісанне жыццяўсвятых). Перапрацоўваюцца жыціі папулярных святых, узнікаюць арыгінальныя бароковськиперапрацоўкі жыццяў князёў, выкарыстоўваюцца старажытныя легенды "Кіева-Пячэрскагапатэрык ». Выдатным помнікам гэтага жанру з'яўляецца четырехтомный зборнік жыццяўсвятых Дзімітрыя Туптало.
З сярэдзіны XVII стагоддзя ў літаратуры атрымаў распаўсюджанр эзоповского байкі. Яе вывучалі у школах, распаўсюджвалі ў рукапісныхзборніках. Пасля гэтыя байкі спрыялі фарміраванню новай украінскай літаратуры.
Вялікі пласт літаратурнай спадчыны складае гістарычнаялітаратура. Сярод яе варта вылучыць «сінопсіс" - кароткі нарыс гісторыі Украіныі Масковіі ад найстаражытных часоў да апошняй чвэрці XVII стагоддзя (Аўтар невядомы).
У XVIII ст. ва ўкраінскім грамадстве існаваўвялікую цікавасць да падзей Национальновизвольнои вайны. У 1702 г. з'явіўсяпершы такі твор - "Летапіс Самовидца», створаны адным з дзеячаў часоў РуіныР. ракушка-Раманоўскаму. Самымі папулярнымі творамі сталі працы С. Вялічка і Г.Грабянки. У XIX ст. іх творы называлі летапісам, хоць у рэчаіснасці гэта былітыповыя гістарычныя сачыненні XVIII стагоддзя, напісаныя ў барочным стылі.
Рукапісная старонка «ЛетапісыСамовидца "
У сваіх творах «Сказанне аб казацкім вайну з палякамі»і «Аповесць летапіснае пра маларасійскай i часткова іншыя падзеі» С. Вялічкападрабязна апісаў падзеі ўкраінскай гісторыі з 1648 да 1700 г. Ёнадзначаў справядлівасці Национальновизвольнои вайны, востра асуджаўзвады і міжусобіцы, якія мелі месца ў гады Руіны.
У 1710 г. Г. Грабъянка напісаў твор «Дийствияпрезильнои лаянцы »(« Падзеі выбітнай вайны »), у якім асноўная ўвага надаўасвятленню падзей Национальновизвольнои вайны. Ён меў вялікую папулярнасцьсярод казацкай старшыны і распаўсюджваўся ў рукапісных сьпісах. Г. Грабъянкаадзначаў выключнасці казацкага саслоўя і даказваў гістарычнасць права науласную дзяржаўнасць.
5. Архітэктура. Национальновизвольна вайна падправадырствам Б. Хмяльніцкага, падзеі Руіны, народныя паўстанні, вайны Расеі, РэчыПаспалітай з туркамі, татарамі, шведамі абумовілі бурнае развіццё фартыфікацыйнагабудаўніцтва. Не было такога горада, мястэчкі, якое б не мела абарончых збудаванняў звалаў, равоў, драўляных або каменных сцен, ланцужных мастоў, вежаў. Развіццёартылерыі абумовіў і змены ў фартыфікацыі. Дамінуючымі становяцца ўмацавання бастыённагатыпу, якія зводзяцца нават вакол старых крэпасцей і замкаў ўКамянец-Падольскім, Хоціне, Львове, Ужгарадзе і г.д.
З другой паловы XVII арт. новы ўздым перажывае манументальнае будаўніцтва, Якое развівалася на трывалым грунцешматвяковай айчыннай культуры і ўвабрала лепшыя дасягненні еўрапейскагамастацтва. На ўкраінскай глебе яго распаўсюджванне адбывалася двух напрамках:ўкраінізацыі заходнееўрапейскага барока і барокизация, прадастаўленне барочнагавыгляду ўкраінскі архітэктурнай традыцыі. Як следства, мастацтвазнаўцысцвярджаюць аб існаванні ўкраінскага (казацкага) барока, мае свае спецыфічныярысы.
Для архітэктуры барока былі характэрныя рысы ўрачыстайузвышшы, грандыёзнасці, схільнасці да напружаным, рухомых кампазіцый,дэкаратыўнай насычанасці і патрабавальнасці. Названыя рысы забяспечваліся пэўныміархітэктурнымі прыёмамі - супрацьпастаўленьнем вялікіх і малых памераў, святла іцені, спалучэннем кантрасных матэрыялаў, фактур і колераў, здабыццём архітэктурнымдэкорам скульптурнай выразнасці.
