Трыццацігадовая вайна
У пачатку XVII ст. разгарэлася першая агульнаеўрапейская вайна. У ёй прымалі ўдзел большасць еўрапейскіх дзяржаў. Вайна працягвалася трыццаць гадоў - ад 1618 да 1648 г.
Канфлікт, які сумяшчаў палітычныя супярэчнасці з рэлігійнымі, наспяваў даўно. Другая палова XVI - пачатак XVII стст. ў Нямеччыне прайшлі пад знакам Контррэфармацыі. Каталікі пачалі адціскаць пратэстантаў. І тыя і іншыя атрымлівалі дапамогу звонку: каталікоў падтрымлівалі Габсбургі - германскі імператар і Іспанія, Рэч Паспалітая, а таксама тата Рымскі; пратэстантаў - Англія, Данія, Швецыя, Галандыя, а таксама каталіцкая Францыя, які варагаваў з Іспаніяй. Фактычна утварыліся дзве кааліцыі. Зараз любы нагода мог прывесці да вайны
Такім падставай стала паўстанне 1618 г. у Празе супраць імперскай улады. Паўсталыя выкінулі з вокнаў Габсбургскай чыноўнікаў ("Пражская ремонстрация"). У адказ каталіцкая армія на чале з таленавітым палкаводцам Цілі зрушылася на паўсталых і разграміла іх у бітве ў Белай Горы (пад Прагай). У Чэхіі пачалося ганеньне на пратэстантаў. А Цілі рушыў супраць уладанняў пратэстанцкіх князёў, захапіўшы Пфальц
Адначасова іспанцы цяснілі галандцаў, захапіўшы важную крэпасць Брэда
Поспехі каталікоў встривожилы пратэстанцкіх кіраўнікоў Паўночнай Еўропы. У вайну супраць Габсбургаў
ў 1625 г. ўступіла Данія
Пашырэнне маштабаў вайны выклікала фінансавыя праблемы, асабліва ў Габсбургскай кааліцыі. Выхад з гэтых цяжкасцяў прапанаваў Альбрэхт Валленштейн. У яго асобе спалучаліся беспрынцыпны авантурыст і таленавіты палкаводзец. Яго славалюбства і цынізм не мелі межаў. Ён прапанаваў імператару ўтрымоўваць войска за кошт рэквізіцыі (рабаванне) мясцовага насельніцтва. Яго выраз "вайна павінна карміць вайну" стала крылатым. Уся ваенная здабыча, па дамоўленасці з імператарам, заставалася Валленштейну. За кароткі тэрмін былі набраныя 100000. Армію, якая нанесла паражэнне датчанам
Новыя поспехі каталікоў ўстрывожылі іх найвялікшага ворага ў Еўропе - першага міністра Францыі кардынала Рышэлье. Ён здолеў наладзіць на барацьбу супраць Габсбургаў шведскага караля Густава II Адольфа, які быў выдатным палкаводцам. Дысцыплінаваная, з высокім баявым духам шведская армія прайшлася пераможным маршам ўсёй Германіяй, нанеся паражэнне войскам каталікоў. У бітве ў Лютцена шведы прымусілі адступіць нават Валленштейна, але сам Густаў II Адольф загінуў. Пратэстанты страцілі лепшага свайго палкаводца
Між тым пазіцыя Валленштейна пахіснулася. Імператар адмаўляўся задаволіць яго славалюбівыя імкнення - стаць каралём Чэхіі. Супраць яго пляліся інтрыгі. Сам Валленштейн стаў весці двайную гульню, уступіўшы ў змову з пратэстантамі, прапаноўваючы ім свае паслугі. Нарэшце Валленштейн быў абвінавачаны ў здрадзе, пакінутыя ўсімі прыхільнікамі і забіты
Калі ўжо ўсе ўдзельнікі канфлікту былі аслаблены, ў 1635 г. у вайну ўступіла Францыя, даўно спрабавала захапіць частку нямецкіх земляў
Паступова пратэстанты сталі браць верх. Усе ўдзельнікі вайны былі знясіленыя, Германія вельмі спустошана. Далейшае працяг вайны пагражала ўнутранымі праблемамі яе ўдзельнікам. Нарэшце пачаліся перамовы аб міры. Вестфальскі свет, зняволены 1648 стаў адлюстраваннем новага суадносін сіл у Еўропе. Іспанія і Аўстрыя страцілі былой перавага, а Францыя і Швецыя ўзмацніліся. Швецыя атрымала валодання на поўначы Германіі і стала панаваць на Балтыцы. Францыя адабрала ў Імперыі Эльзас, умацаваўшы свае пазіцыі на Рэйне
Вайна паміж Францыяй і Іспаніяй працягвалася яшчэ 11 гадоў і скончылася новымі тэрытарыяльнымі набыткамі для Францыі
Галандыя і Швейцарыя атрымалі незалежнасць
Для Германіі вайна павярнулася незлічоныя ахвяры і разбурэннямі. Аднак адужэлі Брандэнбург і Баварыя
Галоўным вынікам вайны стала тое, што ні адно з дзяржаў аказалася няздольнай дабіцца поўнага панавання на кантыненце, і барацьба паміж імі ў будучыні стала магчымай толькі пры адноснае панаванне. Таксама рэлігійная прыналежнасць страціла сваю актуальнасць, на пярэдні план выйшлі дзяржаўныя інтарэсы. У Еўропе іспанскае дамінаванне змянілася французскім
Беларускую