Архітэктура барока ў першую чаргу паўплываў на аздабленнестарадаўніх храмаў, якія, захоўваючы папярэднюю структуру, атрымалі новы дэкор -пераборлівыя дэкаратыўныя франтоны, апраўлення вокнаў і дзвярэй, жывапісныяшмат'ярусныя грушападобныя купала, ступеністыя даху. Пасля рэканструкцыі барочнывыгляд атрымалі Сафія Кіеўская, Успенскі сабор Кіева-Пячэрскай лаўры,Міхайлаўскі Златоверхий сабор, Спаскі і Барысаглебскі саборы ўЧарнігаве. У такім барочным выглядзе гэтыя храмы існуюць і сёння.
Успенскі саборКіева-Пячэрскай лаўры
Міхайлаўскі Златоверхийсабор
Большасць барочных збудаванняў у Украіне былі пабудаваныя ў часыгетманства І. Мазепы або яго грошы. Да лепшым барочных ансамбляўкультавага прызначэння адносяцца Мікалаеўскі сабор у Нежын (1668), Троіцкісабор Густинской манастыра (1671), Спаса-Прэабражэнскі сабор у Ізюме(1684), Праабражэнскі сабор гэтага манастыра пад Лубны (1684),Пакроўская царква ў Харкаве (1689), Троіцкі сабор у Чарнігаве (1679-1695),Всехсвятская надвратная царква Кіева-Пячэрскай лаўры (1696-1698), саборыБрацкага і Мікалаеўскага манастыроў ў Кіеве (1690-я гады), Юр'еўскісабор Выдубицкого манастыра ў Кіеве (1696-1701), царква Кацярыны у Чарнігаве(1716), Праабражэнская царква ў Вялікіх Сорочинцяих (1.734), касцёлдамініканаў ў Львове (1745-1749) і іншыя. Да гэтага пераліку можна аднесцізваніцу Сафіі Кіеўскай.
Всехсвятская надвратная царкваКіева-Пячэрскай лаўры
Акрамя царкоўнага будаўніцтва разгортваецца і свецкаекаменнае будаўнiцтва. Будуюцца трапезная, калегіумы, магістраты, ваенныяканцылярыі, жылыя дамы. Сярод гэтых збудаванняў варта адзначыць корпус Кіеўскайакадэміі, келлі Кіева-Пячэрскай лаўры, Траецкага і Евецко манастыроўЧарнігава, дом Качубея ў Батурыне.
Аднак асноўным будаўнічым матэрыялам застаецца дрэва.Да нашых дзён захавалася нямала драўляных храмаў таго часу, асабліва ў Прыкарпацьці,Букавіну і Закарпацце.
6. Мастацтва. Ад другой паловы XVII стагоддзя Украінская жывапісхутка адыходзіць ад царкоўных канонаў, у ім пачынае пераважаць выявырэальных людзей, падзей. Дамінуючым у творчасці мастакоў гэтага перыяду было ўплыўмастацкага стылю барока.
У манументальнага жывапісу ярка праяўляліся народныятрадыцыі. Асабліва рэалістычна адноўлены вобразы людзей з народу, пейзажы ўаздабленні царквы Сьв Юра ў Драгобычы, а таксама ў размалёўках драўляных храмаў наЗакарпацце. У Сафіі Кіеўскай створаны новыя размалёўкі з выкарыстаннем сюжэтаў,паказвалі барацьбу з татарамі і палякамі. У Успенскім саборыКіева-Пячэрскай лаўры была намаляваная цэлая партрэтная галерэя ўкраінскішляхты гэтай эпохі. У той жа час кіеўскія майстры імкнуліся максімальна захавацьстарадаўнія мазаічныя і фрэскавыя кампазіцыі.
Творчасць народных майстроў ярка адбілася ў карцінах«Страшнага Суда». Выдатным з'явай стала зварот да вобразаў казака-бандурыстаў- Абаронцы Радзімы («Казак Мамай"), а таксама селяніна-паўстанца, змагарасупраць сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту.
«Казак Мамай»
Па замове магнатаў манументальнымі роспісаміупрыгожваліся палаты і замкі, касцёлы. Такімі роспісамі упрыгожаны палацКонецпольского ў надгарыць, палац Сабескага ў Жовкве, касцёл кляштараезуітаў у Львове. Сярод украінскіх манументальных жывапісцаў таго часусамым знакамітым быў Ю. Семигиновський.
Працягваў развівацца іканапіс. Аднак на іконах побачз біблейскімі персанажамі сталі адлюстроўваць рэальных персанажаў - гетманаў,старшын, радавых казакоў, мяшчан на фоне рэальных інтэр'ераў таго часу. Так, наадной з самых вядомых левобережных ікон другой паловы XVII стагоддзя -«Узвіжанне Крыжа» - намаляваныя не толькі царкоўныя дзеячы, але і мяшчане, казакі,студэнты, сяляне ў нязмушаныя жыццёвых паставах. На іншай вядомай іконе«Запарожскай пакровы» намаляваныя запарожцы, ваенныя клейноды, геральдыка,зброю і да т.п.
Цікавым з'явай ўкраінскі малярнага барока сталадзейнасць мастацкага цэнтра ў Жовкве. Сярод прадстаўнікоў гэтай школы можнаназваць імёны І. Рутковича(1667-1707) і І. Кондзелевича (1667—1740).
Іконы І. Кондзелевича
І. Руткович традыцыйныя сюжэты іканастасаў падаваў якнапивсвитськи карціны з тонкім каларыстычных рашэннем і рэалістычныяпрайграваннем чалавечых вобразаў. Найбольш вядомымі яго творамі з'яўляюцца іканастасыхрамаў у Жовкве, Волі-Древлянской, Волі-Высоцкі, Скваряве-Навой. І.Кондзелевич аддаваў перавагу складаным манументальным кампазіцый, у якіх знаходзіліадлюстраванне падзеі рэальнага жыцця ўкраінскага народа. Найбольш вядомыя ягопрацы, створаныя для скіта Минявського (зараз экспануецца ў Львоўскімнацыянальным музеі), Беластоцкага і Загародскі манастыроў.
Да плеяды Жовквивский мастакоў належаць таксама Ю.Шымановіч, Н. Альтамонте, В. Пятровіч. Іх творчую спадчыну прадстаўлена нетолькі творамі сакральнай жывапісу, але і свецкімі партрэтамі, батальнымікарцінамі.
На заходнеўкраінскіх землях у вобласці іканапісу працаваліІ. Бродлакович, І. маляр і С. Вышенский. Жывапісныя работы ва львоўскай царквысв. Юра узначальваў выхаванец венскай школы Л. Валынскі.
У гэты перыяд атрымаў развіцця Украінскага партрэтныжывапіс, асабліва папулярны ў асяроддзі шляхты і казацкай старшыны. Партрэтяк жанр свецкага мастацтва меў нацыянальную асаблівасць. Пры канцы XVII - напачатку XVIII стагоддзя ён яшчэ захоўваў цесную сувязь з іканапісу. Быліствораны манументальныя партрэты Б. Хмяльніцкага і вядомых казацкія старшын.Свецкія барочныя партрэты надзвычай пышна дэкараваныя, вельмі часта фігурыадлюстро на іх людзей выпісаныя ў суцэльным ззянні каляровага карункі,розныя арнаментальныя элементы выразна падкрэсліваюць маёмаснае і сацыяльнаепаходжання адлюстро. Росквіт партрэтнага жывапісу прыходзіцца ўжо на другуюпалову XVIII стагоддзя Вялікай папулярнасцю ў тыя часы набыў ктиторский партрэт - Выявазаснавальнікаў і заступнікаў храмаў.
Прыкметнага развіцця дасягнула ў гэты перыяд графіка. Яеразвіццё было цесна звязана з кнігадрукаваннем. Кніга ілюстравана гравюрамі, штовыконваліся на дрэве або метале.
Найбольшую ролю ў развіцці графічнага мастацтва таго часузгулялі браты Тарасавіч. Аляксандр стварыў партрэтную галерэю выбітныхдзеячаў Украіны, Лявонцій выканаў цыкл ілюстрацый да "Кіева-Пячэрскага патэрык»і «Новага запавету».
Выдатным майстрам графікі быў І. Щирский. Яго гравюрыскладаныя і забаўныя. Раслінныя арнаменты арганічна спалучаюцца з антычнымісюжэтамі і рэалістычнымі выявамі. Цікавым тыпам графічнага мастацтвасталі вялікія афішы - аб'явы аб дыспуты ў Кіева-Магілянскай калегіі(Акадэміі), выкананыя Мірскі. Вызначыўся мастак і яшчэ ў адным тыпеграфікі - вырабе тэзісаў, сярод якіх найбольш знакамітай з'яўляецца тэзіс у гонарпрэфекта Кіева-Магілянскай акадэміі П. Калачинского. Патрыятычным зместампрасякнута гравюра Мірскага «Тэза Обидовского», на якой намаляваныя эпізодыКрымскіх паходаў і велічная панарама Кіева з архітэктурнымі ансамблямі Лаўры,Сафіі, Падола.
У другой палове XVII стагоддзя высокага развіцця дасягнулідэкаратыўнае і прыкладнае мастацтва, у прыватнасці разьба па дрэве. Разьбяныя геаметрычныяабо раслінныя арнаменты ўпрыгожвалі мэбля, ткацкія станкі, калёсы і г.д.
З усіх відаў народнай мастацкай творчасці ці нераспаўсюджанымі ў Украіне былі ткацтва і вышыўка, звязаныя з мастацкімўпрыгожванню побыту, адзення, жылля. Гэтыя віды народнай творчасці былі распаўсюджаныя натэрыторыі Украіны як хатняе вытворчасць, а пасля як рамяство.
Нямецкі дваранін Ульрых фон Вердум пра вопраткуі вонкавы выгляд ўкраінскі (1670-я гг.)
"На Русі мужчыны і жанчыны па вёсках носяцькарычневыя епанчи з сукна, якое самі ткуць. Шляхта і купцы носяць блакітныя.Казацкія сяляне, як і татары, летам носяць блакітныя. Казацкія сяляне пататары, летам носяць епанчи з белага сукна, а ўзімку - з барановых шкур. Яныскладаюць ад шыі да пят; вышытыя на плячах папружкамі з чырвонай, жоўтай ікарычневай скуры, епанчи выглядаюць вельмі прыгожа. Такая епанча ў іх называеццакажухом, і сёе думае, што ад гэтага слова паходзіць назва казакоў. Узімку такаяепанча складае ўсю вопратку казачкі. Улетку ходзяць у адной кашулі. На сялянакяна з грубага палатна, у мещанок і заможных дзяўчын па вышытай китайки ...Верхняя частка такіх кашуль ў шыі і паясы сабрана складкамі, нібы кафтан, ідобра абрамленая каляровы бавоўнай. Пры гэтым больш сцёгнамі яныоперезуються чырвоным, жоўтым, зялёным ці іншага колеру поясам, і з імвыглядаюць цалкам нядрэнна. Па аздабленні галовы, то тут яны адрозніваюццавялікі спрытам. Улетку ўпрыгожваюць яе свежымі кветкамі і зялёнымі вянкамі,зімой павінны замест іх апранаць васковыя венчыкі. Носяць таксама многія кольцаўна пальцах, у вушах вельмі вялікія завушніцы, а на шыі - упрыгожванні з крышталя, шкла,медзі, бронзы - у залежнасці ад фантазіі і заможнасці. На сяле мужчыны і жанчынызімой і летам носяць боты, мяшчанкай жа летам носяць таксама чаравікі ".
1. Аб якіх выглядах народнагатворчасці успамінае Ульрых фон Вердум?
2. Успомніце матэрыялпа сусветнай гісторыі і параўнайце адзенне украінскай і еўрапейца.
Каноны праваслаўнай царквы, якія забаранялі прайграваннямалюнкаў у выглядзе статуй, даволі доўга стрымлівалі развіццё скульптуры. Заместраспаўсюджвалася дэкаратыўнае лепка, якім упрыгожвалі франтоны і парталы, аконныяі дзвярныя праёмы, пакрывалі сцены. Найбольш вядомымі з'яўляюцца аздабленне Мікалаеўскагаі брацкага сабораў у Кіеве, софиевской званіцы, лаврской званіцы наДалёкіх пячорах, царквы ў Сарочынцы. Лепшы ўзор аздаблення керамікайпрадстаўлены галоўнымі варотамі Спаса-Праабражэнскага манастыра ў НовгородСиверському.Для аздаблення таксама выкарыстоўвалася драўляная разьба.
7. Музыка і тэатр. У гэты перыяд завяршаецца фармаванне асноўных рыс народнай музыкііснуюць і сёння. Народныя думы і гістарычныя песні выконвалі Кабзар,лірніка, бандурыстаў. Ўмацоўваць народная інструментальная музыка, суправаджаюцьўсе святы - троистые музыкі. Сваю назву яны атрымалі не за колькасцюінструментаў ў ансамблі, а па функцыі, якую выконвалі музыкі: мелодыя, рытм,тэмп.
Бытавой шматгалосы песенны жанр - кант (псальма)набыў нацыянальныя рысы адносна паэтыкі і зместу музыкі. У ім ўзмацняюццасвецкія матывы. Мелодыка кантам служыла крыніцай і для культавай музыкі тагочасу. Аўтарамі кантам былі выбітныя культурныя дзеячы той эпохі - Л. Баранавіч,Д. Туптало і іншыя.
Працягваў развівацца харавое спевы. Найбольш распаўсюджанымстаў партнэрам канцэрт. Спевы праходзіла без інструментальнага суправаджэння. Ённабыў прафесійных мал. Выступленні калектываў праходзілі ў панскіх палацах іцэрквах. Вядомыя імёны такіх выдатных спевакоў, як К. Коновский, І.Загвойская, А. Лешковський і іншыя.
Прафесійнае музычную адукацыю можна было атрымаць у Кіева-Магілянскайакадэміі, музычных школах пры магістрата, духоўных семінарыях, аркестрах. У1738 ва Глухаве была адкрыта спецыяльная музычная школа.
Прымаючы даўвагу расце значэнне прафесійнай музыкі, яшчэ Б. Хмяльніцкі ў 1652 г.выдаў універсал аб стварэнні цэха музыкі. Пасля цэха паўсталі ў Старадубе,Нежын, Чарнігаве і іншых гарадах. Цеховики абслугоўвалі ўрачыстыя цырымоніі,прымалі ўдзел у ваенных паходах, выступалі падчас забаў у буйных маёнтках.
Працягвала развівацца і тэатральнае мастацтва. Найбольшпапулярным, як і раней, быў батлейка. Вертепные прадстаўлення значна разнастайней -новых персанажаў прымалі з казак, легенд, паданняў. Значна пашырыласянароднопобутова частка вертепного дзейства.
Школьны тэатр і школьная драма найбольшага развіццядасягнулі ў Кіева-Магілянскай акадэміі, дзе напісанне і разыгрывание драм былоабавязковай складнікам навучальнага працэсу. Дзейства школьнага тэатраразмяркоўваліся на калядныя і велікодныя. Самымі папулярнымі драмамі былі «Камедыяна дзень Раства Хрыстова »Д. Туптало і« Слова аб абурэньнях пекла ». Школьнаядрама паступова ўскладнялася, узнікалі яе розныя формы - навучальныя і гістарычныядрамы г.д. Падчас уяўленняў выкарыстоўваліся дэкарацыі, бутафорыі, сцэнічныяэфекты.
Высновы
- У другой палове XVII - першайпалове XVIII стагоддзя ўкраінская культура набыла небывалага росквіту.Асабліва гэта выявілася ў адукацыі, архітэктуры і мастацтве.
- У ўкраінскай культуры гэтага перыяду цесна звязанынацыянальныя традыцыі і заходнееўрапейскія ўплывы, што пацягнула винкненнятакой з'явы, як «Украінскі (казачае) барока".
- Знаходжанне Украінскага казацкага дзяржавы ў складзеРасіі, ператвараўся ў імперыю, стала негатыўна ўплываць на ўкраінскімкультуру: забароны, канфіскацыі вядучых дзеячаў на службу імперыі, знішчэнненацыянальных прыкмет.
Пытанні ізадачы
1. Якія фактары ўплывалі на развіццё украінскай культурыканца XVII - першай паловы XVIII стагоддзя? 2. З якіх устаноў складаласясістэма адукацыі ў ўкраінскіх землях? 3. Як было арганізавана навучанне ўКіева-Магілянскай акадэміі? 4. Што сведчыла аб развіцці кнігадрукавання наўкраінскіх землях? Назавіце галоўныя цэнтры кнігадрукавання ў Украіне. 5. Якіяжанры характарызуюць развіццё украінскай паэзіі? 6. Вызначце рысыбагаслоўскай літаратуры гэтага часу. 7. Якая мастацкая школа дамінавала ўУкраінскі мастацтве канца XVII - першай паловы XVIII стагоддзя? 8. Якіяасноўныя рысы мастацтва барока? Назавіце архітэктурныя помнікі ў стылі барока? 9.У якіх формах развівалася скульптура на ўкраінскіх землях? 10. Якія жанрымузычнага і тэатральнага мастацтва мелі распаўсюд у канцы XVII - пачаткуXVIII стагоддзя?
11. У канцы XVII - пачатку XVIII стагоддзя на тэрыторыіЛевабярэжнай Гетманщины быў высокі ўзровень адукаванасці насельніцтва, вялікаячастка дарослага насельніцтва была пісьменнай. Чым гэта было абумоўлена? 12. Чаму ўдругой палове XVII - першай паловы XVIII стагоддзя ва Украіне хуткаразвівалася ваеннае будаўніцтва?
13. Ахарактарызуйце жанравае разнастайнасць ўкраінскайлітаратуры ў другой палове XVII - першай палове XVIII стагоддзя Адказаформіце ў выглядзе схемы. 14. Выкарыстоўваючы дадатковую літаратуру, складзіцеапісанне аднаго з археалагічных помнікаў той эпохі.
Абагульненне па тэме «Украіна ў канцы XVII - першай паловы XVIIIстагоддзя »
1. Складзіцепералік падзей з гісторыі Украіны канца XVII - першай паловы XVIII стагоддзя, якія вылічыце самымі важнымі. Абгрунтуйце свой выбар.
2. Растлумачцезначэнне паняццяў і тэрмінаў «Паўстанне С. палія», «Маларасійскай калегія»,«Праўленне Гетманскім ўрада», «Канстытуцыя П. Орлік».
3. Назавіцеімёны выдатных гістарычных дзеячаў гэтай эпохі. У чым вы бачыце іх уклад угісторыю Украіны канца XVII - першай паловы XVIII ст.
4. Выканайцезадачы па гістарычнай картай:
а) вызначыцеадміністрацыйна-тэрытарыяльныя змены, якія падвергліся ўкраінскія землі ў гэты перыяд;
б) пакажыцепадзеі Паўночнай вайны (1700-1721), кірункі казацкіх паходаў,найважнейшых бітваў і падзей;
в) пакажыцетэрыторыю, ахопленых паўстаннем С. палія;
г) пакажыцена карце месца, дзе адбыліся найважнейшыя гістарычныя падзеі гэтага перыяду.
5. Складзіцеразгорнуты план «Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага і палітычнага становішчаўкраінскіх зямель ў канцы XVII - першай паловы XVIII стагоддзя ».
6. Дайцеадзнаку дзейнасці гетманаў Івана Мазэпы, Івана Скоропадского, П. Орлік, П.Полуботка, Д. Апостала, Кашавога атамана К. Гардзіенка.
7. Вызначценаступствы Палтаўскай бітвы для далейшага лёсу ўкраінскіх земляў.
8. Якімі,на вашую думку, былі важнейшыя дасягненні культуры Украіны канца XVII -першай паловы XVIII стагоддзя? Растлумачце сваё меркаванне.
Тэставыя заданні да тэме "Украіна ў канцы XVII - першай паловы XVIIIстагоддзя »
1. Гетман, які заняў гэтую пасаду пасля пераходу на бокшведскага караля І. Мазепы: а) І. Самойлавіч, б) П. Орлік; в)І. Скоропадский; г) Д. Апостал.
2. Па загадзе цара Пятра I Запароская Сеч была разбурана:а) у кастрычніку 1708 г.; б) траўні 1709 г.; в) верасні1710 г) Ліпень 1711
3. Планы гетмана І. Мазепы на вызваленне Гетманщиныз-пад улады рускага цара перакрэсліла падзея: a) паўстанне пад правадырствам С.Падпальшчыка б) знішчэнне расійскімі войскамі Батурына; в) Палтаўская бітва; г) падпісанне Коломакской артыкулаў.
4. Горад, які быў рэзідэнцыяй гетмана І. Мазепы: а)Батурын; б) Чыгірын, у) Глухаў г) Кіеў.
5. Аўтарам «Казацкія летапісаў» быў: а) Г. Патэльня; б)С. Вялічка; в) І. Грыгаровіч-Барскі, г) В. Баравікоўскі.
6. Больш збудаванняў у стылі казацкага барока ў Украінубыла пабудавана ў перыяд праўлення гетмана: а) І. Самойлавіч; б)І. Мазепа; в) І. Скоропадский, г) К. Разумоўскі.
7. Тэрыторыя, на якую не распаўсюджвалася ўлада гетманаканцы XVII стагоддзя: а) Левабярэжжа б)Кіеў, у) Запорожье; г)Слабадская Украіна.
8. Гетман Даніла Апостала знаходзіўся ва ўладзе на працягу:а) 1700-1721 гг б) 1709-1722 гг; в)1727-1734 гг; г) 1750-1764гг
9. Першым з'явіўся калегіум: а) Харкаўскі б) Пераяслаўскай;в) Чарнігаўскі; г) Кіева-Магілянскай.
10. Штуршком да прыняцця польскім сеймам у 1699 г.рашэння аб ліквідацыі казацкага войскі на Правабярэжнай Украіны стала:
а) пачатак казацкага паўстання падкіраўніцтвам С. палія;
б) заключэнне паміж РэччуПаспалітай і Асманскай імперыяй Карловацкого перамір'я;
в) паход І. Мазепы на Правобережье;
г) заключэнне Украіны-расійскіхКоломакский артыкулаў.
11. Украінскі перасоўны народнылялечны тэатр, дзе ставілі рэлігійныя і свецкія п'есы называецца: а) цырк б) кірмаш, у) інтэрмедыя; г) батлейка.
12. «Вечны мір» паміж Расеяй і РэччуПаспалітай было заключана: а) 1686; б) 1699; в) 1714 г.; г)1721
Энцыклапедычная старонка
1684-1685 гг - аднаўленне казацкага прылады наПравабярэжжа
1686 г. - «Вечны свет» паміж Масковіяй і Рэччу Паспалітай
1687 - першы Крымскі паход
1687 - заключэнне Коломакский артыкулаў, пачатакгетманства І. Мазепы
1689 г. - другая Крымская паход
1692 - выступ антигетманской апазіцыі на чале зПетрыкаў
1695, 1696 гг - Азоўскія паходы
1699 г. - прыняцце польскім соймам рашэння абліквідацыі казацкага войскі і прылады на Правобережье
1700 г. - Канстанцінопальскі мір паміж Расеяй іТурцыяй
1700-1721 гг - Паўночная вайна паміж Швецыяй і Расіяй
1701 г. - указ Пятра I аб прадастаўленні Кіева-Магілянскайкалегіума статусу акадэміі
1702-1704 гг - паўстанне пад правадырствам С. палія
4 лістапад 1708 г. - пераход гетмана Мазэпы на бокшведскага караля Карла XII
13 лістапад 1708 - Разбурэнне расійскімі войскаміБатурына
1708-1722 гг - гетманство Івана Скоропадского
25 мая 1709 - Разбурэнне расійскімі войскаміЧертомлицкой Сечы
8 ліп 1709 - Палтаўская бітва
16 красавіка 1710 - Абранне гетманам П. Орлік.Прыняцце «Пакта і Канстытуцыі ...»
1711 г. - Прутскі паход Пятра I. Прутскі свет
1711, 1713 - паходы П. Орлік на Правобережье
1713 - Адрыанопольскій дагавор Расіі з Турцыяй
1714 г. - мірны дагавор паміж Турцыяй і Польшчай.Канчатковая ліквідацыя казацкага прылады на Правобережье
1721 г. - устанаўленне кантролю Сінода рускайправаслаўнай царквы над Украінскі друкарнямі. Забарона друкаваць кнігіУкраінская мова
1722-1727 гг - Першая Маларасійскай калегія
1723 г. - Коломакская чалабітную
1727-1734 гг - гетманство Д. Апостала
1728 г. - прадастаўленне гетману Д. Апосталу «Ришительнихпунктаў »
1732-1734 гг - спробы ліквідацыі казацкага прылады наСлобожанщине
1734 г. - падстава Новай (Пидпильненськои) Сечы
1734-1739 гг - руска-турэцкая вайна
1734-1750 гг - «Кіраўніцтву Гетманскім ўрада»
Беларускую